शाकटायनव्याकरणम् प्रक्रियासंग्रहे उत्तरार्द्धम

॥ श्रीरस्तु ॥

सुरासुरनराधीशमौलिमालार्चितक्रमम् ॥

आख्यातसर्वतत्त्वार्थं सर्वज्ञं जिनमाश्रये ॥ १ ॥ ॥

॥अथ तिङन्तसंग्रहोऽभिधीयते ॥

तद्यथा ॥ भू सत्तायां । भू इत्ययं शब्दः सत्तायामर्थे वर्तते ॥

१०८४ क्रियार्त्थो धातुः | १|१|२२|

क्रिया परिणतिः प्रवृत्तिर्वा सा अर्थो वाच्यो यस्य स शब्दो धातुसंज्ञो भवति ॥ ” स्मे च लट् १४/३/२१५|” इत्यधिकृत्य || 

१०८५ सति |४|३|२१७ |

वर्तमानार्थे वर्तमानाद्धातोर्लट्प्रत्ययो भवति || अटावितौ । अकारो ‘विदो लटो वेति’ विशेषणार्थः । टकार ‘ए टित’ इति विशेषणार्थः ॥ 

१०८६ कृल्लोऽतुन्त्वाम् ||४ | ३ | ४५ |

कृतो लकाराश्च कर्तरि भवन्ति न तुन्त्वामः ॥ एकद्विबहावित्यधिकृत्य ॥ 

१०८७ लोऽन्ययुष्मदस्मासु तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस् | १|४|१|

 अन्ययुष्मदस्मदर्थेषु प्रत्येकमेकद्विबहुषु वर्तमानाद्धातोर्लस्य यथासंख्यं तिप् तस् झि सिप् थस् थ मिप् वस् मस् इत्यादेशा भवन्ति ॥ प इत् शूल्यब्लाविति विशेषणार्थः ॥ 

१०८८ कर्तरि शप् | ४ | ३ | २० |

धातोः कर्तरि शिति लेटि लेङि लटि लङि च मध्ये शप् भवति || शपावितौ । शकारः ‘एचोऽश्या’ इति विशेषणार्थः । पकारः पूर्ववत् ॥ 

१०८९ अक्ङिल्लुग्घेतौ | ४|२| १७ |

पूर्वस्येक एङरो भवन्ति धातोर्विहिते प्रत्यये परे न किति ङिति लुग्घेतौ च ॥ इत्येङ् अव् ॥ 

१०९० झोऽन्तः | १|४|८८ |

धातोर्लादेशस्य झः अन्तो भवति || अदित एद इत्यतो लुक् ॥ 

1 

१०९१ आद्मव्यतः ||२|३४ |

धातोर्मवादौ लिवर्जितलादेशे पूर्वस्यात आद्भवति ॥ सुङ् पदमिति पदत्वाद्रित्वादि । स भवति । तौ भवतः । ते भवन्ति इति प्रथमपुरुषः ॥ त्वं भवसि । युवां भवथः । यूयं भवथ इति मध्यमपुरुषः ॥ अहं भवामि । आवां भवावः । वयं भवामः इत्युत्तमपुरुषः ॥ अन्याद्यप्रयोगेऽपि । भवति भवतः भवन्ति । भवसि भवथः भवथ| भवामि भवावः भवामः ॥ भवच्छब्दप्रयोगेऽपि प्रथमपुरुष एव तस्य पूज्यार्थवाचकत्वात् । भवान् भवति । भवन्तौ भवतः । भवन्तो भवन्ति ॥ एवं वदव्यक्तायां वाचि । अदित् । वदति वदतः वदन्ति इत्यादिपरस्मैपदिधातवः शब्विकरणाः सर्वेऽपि नेतव्याः || टुनदु समृद्धौ || दुशब्दोतावितौ ॥ 

१०९२ उदितः ||२/१९७|

 उदितो धातोर्नम् भवति || अमावितौ । मित्त्वादन्त्यादचः परो भवति शेषं प्राम्वत् । नन्दति नन्दतः नन्दन्तीत्यादि || एवं चदु दीप्तिह्लादनयोः । चन्दति चन्दतः चन्दन्तीत्यादि ॥ एधि वृद्धौ । इदित् प्राग्वद्धातुसंज्ञायाम् । सतीति लट् ॥ 

१०९३ ताताझथासाथांध्वमिवल्व हिमहिङ्ङिदिच्छीयसंक्ष्ण्वपस्कृनिविशः | १|४|२|

ङितः इदितः शीयादेशात संक्ष्णु अपस्कृ निविश् इत्येतेभ्यश्च धातुभ्यः परस्य लः अन्ययुष्मदस्मासु प्रत्येकमेकद्विबहुषु यथासङ्ख्यं त आतां झ थास् आथां ध्वम् इल् वहि महिङ् इत्यादेशा भवन्ति || लङावितौ । लकारो रन्नौ शेलोरिति विशेषणार्थः । उकारः सुङिति प्रत्याहारार्थः । शप् ॥ 

१०९४ ए टितः | १|४|१२|

धातोष्टिल्लादेशस्य तङ एद्भवति ॥ षष्ठ्यास्स्थानेऽन्तेऽल इत्यन्तादेशः || 

१०९५ वह्यामो गेश् |१| ४।९३ ।

 टितो लस्तङो वहेरितः आमश्च गेश् भवति || गशावितौ । गकारो गित इति सन्धिप्रतिषेधार्थः । शकारः सर्वादेशार्थः ॥ 

१०९६ आतोऽपः || ४ | २|३६|

 धातोर्लिवर्जितलादेशस्य आतः अतः परस्य इय् भवति न पितः ॥ लुग्व्योर्वल्काविति यलुक् । एङ् । झोऽन्तः ॥ 

१०९७ थासस्से |१|४/९५।

टितो लस्थासस्से भवति ॥ ध्वमिलोरति एद इति लुक् । मवयोरात् । एधते एधेते एधन्ते । एधसे एधेथे एधध्वे । एधे एधावहे एधामहे || एवं स्पर्धि सङ्घर्षे || स्पर्द्धते स्पर्द्धेते स्पर्द्धन्ते ॥ वदुङ् स्तुत्यभिवादनयोः ॥ उङावितौ । वन्दते वन्देते वन्दन्ते इत्यादि आत्मनेपदिधातवोऽन्येऽपि नेतव्याः ॥ डुपचीष् पाके । डुशब्देकारषकारा इतः पूर्ववल्लडादयः । पचति पचतः पचन्ति । पचसि पचथः पचथ । पचामि पचावः पचामः || 

१०९८ ञीदिदपवदानुपसर्गज्ञः | १|४|६६ |

 ञितः ईदितः अपवदः अनुपसर्गस्य जानातेर्धातोर्लः कर्तरि फलेशे तङ् भवति || शेषं प्राग्वत् । पचते पचेते पचन्ते । पचसे पचेथे पचध्ये | पचे पचावहे पचामहे ॥ एवं णीञ् प्रापणे । न इत् फलेश तङर्थः ॥ 

१०९९ आदेः ष्णोऽष्वक्कष्ट्याष्ठविः स्नम् |४| २|२६१ |

 धातोरादेः षस्य सो भवति णस्य नः न ष्वकष्ट्याष्ठीवाम् || पूर्ववल्लडादि । ञित्त्वादुभयपदित्वं । नयति नयतः नयन्तीत्यादि । नयते नयेते नयन्ते इत्यादि ॥ 

११०० तस्यागतार्थाधिपर्यर्चास्वत्यतिक्रमात्युप सर्गः प्राक्च | १|१| २५ |

धातोस्सम्बन्धी प्रादिरुपसर्गसंज्ञो भवति ततः प्राक्च नियमेन प्रयोज्यः । गतार्थावधिपरी अर्चायां स्वती अतिक्रमेऽति च वर्जयित्वा ॥ इत्यपपूर्वाद्वदेः अपवदति अपवदते इत्यादि उभयपदिधातवोऽन्येऽपि नेतव्याः । प्र पर अप सम् अनु अव निर दुइ वि आह् नि अधि अपि अति सु उद् अभि प्रति परि उप इति प्रादयो विंशतिः ॥ 

११०१ अनद्यतने लङ् | ४ | ३ | २०७ |

न्यायोत्थानसंवेशनमध्यकालोऽद्यतनः । ततोऽन्यस्मिन्ननद्यतने भूते वर्तमानाद्धातोर्लङ् भवति ॥ इत् ‘ एर्ङितो लुगिति’ विशेषणार्थः । अदित् “श्लेले यगिति । ११७१ | ” विशेषणार्थः । शबादि ॥ 

११०२ लङ्लुङ्लृङयमाङाट् |8| २ | १३१ |

धातोर्लङि लुङि लृङि च अट् भवति न माङ्योगे || ट इत् विदादिः ॥ 

११०३ ऐर्ङितो लुक् | १|४|१०५ |

 ङिल्लादेशस्यातङः इतो लुग्भवति ॥ 

११०४ तस्थस्थवस्मस्मेस्तान्तन्तवमां लेटश्च | १|४|११४|

ङितो लक्ष्य लेटश्च तसादीनां षण्णां यथासङ्ख्यं तामादयो भवन्ति || झोऽन्तस्तस्य पदस्येति लुक् शेषं प्राग्वत् । अभवत् अभवताम् अभवन् । अभवः अभवतम् अभवत | अभवम् अभवाव अभवाम || 

११०५ आरैजाद्यचः |४|२| १३२ |

अजादेर्धातोर्लङ्लुङ्लृषु आदेरचः आरैचो भवन्ति न माङ्योगे || लङि टित्त्वाभावात् एत्वादि न भवति । ऐधत ऐधेताम् ऐधन्त । ऐधथाः ऐधेथाम् ऐधध्वम् । एधे ऐवावहि ऐधामहि || एवमन्येऽप्यात्मनेपदिनः ॥ अपचत् अपचताम् अपचन् । अपच: अपचतम् अपचत । अपचम् अपचाव अपचाम || अपचत अपचेताम् अपचन्त | अपचथाः अपचेथाम् अपचध्वम् । अपचे अपचावहि अपचामहि ॥ एवमन्येऽप्युभयपदिनः ॥ 

१९०६ प्रादिर्नाप्रत्यये | १|१| २४ |

 प्रादिर्धातुर्न भवति न चेत्ततः प्रत्ययः परो भवति ॥ इत्यधातुत्वात्तं व्युदस्याडादि । अपावदत् अपावदताम् अपावदन् इत्यादि । अपावदत अपावदेताम् अपावदन्त इत्यादि ॥ 

११०७ लिङ्लेडाशिषि | ४|४|१३६ |

 आशिषि धातोर्लिङ्लेटौ भवतः ॥ इति लेट् । ट इत् उक्तार्थः । एकारः लेटश्चेति विशेषणार्थः ॥ 

११०८ सीम्येर्ह्युन्याम् | १|४|११४ |

लेटस्सेर्हिर्भवति इत उत् मेर्निः एत आम्। 

११०९ तुह्योस्ताद्वाशिषि | १|४|१२२ |

आशिषि तुह्योस्ताद्वा भवति ॥ 

१११० अतो हः |४| २|३९|

अतः परस्य हेर्ल्लिवर्जितलादेशस्य श्लुलुग्भवति ॥ 

१९११ म्वेनादेष्टाप् | १ | ४ | ११५ |

लेटो म्वेनादेष्टाप् भवति || टपाघितौ । दीर्घः । भवतु भवताद्वा भवतां भवन्तु । भव भवताद्वा भवतं भवत । भवानि भवाव भवाम || एवमन्येऽपि परस्मैपदिनः || 

१११२ स्वो वाम् |१।४|११७ |

लेटः सात्परस्य एतो वो भवति वात्परस्य अम् || 

१११३ एतोऽगैप् | १|४|११६ |

लेटो भ्वेनादेरेतः ऐप् भवति न गित् ॥ शेषं प्राग्वत् । एधताम् एधेताम् एधन्ताम् । एधस्व एधेथाम् एधध्वम् । एधै एधावहै एधामहै । एवमन्येऽप्यात्मनेपदिनः ॥ पचतु पचताद्वा पचतां पचन्तु । पच पचताद्वा पचतं पचत । पचानि पचाव पचाम ॥ पचतां पचेतां पचन्तां । पचस्व पचेथां पचध्वं । पचै पचावहै पन्चामहै । एवमन्येऽप्युभयपदिनः ॥ 

१११४ विधिनिमन्त्रणामन्त्रणाधीष्टसम्प्रश्नप्रार्थने ४।४।१२३

विधिर्नियोगः । निमन्त्रणं नियमेन कर्तव्यम् । आमन्त्रणं कामचारतः कर्तव्यम् । अधीष्टः सत्कारपूर्वको व्यापारः । सम्प्रश्नः सम्प्रधारणं । प्रार्थना याच्या । एतेषु धातोर्लेङ्लेटौ भवतः ॥ इति लेङ् । एङावितौ अतस्तिबादयः || 

१११५ ङ्याट्क्यासट् | १|४|१०९ |

लेङोऽतङो ङ्याड् भवति लिङः क्यासट् || ङटका इतः ॥ 

१११६ इय्यः || ४|२|३५ |

अलेर्ल या इत्यस्य अतः परस्य इय् भवति || वलि यलुक् ॥ 

१११७ लेलेः |१|४|१०८।

लेङ्लिङोर्झेर्जुस् भवति ॥ ज इत् शेषं प्राग्वत् । भवेत् भवेतां भवेयुः । भवेः भवेतं भवेत । भवेमं भवेव भवेम || तङि || 

१११८ टीय् | १|४|१११ |

लेङ्लिङोस्तङ्ष्टीय् भवति ॥ टिदादिः । वलि यलुक् । शेषं प्राग्वत् ॥ 

१११९ रन्नौ झेलोः | १|४|११० |

लेङ्लिङोर्झस्य रन् भवति इलोऽत् ॥ एधेत एधेयाताम् एधेरन् । एधेथाः एधेयाथाम् एधेध्वम् । एधेय एधेवहि एधेमहि || एवमन्येऽप्यात्मनेपदिनः ॥ पचेत् पचेतां पचेयुः । पचेः पचेतं पचेत । पचेयं पचेव पचेम || पचेत पचेयातां पचेरन् । पचेथाः पचेयाथां पुचेध्वं । पचेय पचेवहि पचेमहि ॥ एवमन्येऽप्युभयपदिनः सार्व- धातुके नेयाः ॥ अद भक्षणे पूर्ववल्लडादयः ॥ 

११२० ह्वादादेःश्लुब्लुक | ४|३|२१|

 ह्वादेः शपः श्लुप् भवति अदादेः श्लुक् ॥ चरिति चर । अत्ति अत्तः अदन्ति । अत्सि अत्थः जत्थ | अद्मि अद्वः अद्मः || शीङ् स्वप्ने || ङ इत् ततो लडादयः || 

११२१ एश्शीङः |४ |२| ३ |

 शीङः श्लेले इति शकारेत्प्रत्यये लेटि लेङि लटि लङि च परे एद्भवति || अतः परत्वाभावादात इय् न भवति ॥ ११२२ शीङो रत् | १ |४| ९१ |

शीङः परस्य झस्य रद्भवति ॥ शेषं प्राग्वत् । शेते शयाते शेरते । शेषे शयाथे शेध्वे । शये शेवहे शेमहे ॥ ब्रूञ् व्यक्तायां वाचि । ञ इत् ततो लडादि । पिति ॥ 

११२३ ब्रुव ईट् | ४|२|२५|

ब्रुञः परस्य अलेर्ल: अक्ङितो हलादेरीट् भवति || ट इत् । टिदादिः । एङ्वौ । तसादौ || 

११२४ श्ल्यब्लौ |४|१|१४७ |

धातोरिशति लादेशे च ङिद्वद्भवति न पिल्लिङ्लिट्सु || इति ङित्त्वान्नेडेङौ । भ्रूहलित्युव् । ब्रवीति ब्रूतः ब्रुवन्ति । ब्रवीषि ब्रूथः ब्रूथ । ब्रवीमि ब्रूवः ब्रूमः ॥ तङि ॥ 

११२५ तेजोऽनतः | १|४/९० |

अनतस्तङो झस्य अद्भवति ॥ शेषं प्राग्वत् । ब्रूते ब्रुवाते ब्रुवते । ब्रूषे ब्रुवाथे ब्रूध्वे । ब्रुवे ब्रूवहे ब्रूमहे || 

११२६ ब्रुवस्तिप्पञ्चतो णश्पञ्चद् ब्रुवश्चाहः | १ | ४|१०४ |

ब्रूवो लटस्तिपः णश् वा भवति तसोऽतुस् शेरुस् सिपस्थ थसोऽथुस् ब्रुवश्वाह इत्यादेशः ॥ णशावितौ अदुश्चारणार्थः ॥ 

११२७ थ्याहः |४|२|८२ |

 ब्रुव आहस्थे तो भवति । आह आहतुः आहुः । आत्थ आहथुः ॥ लङि ॥ 

११२८ अदोऽट् |४|२|२८|

अदः परस्य अलेर्लः अक्ङितो हलादेरह भवति || आरैच् । आदत् आत्ताम् आदन् । आदः आत्तम् आत्त । आदम् आद्व आद्म || अशेत अशयाताम् अशेरत । अशेथाः अशयाथाम् । अशेध्वम् । अशयि अशेवहि अशेमहि || अब्रवीत अब्रूताम् अब्हुवन् । अब्रवीः अब्रूतम् अब्रूत । अब्रवम् अब्रूव अब्रूम || अब्रूत अब्रूवाताम् अब्रुवत | अब्रूथाः अब्रुवाथाम् अब्रूध्वम् । अब्रूवि अब्रूहि अब्रूमहि ॥ लेटि || 

११२९ जल्होर्हो धिः | ४|२|३२|

 जलन्ताज्जुहोतेश्व धातोः परस्य अलेर्लः हस्य धिर्भवति ॥ इदुच्चारणार्थः शेषं प्राग्वत् ॥ अत्तु अत्ताद्वा अत्ताम् अदन्तु | अद्धि अताद्वा अत्तम् अत । अदानि अदाव अदाम || शेतां शयातां शेरतां । शेप्व शयाथां शेध्वं । शयै शयावहै शयामहै | 

११३० हि चाप् | १|४|१२३ |

 हि च ताच्च पिन्न भवति ॥ अपिति इल्यब्लाविति ङिद्वद्भावादेङीटौ न भवतः । ब्रवीतु ब्रूताद्वा ब्रूतां ब्रुवन्तु । ब्रूहि ब्रूताद्वा ब्रूतं ब्रूत । ब्रवाणि ब्रबाव ब्रवाम || ब्रूतां ब्रुवतां ब्रुवतां । ब्रूष्व ब्रुवाथां ब्रूध्वं। ब्रवै ब्रवावहै ब्रवामहै | लेङि || 

११३१ श्लुगुसि | ४|२|३७|

उसि आतः श्लुग्भवति || शेषं प्राग्वत् । अद्यात् अद्याताम् अद्युः । अद्याः अद्यातम् अद्यात | अद्याम् अद्याव अद्याम ॥ शयीत शयीयातां शयीरन् । शयीथाः शयीयाथां शयीध्वं । शयीय शयीवहि शयीमहि ॥ ब्रूयात् ब्रूयातां ब्रूयुः । ब्रूयाः ब्रूयातं व्रूयात । ब्रूयां ब्रूयाव ब्रूयाम || ब्रुवीत ब्रुवीयातां व्रुवीरन् । ब्रूवीथाः ब्रुवीयाथां ब्रुवीध्वं । ब्रुवीय ब्रूवीवहि ब्रुवीमहि ॥ हु दानादानयोः ॥ ततो लडादयः । ह्वदादे: श्लुब्लुगिति शपः श्लुप् ॥ 

१९३२ द्विर्धातुः श्लुब्लिड्ङे प्रत्यये प्राक् त्वच्यचः ||४। १ | ४३

 श्लुपि लिटि ङे च प्रत्यये धातुर्द्विर्भवति । अजादौ तु परे तन्निमित्तात् अच्कार्यात्प्रागेव द्विः || 

१९३३ कुहोश्चुः |४|१|८४ |

 द्विर्भावे पूर्वस्य कुहयोश्चुर्भवति || आसन्न इति घोषवतो महाप्राणस्य तादृशो झः ॥ 

१९३४ आण्जश्रज्झषः | ४|१|७७|

द्विर्भावे पूर्वस्य ऋतोऽद्भवति अचोऽण् झषो जश् ॥ इति झस्य जः पित्योत् ॥ 

१९३५ द्व्युक्तिजक्षपञ्चतोऽत् | १|४|८९ |

 द्विरुक्ताज्जक्षादिपञ्चकाच्च धातोः परस्य झः अद्भवति || अन्तापवादः ॥ 

१९३६ ह्विणोऽचीकः श्लेले यञ् | ४|२| १|

हु इण् इत्येतयोरिकः अजादौ किति ङिति च श्लेले यञ् भवति || इयुवपवादः । जुहोति जुहुतः जुह्वति । जुहोषि जुहुभः जुहुथ । जुहोमि जुहुवः जुहुमः ॥ ओहाङ् गतौ ॥ ओङावित पूर्ववल्लडादि ङित्त्वाल्लस्तङ् || 

११३७ पॄभृहाङ्माङामित् |४|१।९५।

पॄ ऋ भृ हाङ् माङ् इत्येतेषां श्लुपि द्विर्भावे पूर्वस्याच इद्भवति ॥ 

११३८ हल्यघोरीः || ४ | ३ | ४८ |

श्नाप्रत्ययस्य अज्झेश्च धातोरातः अपिति यि च हलि लिवर्जितलादेशे ईद्भवति न घोः ॥ 

११३९ श्नाज्झेरातः | ४ | २|४७ |

श्नाप्रत्ययस्य अज्झेश्च धातोरातः अपिति यि च लिवर्जितलादेशे लुग्भवति ॥ जिहीते जिहाते जिहते । जिहीषे जिहाथे जिहीध्वे । जिहे जिहीवहे जिहीमहे || डुधाञ् धारणे च ॥ ढुञावितौ ततो लडादि शपः श्लुपि द्विर्भावे पूर्वस्य जश्त्वात्त्वे || 

११४० दाधा घ्वब् | १|१|२३|

दारूपो धारूपश्च धातुर्घुसंज्ञो भवति न पित् ॥ इति घुत्वात् हल्यघोरीरिति ईन्न भवति । आतो लुक् ॥ 

११४१ धाञो जलि च । १।२।७७।

झषन्तस्य धानो बशो भष् भवति जलादौ प्रत्यये परे ॥ शेषं प्राग्वत् । दधाति घत्तः दधति । दधासि धत्थः धत्थ । दधामि दध्वः दध्मः ॥ धत्ते दधाते दधते । धत्से दधाथे धद्ध्वे । दधे दध्वहे दध्महे ॥ लङि || 

१९४२ सिविदज्झेरभ्वः | १|४|१०७ ।

सिप्रत्ययाद्विदः अज्ज्ञेश्व ङितो लः झेर्जुस् भवति न भुवः ॥ ज इत् ॥ 

११४३ जुस्पक्येङर् |४| २ | १६ |

धातोरिकः जुसि पकि च एङरो भवन्ति ॥ अजुहोत् अजुहुताम् अजुहवुः । अजुहोः अजुहुतम् अजुहुत । अजुहवम् अजुहुव अजहुम || अजिहीत अजिहाताम् अजिहत । अजिहीथा: अजिहाथाम् अजहीध्वम् । अजिहि अजिहीवहि आजहीमहि || अदधात् अदत्ताम् अदधुः । अदधाः अदत्तम अधत्त | अदधाम् अदध्व अदध्म । अधत्त अदधाताम् अदधत । अधत्थाः अदधाथाम् अधध्वम् । नदधि अदध्वहि अदध्महि ॥ लेटि हेर्धिः शेषं प्राग्वत् । जुहोतु जुहुताद्वा जुहुतां जुह्वतु | जुहुषि जुहुताद्वा जुहुतं जुहुत । जुहवानि जुहवाब जुहवाम ॥ जिहीतां जिहातां जिहतां । जिहीष्व जिहाथां जिहीध्वं । जिहै जिहावहै जिहामहै || 

११४४ घोर्हि |४|१|६८।

 घोर्हौ अच एद्भवति न च द्विः ॥ दधातु धताद्वा धतां दधतु । धेहि धत्ताद्वा धत्तं धत्त । दधानि दधाव दधाम || धत्तां दधातां दधतां । धत्स्व दाधाथां धद्ध्वं । दधै दधावहै दधाम है || लेङि । जुहुयात् जुहुयातां जुहुयुः । जुहुयाः जुहुयातं जुहुयात । जुहुयां जुहुयाव जुहुयाम ॥ जिहीत जिहीयातां जिहीरन् । जिहीथा: जिहीयाथां जिहीध्वं । जिहीय जिहीवहि जिहीमहि ॥ दध्यात् दध्यातां दध्युः । दध्याः दध्यातं दध्यात । दध्यां दध्याव दध्याम || दधीत दधीयातां दधीरन् । दधीथाः दधीयाथां दधीध्वं । दधीय दधीवहि दधीमहि || दिवू क्रिडाविजिगीषाव्यवहारद्युतिस्तुतिकान्तिमोदमदस्वप्नगतिषु ॥ ऊदित् । ततो लडादि ॥ 

११४५ दिवादेः श्यः | ४|३|२२|

दिवादिभ्यः कर्तरि श्लेले श्यो भवति ॥ श इत् शपोऽपवादः । शित्त्वान्ङिद्वद्भावेन एङरो न भवन्ति । धातोर्व्रीग्दीर्घ इति दीर्घः । दीव्यति दीव्यतः दीव्यन्ति । दीव्यसि दीव्यथः दीव्यथ । दीव्यामि दीव्यावः दीव्यामः ॥ षूङौ प्राणिप्रसवे ॥ औङीवितौ । आदेः ष्ण इति षस्य सः ङित्त्वाल्लस्तङ् | शेषं प्राग्वत् । सूयते सूयेते सूयन्ते । सूयसे सूयेथे सूयध्वे । सूये सूयावहे सूयामहे | णही बन्धने || ईदित् । णस्य नः । नह्यति नह्यतः नह्यन्ति । नासि नाथः नाथ । नह्यामि नावः नह्यामः ॥ नह्यते नह्येते नह्यन्ते । नह्यसे नह्येथे नह्यध्वे । नह्ये नाह्यावहे नह्यामहे | लङि । अदीव्यत् अदीव्यताम् अदीव्यन् इत्यादि || असूयत असूयेताम् असूयन्त इत्यादि ॥ अनाह्यत् अनह्यताम् अनह्यन् । इत्यादि || अनद्यत अनह्येताम् अनन्त । इत्यादि । लेटि । दीव्यतु दीव्यताद्वा दीव्यतां दीव्यन्तु । इत्यादि ॥ सूयतां सूयेतां सूयन्ताम् इत्यादि || नाह्यतु नह्यताद्वा नह्यतां नह्यन्तु । इत्यादि ॥ नह्यतां नह्येतां नह्यन्ताम् इत्यादि ॥ लेङि । दीव्येत् दीव्येतां दीव्येयुः इत्यादि ॥ सूयेत सूयेयातां सूयेरन् इत्यादि ॥ नह्येत् नह्येतां नह्येयुः इत्यादि ॥ नह्येत नह्येयातां नह्येरन् इत्यादि ॥ षुञ् अभिषवे । अ इत् । षस्य सः । लडादिः ॥ 

११४६ स्वादेः ||४|३|२८|

 स्वादिभ्यो धातुभ्यः कर्तरि श्लेले श्नुर्भवति ॥ श इत् । शल्यब्लाविति डिद्वद्भावार्थः । अत एव नैङ् ॥ 

१९४७ म्वि लुग्वा |४| २|४१ |

असंयोगात्परस्य प्रत्ययस्योतः मवययोर्लुग्वा भवति || शेषं प्राग्वत् । सुनोति सुनुतः सुन्वन्ति । सुनोषि सुनुथः सुनुथ । सुनोमि सुन्वः सुनुवः सुन्मः सुनुमः ॥ अशौङ् व्याप्तौ ॥ औङावितौ पूर्ववल्लडादि । न शादिति श्चुत्वाभावः । संयोगात्परत्वादुतो लुग्न भवति । अश्नुते अश्नुवाते अश्नुवते । अश्नुषे अश्नुवाथे अनुध्वे । अश्नुवे अश्नुवहे अश्नुमहे ॥ चिञ् चयने ञ इत् पूर्ववत्प्रक्रिया | चिनोति चिनुतः चिन्वन्ति । चिनोषि चिनुथः चिनुथ | चिनोमि चिन्वः चिनुवः चिन्मः चिनुमः ॥ चिनुते चिन्वाते चिन्वते । चिनुषे चिन्वाथे चिनुध्वे । चिन्वे चिन्वहे चिनुवहे चिन्महे चिनुमहे ॥ लङि ॥ असुनोत् असुनुताम् असुन्वन् । असुनोः असुनुतम् असुनुत । असुनवम् असुन्व असुनव असुन्म असुनुम || आश्नुत आश्नुवाताम् आश्नुवत | आश्नुथाः आश्नुवाथाम् आश्नुध्वम् । आश्नुवि आश्नुवहि आश्नुमहि | अचिनोत् अचिनुताम् अचिन्वन् । अचिनोः अचिनुतम् अचिनुत । अचिनवम् अचिन्व अचिनुव अचिन्म अचिनुम ॥ अचिनुत अचिन्वाताम् अचिन्वत । अचिनुथाः अचिन्वाथाम् अचिनुध्वम् । अचिन्वि अचिन्वहि अचिनुवहि अचिन्महि अचिनुमहि || लेटि || 

११४८ असंयोगादोः || ४ | २|४०|

असंयोगात्परो य उत्ततः परस्य हे : श्लुग्भवति ॥ सुनोतु सुनुताद्वा सुनुतां सुन्वन्तु । सुनु सुनुताद्वा सुनुतं सुनुत । सुनवानि सुनवष सुनवाम || अश्नुताम् अश्नुवाताम् अश्नुवताम् । अश्नुष्व अश्नुवाथाम् अश्नुध्वम् । अश्नवै अश्नवावहै अश्नवामहै || चिनोतु चिनुताद्वा चिनुतां चिन्वन्तु । चिनु चिन्ताद्वा चिनुतं चिनुत । चिनवानि चिनवाव चिनवाम || चिनुतां चिन्वातां चिन्वतां । चिनुष्व चिन्वाथां चिनुध्वं । चिनवै चिनवावहै चिनवामहै | लेङि ॥ सुनुयात् सुनुयातां सुनुयुः । सुनुयाः सुनुयातं सुनुयात । सुनुयां सुनुयाव सुनुयाम || अश्नुवीत अश्नुवीयाताम् अश्नुवीरन् । अश्नुवीथाः अश्नुवीयाथाम् अश्नुवीध्वम् । अश्नुवीय अश्नुवीवहि अश्नुवीमहि ॥ चिनुयात् चिनुयातां चिनुयुः । चिनुयाः चिनुयातं चिनुयात । चिनुयां चिनुयाय चिनुयाम || चिन्वीत चिन्वीयातां चिन्वीरन् । चिन्वीथाः चिन्वीयाथां चिन्दीध्वं । चिन्वीय चिन्वीधहि चिन्वीमहि || डुक्रीञ् द्रव्यविनिमये ॥ दुजावितौ प्राग्वल्लडादि || 

११४९ क्र्यादेः | ४ | ३। ३ ० |

क्यादिभ्यो धातुभ्यः कर्तरि श्लेले नात्रत्ययो भवति ॥ श इत् । शित्त्वान्नैङ् । हलादौ । हल्यघोरीरिति ईत् अच्यातो लुक् णत्वं । क्रीणाति क्रीणीतः क्रीणन्ति । क्रीणासि क्रीणीथः क्रीणीथ । क्रीणामि क्रीणीवः क्रीणीमः ॥ वृङ् संभक्तौ ॥ ङ इत् लडादि । वृणीते घृणाते वृणते । वृणीषे घृणाथे वृणीध्वे । वृणे वृणीवहे वृणीमहे || ग्रही उपादाने । ईदित् । लडादि ॥ 

वशिव्यचिव्यधिज्याग्रहित्रश्चिप्रच्छिभ्रज्जां क्ङिति |४|१|११६ |

 वश्यादीनां किति ङिति च प्रत्यये परे साचो यञः इग्भवति ॥ शेषं प्राग्वत् । गुह्णाति गृहीतः गृह्णन्ति । गृह्णासि गृहीथः गृहीथ । गृह्णामि गृहीवः गृह्णीमः ॥ गृहीते गृहाते गृहते । गृह्णीषे गृहाथे गृहीध्वे । गृह्णे गृह्णिवहे गृह्णीमहे | लङि ॥ अक्रीणात् अक्रीणीताम् अक्रीणन् । अक्रीणाः अक्रीणीतम् अक्रीणीत । अक्रीणाम् अक्रीणीव अक्रीणीम ॥ अवृणीत अवृणाताम् अवृणत | अवृणीथाः अवृणाथाम् अवृणीध्वम् । अवृणि अवृणीवहि अवृणीमहि || अगृह्णात् अगृह्णीताम् अगृह्णन् । अगृह्णाः अगृह्णीतम् अगृह्णीत । अगृह्णाम् अगृह्णीव अगृह्णीम || अगृह्णीत अगृह्णाताम् अगृह्णत । अगृह्णीथाः अगृह्णीथाम् अगृह्णीध्वम् । अगृह्णि अगृह्णीबहि अगृह्णीमहि || लेटि । क्रीणानु क्रीणीताद्वा क्रीणीतां क्रीणन्तु । क्रीणीहि क्रीणीताद्वा क्रीणीतं क्रीणीत । क्रीणानि क्रीणाव श्रीणाम || वृणीतां वृणातां वृणतां । वृणीष्व वृणाथां वृणीध्वं । वृणै वृणावहै वृणामहै || 

११५१ हलश्श्नो हावाऽनः | ४ | ३ | ३१ |

 हलन्ताद्धातोः परस्य श्नः हौ परे आनो भवति ॥ अतो ह इति हेर्लुक् । गृह्णानु गृहीताद्वा गृहीतां गृहन्तु । गृहाण गृह्णीताद्वा गृहीतं गृह्णीत । गृह्णानि गृह्णाव गृह्णाम || गृह्णीतां गृह्णातां गृह्णतां । गृह्णीष्व गृह्णाथां गृह्णीध्वं । गृह्णै गृह्णावहै गृह्णामहै || लेङि ॥ क्रीणीयात् क्रीणीयातां क्रीणीयुः । क्रीणीयाः क्रीणीयातं क्रीणीयात । क्रीणीयां क्रीणीयाब क्रीणीयाम ॥ वृणीत वृणीयातां वृणीरन् । वृणीथाः वृणीयाथां वृणीध्वं । वृणीय वृणीवहि वृणीमहि || गृह्णीयात् गृह्णीयातां गृह्णीयुः । गृह्णीयाः गृह्णीयातं गृह्णीयात | गृह्णीयां गृह्णीयाव गृह्णीयाम | गृह्णीत गृह्णीयातां गृह्णीरन् । गृह्णीथाः गृह्णीयाथां गृह्णीध्वं । गृहणीय गृह्णीवहि गृहणीमहि ॥ तुदी व्यथने || ईदित् लडादि ॥ 

११५२ तुद्भ्यः शः |४| ३|३२|

तुदादिभ्यः कर्तरि श्लेले शो भवति ॥ श इत् ॥  

११५३ ह्रस्वस्थ हलः | १ |२| १८ |

हलन्तस्य धातोर्ह्रस्वस्येक एङर्भवति अक्ङिल्लुग्घेतौ प्रत्यये परे ॥ इति प्राप्तौ शिति ङिद्वद्भावादेङर् न भवति । शेषं प्राग्वत् । तुदति तुदवः तुदन्तीत्यादि । मृ प्राणत्यागे ॥ 

११५४ म्रियतेर्लुङ्लिङ्ललेः | १ | ४ | १६ |

म्रियतेः परेषां लुङ्लिङ्लट्लङ्लेट्लेङां तङो भवन्ति ॥ 

११५५ रि: |४ |२| १५|

धातो ऋतः यङयक्क्याश्शेषु रिर्भवति ॥ भ्रूहलिति इय् । म्रियते म्रियेते म्रियन्ते । म्रियसे इत्यादि ॥ मुच्ऌञ् मोक्ष- णे ॥ ऌञावितौ ॥  

११५६ लिपादितृफहफगुफोभशुभः शे |८ |२| १९८ |

लिपादीनां तृफादीनां च धातूनां शे परे नम् भवति || अमावितौ । मित्त्वादन्त्यादचः परः म्नामिति नस्य ञः। मुञ्चति मुञ्चतः मुञ्चन्ति इत्यादि । मुञ्चते मुञ्चेते मुञ्चन्ते इत्यादि । लङि । अतुदत् अतुदताम् अतुदन् इत्यादि । अम्रियत अम्रियेताम् अम्रियन्त इत्यादि । अमुञ्चत् अमुचताम् अमुञ्चन् इत्यादि । अमुञ्चत अमुचेताम् अमुञ्चन्त ॥ लेटि ॥ तुदतु तुदताद्वा तुदतां तुदन्तु इत्यादि । म्रियतां म्रियेतां म्रियन्ताम् इत्यादि । मुञ्चतु मुञ्चताद्वा मुञ्चतां मुञ्चन्तु इत्यादि । मुञ्चतां मुञ्चतां मुञ्चन्ताम् इत्यादि ॥ तुदेत् तुदेतां तुदेवु. इत्यादि । म्रियेत म्रियेयातां प्रियेरन् इत्यादि ॥ मुञ्चेत् मुञ्चे- तां मुञ्चेयुः इत्यादि । मुञ्चेत मुञ्चायातां मुञ्चेरन् ॥ तनूञ् विस्तारे ॥ ऊञावितौ ततो लडादि ॥ 

११५७ कृञ्तनादेरुः || ४ | ३ | ३३ |

 कृञस्तनादिभ्यश्च श्लेले उर्भवति ॥ पित्येङ् । म्विलुग्वेति मवयोरुतो वा लुक । तनोति तनुतः तन्वन्ति इत्यादि || मनूङ् बोधने || ऊङावितौ लडादि ङित्त्वात्तङ् । मनुते मन्वाते मन्वते इत्यादि ॥ डुकृञ् करणे । डुञावितौ लडादि अरि ॥ 

११५८ अतःशि चोत् | ४|२|४३|

कृञोऽत उद्भवति शित्यपिति यि च लिवर्जितलादेशे च परतः ॥ अपिति ङित्त्वान्नैङ् || 

११५९ कुर्यि च |४ |२| ४२ |

कृञः परस्योतो लुग्नित्यं भवति मवादावपिति यि च लिवर्जितलादेशे परतः ॥ करोति कुरुतः कुर्वन्ति । करोषि कुरुथः कुरुथ । करोमि कुर्वः कुर्मः ॥ कुरुते कुर्वते कुर्वते । कुरुषे इत्यादि || लङि । अतनोत् अतनुताम् अतन्वन् इत्यादि || अमनुत अमन्वाताम् अमन्वत इत्यादि || अकरोत् अकुरुताम् अकुर्वन् इत्यादि ॥ अकुरुत अकुर्वाताम् अकुर्वत इत्यादि ॥ लेटि । तनोतु तनुताद्वा तनुतां तन्वन्तु इत्यादि ॥ मनुतां मन्वातां मन्वतां इत्यादि || करोतु कुरुताद्वा कुरुतां कुर्वन्तु इत्यादि । कुरुतां कुर्वतां कुर्वताम् इत्यादि ॥ लेङि ॥ तनुयात् तनुयातां तनुयुः इत्यादि ॥ मन्वीत मन्वीयातां मन्वीरन् इत्यादि ॥ कुर्यात् कुर्यातां कुर्युः इत्यादि ॥ कुर्वीत कुर्वीयतां कुर्वीरन् इत्यादि ॥ रुधृञ् आवरणे ॥ ऋञावितौ । लडादि ॥ 

११६० रुधान्नम् न्लुक् च | ४ | ३ | ३४ |

 रुधादीनां कर्तरि श्लेले नम् भवति तेषां नस्य लुक् च भवति || शपोऽपवादः म इत् ॥ 

११६१ अधः |१| २|८०|

अधाञो झषन्ताद्धातोः परयोस्तस्थयोर्धो भवति || जश्त्वम् ॥ 

१९६२ नर्मस्त्योर्मुक |४| २|४६ |

 नम्विकरणस्य अस्तेश्च धातोरतः शित्यपिति यि च लादेशे परे लुग् भवति ॥ चर्त्त्वं च । रुणद्धि रुन्द्धः रुन्धन्ति । रुणत्सि रुन्द्रः रुन्द्ध | रुणध्मि रुन्ध्वः रुन्ध्मः || भुज पालना- भ्यवहारयोः || अदित् | 

१९६३ शपनाथशिक्षभुजादुपलम्भनाशीर्जिज्ञासात्रा- णे | १|४|१२|

शपो लस्तङ् भवति उपलम्भने नाथ आशिषि शिक्षो जिज्ञासायां भुजादत्राणे ॥ इत्यपालने त कुत्वादि शेषं प्राग्वत् । भुङ्क्ते भुञ्जाते भुञ्जते । भुङ्क्षे भुञ्जाथे भुङ्ग्ध्वे । भुञ्जे भुञ्ज्वहे भुञ्ज्महे ॥ युजृञ् योगे । ऋञावितौ पूर्ववत्प्रक्रिया । युनक्ति युक्तः युञ्जन्ति । युनक्षि युक्थ युङ्क्थ । युनज्मि युञ्ज्वः युञ्ज्मः ॥ युङ्क्ते युञ्जाते युञ्जते । युङ्क्षे युञ्जाथे युङ्ग्ध्वे । युजे युञ्ज्वहे युज्महे ॥ लङि ॥ 

१९६४ ला |१| २|९४ |

लादेशेन सह यः संयोगस्तदन्तस्य पदस्य लुग्भवति ॥ 

११६५ सिपि दश्व वा । १।२/७३ |

पदान्ते सस्य दस्य च सिपिरिर्वा भवति || रस्य विसर्जनीयः शेषं प्राग्वत् । अरुणत् (द्) अरुन्द्धाम् अरुन्द्धन् । अरुणः अरुणद्वा अरुन्द्धम् अरुन्द्ध | अरुणधम् अरुन्ध्व अरुन्ध्म || अभुङ्क्त अभुञ्जाताम् अभुञ्चत । अभुङ्क्थाः अभुञ्जाथाम् अभुङ्ग्ध्वम् । अभुञ्जि अभुञ्ज्वहि अभुञ्ज्महि || अयुनक् (ग्) अयुक्ताम् अयुञ्जन् । अयुनक् (ग्) अयुङ्क्तम् अयुङ्क्त । अयुनजम् अयुञ्ज्व अयुञ्ज्म | अयुङ्क्त अयुञ्जाताम् अयुञ्जत । अयुक्थाः अयुञ्जाथाम् अयुङ्ग्ध्वम् । अयुञ्जि अयुञ्ज्वहि अयुञ्ज्महि || लटि || रुणध्दु रुन्द्धाद्वा रुन्द्धां रुन्द्धन्तु । रुन्धि रुन्द्धाद्वा रुन्द्धं रुन्द्ध । रुणधानि रुणघाव रुणधाम ॥ भुङ्क्तां भुञ्जातां भुञ्जतां । भुङ्क्ष्व भुञ्जाथां भुङ्ग्ध्वं । भुनजै भुनजावहै भुनजामहै || युनक्तु युङ्क्ताद्वा युतां युञ्जन्तु । युङ्ग्धिः युङ्क्ताद्वा युङ्क्तं युङ्क्त । युनजानि युनजाव युनजाम || युक्तां युञ्जातां युञ्जतां । युङ्क्ष्व युञ्जथां युध्वं । युनजै युनजावहै युनजामहै | लेङि । रुन्ध्यात् रुध्यातां रुन्ध्युरित्यादि ॥ भुञ्जीत भुञ्जीयातां भुञ्जीरन् इत्यादि ॥ युञ्ज्यात् युञ्ज्यातां गुञ्ज्युरित्यादि ॥ युञ्जीत युञ्जीयातां युञ्जीरन् इत्यादि || चुर लुण्ट स्तेये || अदित् ॥ 

१९६६ चुरादिभ्यो णिच् |४|१|७|

चुरादिभ्यो धातुभ्यः स्वार्थे णिच् भवति ॥ णचावितौ ह्रस्वस्य हल इत्येङ् । चोरीत्यतो लडादयः । शेषं प्राग्वत् । चोरयति चोरयतः चोरयन्ति । चोरयसि चोरयथः चोरयथ । चोरयामि चोरयावः चोरयामः ॥ च्छदि संवरणे । इदित् । णिचि ॥ 

११६७ ञ्णित्यस्याः |४|१।२३०

धातोरुपान्त्यस्यात आद्भवति ञिति णिति च प्रत्यये परे || अवयवे कृतं लिङ्गं समुदायस्य विशेषणं भवति अवयवेऽकृतार्थत्वादिति न्यायेन णिजन्तादेव तङ् । च्छादयते च्छादयेते च्छादयन्ते इत्यादि ॥ लक्षी दर्शनाङ्कनयोः ॥ ईदित् । णिजादि अनुपान्त्यत्वात् नात् । लक्षयति लक्षयतः लक्षयन्ति इत्यादि || लक्षयते लक्षयेते लक्षयन्ते इत्यादि || लङि । अचोरयत् अचोरयताम् अचोरयन् इत्यादि || अच्छादयत अच्छादयेताम् अच्छादयन्त इत्यादि || अलक्षयत् अलक्षयताम् अलक्षयन् इत्यादि || अलक्षयत अलक्षयेताम् अलक्षयन्त इत्यादि । लेटि | चोरयतु चोरयताद्वा चोरयतां चोरयन्तु इत्यादि ॥ च्छादयतां च्छादयेतां च्छादयन्ताम् इत्यादि || लक्षयतु लक्षयताद्वा लक्षयतां लक्षयन्तु इत्यादि ॥ लक्षयतां लक्षयेतां लक्षयन्ताम् इत्यादि ॥ लेङि । चोरयेत् चोरयेतां चोरयेयुः इत्यादि ॥ च्छादयेत च्छादयेयातां च्छादयेरन् इत्यादि ॥ लक्षयेत् लक्षयेतां लक्षमेयुरित्यादि ॥ लक्षयेत लक्षयेयातां लक्षयेरन् इत्यादि ॥ युज पृच संयमने || अदित् ॥ 

११६८ युजादेर्वा | ४|१|८।

युजादिभ्यो धातुभ्यः स्वार्थे णिज्वा भवति ॥ पक्षे शबेव शेषं प्राग्वत् । योजयति योजयतः योजयन्ति इत्यादि || योजति योजतः योजन्तीत्यादि || अर्चि पूजायाम् । इदित् । णिजभावपक्षे सावकाश इति णिजन्तात्तङ न भवति । अर्चयति अर्चयतः अर्चयन्तीत्यादि || अर्च्चते अर्च्चेते अर्च्चन्ते इत्यादि || वृञ् वरणे || न इत् णिच्यरात्त्वे । वारयति वारयतः वारयन्तीत्यादि ॥ वरति वरते इत्यादि || लङि ॥ अयोजयत् अयोजयताम् अयोजयन् इत्यादि || अयोजत् अयोजताम् अयोजन इत्यादि || आर्चयत् आर्चयताम् आर्चयन् इत्यादि || आर्चत आर्चेताम् आर्चन्त इत्यादि ॥ अवारयत् अवारयताम् अवारयन् इत्यादि । अवरत् अवरत इत्यादि ॥ लेटि || योजयतु योजयताद्वा योजयतां योजयन्तु इत्यादि ॥ योजतु || अर्चयतु अर्चयताद्वा अर्चयताम् अर्चयन्तु इत्यादि । अर्चताम् अर्चेताम् अर्चन्ताम् इत्यादि । वारयतु वारयताद्वा वारयतां वारयन्तु । वरतु | वरताम् । इत्यादि ॥ लेङि | योजयेत् योजयेतां योजयेयुः इत्यादि ॥ योजेत । अर्चयेत् अर्चयेताम् अर्चयेयुरित्यादि । अर्चेत अर्चेयाताम् अर्चेरन् इत्यादि ॥ वारयेत् वारयेतां वारयेयुरित्यादि ॥ वरेत् वरेतां वरेयुरित्यादि । वरेत् वरेयातां वरेरन् इत्यादि । एवं तत्तद्गणधातवः सर्वेऽपि नेतव्याः ॥ इति कर्तरि श्लेलप्रकरणम् ॥ 

|| कर्मभावविवक्षायाम् ||

११६९ साप्यानाप्याल्लक्तघ्यप्खार्थाः कर्मभावे | ४ | ३ | ५५ ।

सकर्मकाद्धातोः कर्मणि विवक्षिते लडादयो भवन्त्यकर्मकाद्भावे || इति लडादयः ॥ 

११७० कर्मभावे | ४ | ३ | १७|

 कर्मणि भावे च विवक्षिते धातोर्लस्तङेव भवति ॥ 

११७१ श्लेले यक् | ४ | ३ | १९|

 कर्मभावयोर्धातोः श्लेले यक् भवति || क इत् । कित्त्वान्नैङरौ । भावो धात्वत्थः क्रिया तस्यैकत्वात्तसैकवचनं त एव । अत्र लकारेण कर्तुरनभिधानात् अप्राधान्येन कर्तरि तृतीया विभक्तिः भवति । शेषं प्राग्वत् । भूयते देवदत्तेन विदुषा । ताभ्यां भूयते । तैर्भूयते । त्वया भूयते । मया भूयते || 

सन्मात्रं भावलिङ्गं स्यादसंपृक्तं तु कारकैः ॥

धात्वर्थः केवलश्शुद्धो भाव इत्यभिधीयते ॥ १ ॥

क्रियापदं कर्तृपदेन युक्तं व्यपेक्षते यत्र किमित्यपेक्षाम् ||

 सकर्मकं तं सुधियो वदन्ति शेषस्ततो धातुरकर्मकस्स्यात् ॥ २ ॥

लज्जासत्तास्थितिजागरणं वृद्धिक्षयभयजीवितमरणम् ||

स्वप्नक्रीडाव्रजिदीप्त्यर्था धातव एते कर्मविहीनाः ॥ ३ ॥

अकर्मका अपि धातवः सोपसर्गाः सकर्मका भवन्तीत्यनुपूर्वत्वे तस्य । तस्यागतार्थेत्युपसर्गसंज्ञायां भवतेः सोपसर्गत्वात्सकर्मकात् कर्मणि लस्तादयो नवापि भवन्ति । शेषं प्राग्वत् । अनुभूयते अनुभूयेते अनुभूयन्ते इत्यादि ॥ एध्यते ॥ पच्यते पच्येते पच्यन्ते ॥ तङि । अभूयत || अन्वभूयत अन्वभूयेताम् अन्वभूयन्त इत्यादि ॥ ऐध्यत || अपच्यत अपच्येताम् अपच्यन्त इत्यादि ॥ लेटि || भूयताम् || अनुभूयताम् अनुभूयेताम् अनुभूयन्ताम् इत्यादि ॥ एध्यतां ॥ पच्यतां पच्येतां पच्यन्ताम् इत्यादि || लेङि । भूयेत । अनुभूयेत || एध्येत ॥ पच्येत पच्येयातां पच्येरन् इत्यादि ॥ अद्यते । आद्यत । अथताम् । अद्येत ॥ 

११७२ य्यय् ||४|२|४|

शीङः इको ये क्ङित्यय् भवति ॥ शय्यते । अशय्यत । शय्यतां । शय्येत ॥ 

१९७३ अस्तिब्रुवोर्भूवचौ | ४|२| ९१ |

अस्तर्ल्यश्लि प्रत्यये भू भवति ब्रुवो वच् ॥ 

१९७४ श्व्यादिस्वब्वचः किति |४| १|११५ ।

शव्यादीनां स्वब्वचोश्च साचो यञ इग्भवति किति परे । उच्यते। औच्यत उच्यताम् उच्येत ॥ यङलेङ्कृति चर्दचोरदीर्घाविति दीर्घः । हूयते । अहूयत । हूयतां । हूयेत || हायते । अहायत | हायतां । हायेत ||  

१९७५ ई हल्यप्ये | ४|२|८७ |

घुसंज्ञानां मास्थागापाहाक्सानां च धातूनां हलादौ क्ङिति ल्यश्लि प्रत्यये परे ईद्भवति न प्ये ॥ दीयते । अदीयत । दीयतां । दीयेत || दीव्यते । अदीव्यत । दीव्यतां । सूयते । असूयत । सूयतां । सूयेत || नाते अनात | नातां । नह्येत ॥ अश्यते । आश्यत । अश्यताम् | अश्येत ॥ यङलेङिति दीर्घः । चीयते । अचीयत । चीयतां । चीयेत ॥ क्रीयते । अक्रीयत । क्रीयतां । क्रीयेत || रिः । व्रीयते। अव्रियत । व्रियतां । व्रियेत ॥ गृह्यते । अगृह्यत | गृह्यतां । गृह्येत ॥ तुद्यते। अतुद्यत । तुद्यतां तुद्येत ॥ रिः । म्रियते । अम्रियत । म्रियतां । म्रियेत ॥ मुच्यते । अमुच्यत । मुच्यतां । मुच्येत॥ 

११७३ तेनो यकि | ४|१।२७० |

 तनो धातोराद्वा भवति यकि परे । दीर्घः । तायते तन्यते । अतायत अतन्यत । तायतां तन्यतां । तायेत तन्येत ॥ मन्यते । अमन्यत । मन्यतां । मन्येत || रिः क्रियते । अक्रियत । क्रियतां क्रियत ॥ रुथ्यते । अरुध्यत । रुध्यतां । रध्येत ॥ भुज्यते । अभुज्यत । भुज्यतां । भुज्येत || युज्यते । अयुज्यत । युज्यतां । युज्येत ॥ 

१९७७ णेरिक्तानिडामात्यन्तेन्त्वाय्ये |४ | २|१०१ |

 णेरिडाद्योः क्तयोर्ल्यश्लि प्रत्यये च परे लुग्भवति नेडामात्वन्तेत्न्वाय्येषु ॥ चोर्यते । अचोर्यत । चोर्यतां । चोर्येत || छाद्यते । अच्क्वाद्यत | च्क्वाद्यतां । छायेत ॥ लक्ष्यते । अलक्ष्यत । लक्ष्यतां । लक्ष्येत || योज्यते । अयोज्यत । योज्यतां । योज्येत || युज्यते । अयुज्यत । युज्यतां । युज्येत || अर्च्यते । आर्च्यत । अर्च्यताम् | अर्च्येत । वार्यते व्रियते । अवार्यत । अव्रियत । वार्यतां व्रियतां । वार्येत व्रियेत || एवमन्येऽपि धातवो नेयाः ॥ 

अविवक्षितकर्तृकाणां सकर्मकधातूनां कर्मण एव कर्तृत्वे ॥ 

११७८ कर्मण्यस्रुवादीनां कर्म्मवल्लि | ४ | ३ |३५| कर्मणि कर्तरि धातोर्लः कर्मवत्कार्यं भवति न स्रवत्यादीनामिति यगादि भवति || अनुभूयते कम्बलः स्वयमेव । पच्यते ओदनः स्वयमेव । भिद्यते कुसूलः स्व- यमेव । अनुवादीनामिति किं? स्रवति जलं स्वयमेव इत्यादि नेयम् ॥

॥ इति भावकर्मश्लेलपरिच्छेदः ॥

॥ अथ शेषलकाराः कर्तरि नीयन्ते ॥

भू इत्यतः लिङ्लेडाशिषीति लिङ् । इङावितौ । तिबादयः प्राग्वत् । एर्ङ्ङितो लुगिति लुक् । क्यासट् अटका इतः । तिप्सिपोस्संयोगस्येति सुलुक् । झेर्जुस् । शेषं प्राग्वत् ॥ भूयात् भूयास्तं भूयासुः भूयाः भूयास्तं  भूयासं भूयास्व भूयास्म || एवं नन्द्यात् नन्द्यास्तां नन्द्यासुः इत्यादि । एधस्तङि टिय् || 

११७९ सट् सत्थीयां लिङः | १|४|११२ ।

लिङस्तथयोष्टीयश्च सट् भवति || अटावितौ । टिदादिः । वलि यलुक् ॥ 

११८० वलादेरिडत्रवषुणादेः | ४|२| १३४ |

 धातोर्बलादेर्ल्यश्ल इड् भवति न त्रवषुणादेः || ट इत् । षिः ष्टुत्वं । झस्य रन् । इलोऽत् । शेषं प्राग्वत् । एधिषीष्ट एधिषीयास्ताम् एधिषीरन् । एधिषीष्ठाः एधिषीयास्थाम् एधिषीध्वम् । एधिषीय एधिषीवहि एधिषीमहि ॥ पच्यात् पच्यास्तां पच्यासुः इत्यादि ॥ तहि || 

१९८१ मुरिसिविपवाच्चः |४ |२| १७७ |

म्वादिपूर्वाच्चान्तादेकाचो धातोर्वलादेरिट् न भवति || शेषं सुगमम् । पक्षीष्ट पक्षीयास्तां पक्षीरन् इत्यादि || अद्यात् अद्यास्ताम् अधासुः इत्यादि ॥ 

१९८२ शक्प्रच्छिविन्द्विद्यहन्वसिघस्यचोऽश्विश्रिशी- ङ्डीङ्रूषट्केद्वॄदत्तः |४।२| १७६ ।

 शकादिभ्यः अजन्तेभ्यश्च एकाजभ्यो वलादेरिड् न भवति श्विश्रिशीङडीङः रुषट्कमूदन्तं वृङ्वृञौ ऋदन्तमदन्तं च वर्जयित्वा ॥ इतीड्प्रतिषेधो न भवति । इजो लिलुङां धो ढः । इत्यधिकृत्य || 

१९८३ वेड्ञेः | १|२|८२ |

 इञन्तादिटो ञिटश्च परेषां लिड्लिङ्लुङां धस्य ढो वा भवति || शेषं प्राग्वत् । शयिषीष्ट शयिषीयास्तां शयिषीरन् । शयिषीष्ठाः शयिषीयास्थां शयिषीढ्वं शयिषीध्वं । शयिषीय शयिषीवहि शयिषीमहि ॥ उच्यात् उच्यास्ताम् उच्यासुः इत्यादि || तङ्यकित्त्वान्नेक् । मुरिसीतीडभावः । वक्षीष्ट वक्षीयास्तां वक्षीरन् इत्यादि || यशलेङिति दीर्घः । हूयात् हूयास्तां हूयासुः इत्यादि ॥ शकप्रच्क्वीति नेट् हासीष्ट हासीयास्तां हासीरन् इत्यादि ॥ 

१९८४ घुमास्थागापाहाक्सः |४| २|८६ |

 ध्वादीनां क्ङिति लिङ्येद् भवति || धेयात् धेयास्तां धेयासुः इत्यादि ॥ तङ्यकित्त्वान्नैत् धासीष्ट | दीव्यात् ॥ 

११८५ रधाद्यौदिड्धूञः | ४|२| १३९ |

रधादेरौदितो धूञश्च वलादेरिड्वा भवति ॥ सविषीष्ट । इडभावे || 

१९८६ इञो लिलुङां धो ढः |१२|८१

इञन्ताद्धातोर्लिड्लिङ्लुङां धस्य ढो भवति ॥ सोषीष्ट सोषीढ्वम् इत्यादि ॥ नह्यात् नह्यास्तां नाह्यासुरित्यादि ॥ 

११८७ वनमिदुरुदिलिदाद् हः | ४|२|१८७

वादिपूर्वात् हान्तादेकाचो धातोर्वलादेरिड् न भवति ॥ हस्य धः । नत्सीष्ट नत्सीयास्तां नसीरन् || सूयात् सुयास्तां सूयासुरित्यादि । औदित्त्वाद्वेट् अशिषीष्ट । इडभावे व्रश्चेति शस्य षः॥ 

१९८८ षढः कस्सि | १/२/६६ |

षढयोस्सि को भवति || अक्षीष्ट अक्षीयास्ताम् अक्षीरन् इत्यादि । चीयात् । तङि शक्प्रच्छीति नेट् चेषीष्ट ॥ क्रीयात् ॥ 

११८९ हल्भ्यां चोस्सट्तङ्सेः |४| २|१३८ ।

हल्द्वयात्परऋदन्तात् ऋदन्तात् वृङ्वृञ्भ्यां च परस्य सटस्तङ्परस्य च सेरिड्वा भवति ॥ वरिषीष्ट । इडभावे- 

११९० उः | ४|१|१६३ ।

ऋवर्णान्तस्य धातोस्तङि सकारादौ सिलौ किद्वद् भवति ॥ वृषीष्ट । गृह्यात् ॥ 

१९९१ ग्रह एकाचोऽलिटीटः |४| २|१३६ |

एकाचो ग्रहेरिट ईड भवति न लिटि || ग्रहीषीष्ट । तुद्यात् ॥ 

११९२ अक्षुनुतुस्कन्भिच्छिखिशपसहाद्दः | ४।२।१८०।

 अदादिपूर्वाद्दान्तादेकाचो धातोर्वलादेरिड् न भवति ॥ 

११९३ सिलौ तङि | ४|१|१६२ |

 हलन्तस्य धातोरिकस्तङ्परे सादौ सौ लिङि च परे किद्वद् भवति || कित्त्वान्नैङ् । तुत्सीष्ट । मृषीष्ट । मुच्यात् । कित्त्वान्नैङ् मुक्षीष्ट । तन्यात् । मनिषीष्ट । क्रियात् । कृषीष्ट । रुध्यात् ॥ 

११९४ वन्रासायुबुक्रुशुरुक्षुव्याद्धः |४| २|१८१|

बनादिपूर्वाद्धान्तात् एकाचो धातोर्वलादेरिड् न भवति ॥ शेषं प्राग्वत् । रुत्सीष्ट ॥ 

११९५ भ्रस्मस्सृयुयविनित्यभुरुभाज्जः |४।२| १७८।

भ्रसादिपूर्वाज्जान्तादेकाचो धातोर्वलादेरिड् न भवति ॥ भुक्षीष्ट । युज्यात् । युक्षीष्ट ॥ णिलुकू चोर्यात् । छदोऽनेकाच्त्वात् इड्निषेधो नास्ति । छादयिषीष्ट । लक्ष्यात् लक्षयिषीष्ट । योज्यात् । युज्यात् । अर्च्यात् अर्चिषीष्ट । वार्यात् । व्रियात् । वरिषीष्ट । वृषीष्ट ॥ एवमन्येऽपि धातवो लिङन्ता नेयाः ॥ 

” अत्यन्तापह्नवे लिट् | ४ | ३|२११९| इत्यधिकृत्य || ” 

११९६ परोक्षे ।४।|३|२१२ ।

परोक्षे स्वयमसाक्षात्कृते भूतानद्यतनेऽर्थे धातोर्लिड् भवति || इटावितौ । तिबादयः || 

११९७ अतङाणशतुसुस्थाथुसश्णश्वमाः | १|४|१०१

 लिटस्तिबादीनां नवानां यथासङ्ख्यं णशादयो नव भवन्ति ॥ णशावितौ शित्त्वात्सर्वस्य ॥ 

१९९८ किद्वल्लिटीन्धेश्वासंयोगात् |४। १|१४८ ।

असंयोगादिन्धेश्च धातोरपिति लिटि परे कितीव कार्यं भवति ॥ 

१९९९ कित्युक्श्यूर्णुञः |४ |२| १८९ |

एकाचः उगन्तात् श्रिञः ऊर्णञश्व कितीड् न भवति ॥ 

१२०० सृभृवृस्तुद्रुश्रस्रोश्च लिटि |४| २|१९३ |

स्रादिभ्यः असकारात् कृञश्चैव विहितस्य लिट इड् न भवति नान्यस्मादिति नियमात् लिटीड् भवत्येव ॥ विध्यन्तरात् प्रागेव द्विर्भावः । आण्जशिति पूर्वस्य बत्वोत्वे।

१२०१ भूव्यथोऽदित् |४|१|१०७ |

 भुवो लिटि द्विर्भावे पूर्वस्योत अद्भवति व्यथोऽत इत् || पित्येङवौ । णित्यात् अपित्युव् ॥ 

१२०२ लुङ्लिटि भुवः |४|१| २१८|

भुव उपान्त्यस्याचः लुङि लिटि च ऊद्भवति ॥ बभूव बभूवतुः बभूवुः । बभूविथ बभूवथुः बभूव । बभूव बभूचिव बभूविम ॥ एवं ननन्द ननन्दतुः ननन्दुः इत्यादि || 

१२०३ दयायास्कास्गुर्विजाद्यनेकाचोऽनृच्छूर्णोरां कृभ्वस्लिट् चानु |१|४|८३।

 दयादेर्गुर्विजादेरनेकाचश्च परस्य लिट अ भवति न ऋच्छूर्णोतिभ्यां तस्य चादन्तरं लिडन्ताः कृभ्वस्तयः प्रयुज्यन्त एव ॥ 

१२०४ आमः कृञः | १|४|४७ |

 आमः प्राक्प्रकृतेरिवामः परात् कृञो लस्तङ् भवति || 

१२०५ लिटस्तस्यैशिरे |१| ४ | ९८ |

लिटस्तस्य एश् भवति झस्य इरे ॥ कित्त्वात् नार् | धस्य ढः । स्रादित्वान्नेट् । द्विर्भावे पूर्वस्य ऋतोऽत् चुत्वम् । आमि विदात्किदिति पृथगारम्भात् न स्थानिवद्भावः । न च द्विः | आमस्तस्वदित्यव्ययत्वम् । एधाञ्चक्रे एषाञ्चक्राते एधाञ्चक्रिरे । एधाञ्चकृषे एधाञ्चक्राथे एधाञ्चकृढ्वे। एधाञ्चक्रे एधाञ्चकृवहे एधाञ्चक्रमहे || एषाम्बभूव एधांबभूवतुः एधाम्बभूवुः इत्यादि ॥ अस भुवि । अदित् लिटि अस् अस् इति द्विः || 

१२०६ हलोऽनादेः |४|१|८२ ।

द्विर्भावे पूर्वस्थानादेर्हलो लुग्भवति ॥ 

१२०७ लिट्यादादेरतः | ४|१|१०५ ।

 लिटि द्विर्भावे पूर्वस्यादेरतः आद् भवति || शेषं प्राग्वत् । स्रादिनियमादिट् । एधामास एधामासतुः एधामासुः । एधामासिथ एधामासथुः एधामास । एवामास एधामासिव एवामासिम || 

१२०८ त्रप्फलभजत्रझट्क्वज्ह्वादिददिशसिकृतस्यातोऽन्तर्हलोः || ४|१| ६३ |

 त्रप् फलि भज तृ इत्येतेषां झट्कवर्गाज्हवा- दिददिशसिकृतवर्जितानां च धातूनां द्वयोर्हलोर्मध्ये वर्तमानस्यात एद्भवति इडादाबपिति च लिटि परे न च द्विः ॥ 

१२०९ नित्यानिट्तासोऽत्वदच्सृज्दृशस्थे वावॄव्यात्तेः |४|२|१९० |

 नित्यमनिद् ताम् यस्य तस्मादकारवतः अजन्तात् सृजिदृशिभ्यां च थे परे इड्वा न भवति न वृ ऋ व्या अत्ति इत्येतेभ्यः || 

१२१० मिपोऽश् | १|४|१००।

 लिटो मिपोऽश् वा भवति ॥ शेषं प्राग्वत् । पपाच पेचतुः पेचुः । पपक्थ पेचिथ पेचथुः पेच । पपाच पपच पेचिव पेचिम || पेचे पेचाते पेचिरे । पेचिषे पेचाथे पेचिध्वे | पेचे पेचिवहे पेचिमहे || 

१२११ लिटि वा | ४|२|१२० |

अदो लिटि घस्ऌ वा भवति ॥ ऌदित् द्विः लुगादि । 

१२१२ गम्हन्जन्खन्घसोऽनङ्यचि लुक् क्ङि |४|१| २२०।

गमादीनामुपान्त्यस्याचः क्ङित्यजादौ लुग् भवति नाङि ॥ षत्वचर्त्वे । जघास जक्षतुः जक्षुः । जघसिथ जक्षथुः जक्ष । जघास जघस जक्षिव जक्षिम ॥ पक्षे “लिट्यादादेरत” इत्यात् । आद आदतुः आदुः । आदिथ आदधुः आद | आद आदिव आदिम || प्रत्ययेऽसुधीण इति यञ् । वेड्ञेरिति धस्य वा ढः । शिश्ये शिश्याते शिश्यिरे । शिश्यिषे शिश्याथे शिश्यिध्वे शिश्यिवे । शिश्ये शिश्यिवहे शिश्यिमहे ॥ ब्रुवो वचि द्विः ॥ 

१२१३ इग्यञः साचोऽर्याज्यम् | ४|१|१०८ ।

 आ ज्यो इत्यतो वक्ष्यमाणस्य धातोर्लिटि द्विर्भावे पूर्वस्य साचो यञ इग्भवति न रेफयकारपरस्य ॥ अपिति शव्यादीतीक् दीर्घः । उवाच ऊचतुः ऊचुः । उवचिथ उवक्थ ऊचथुः ऊच । उवाच उवच ऊचिव ऊचिम ॥ ऊचे ऊचाते ऊचिरे इत्यादि ॥ पित्यङवौ णित्यात् कित्युव् थे वेट् वस्मसोरिट् । जुहाव जुहुवतुः जुहुवुः । जुहविथ जुहोथ जुहुवयुः जुहुव । जुहाव जुहव जुहुविव जुहुविम || 

१२१४ भीह्रीभृहोः श्लुब्वत् | १|४|८५।

 भ्यादिभ्यः परस्य लिट आम् वा भवति स च श्लुब्वत् ॥ तस्य चानन्तरं लिडन्ताः कृभ्वस्तयः प्रयुज्यन्त एव ॥ अतो द्वित्वादि । विदात् किदिति नियमादाम्येङवौ || 

१२१५ न |१|४|४८|

आमः परात् कृञो लस्तङ् न भवति ॥ शेषं प्राग्वत् । जुहवांचकार जुहवांचक्रतुः जुहवांचक्रुः । जुहवांचकर्थ जुहवांचक्रथुः जुहवांचक्र। जुहवांचकार जुहवांचकर जुहवांचकृव जुहवांचक्म || 

१२१६ इटि चातो लुक | ४|२|८४ |

 आदन्तस्य धातोरिठ्यजादौ च कूङिति ल्यश्लि प्रत्यये लुग् भवति || जहे जहाते जहिरे इत्यादि ॥ 

१२१७ णमेरौशातः | १।४।९९ |

आतो लिटो णश्मिपोरौश् भवति ॥ श इत् ऐच् । दधौ दधतुः दधुः । दधिथ दधाथ दधथुः दध । दधौ दधिव दधिम || दधे दधाते दधिरे इत्यादि ॥ द्वित्वादौ कृते एङ् । दिदेव दिदिवतुः दिदिवुः । दिदेविथ दिदिवथुः दिदिव । दिदेव दिदिविव दिदिविम ॥ सुषुवे सुषुवाते सुषुविरे । सुषुविषे सुषुवाथे सुषुविदवे सुषुविध्वे । सुषुवे सुषुविवहे सुषुविमहे ॥ त्रप्फलीत्यत एत् । ननाह नेहतुः नेहुः । नेहिथ ननद्ध नेहथुः नेह । ननाह नन्ह नेहिव नेहिम || नेहे नेहाते नेहिरे इत्यादि । सुषाव सुषुवतुः सुषुवुः । सुषविथ सुषोथ इत्यादि । 

१२१८ नक् चाश्वृदाद्यनेकहलः | ४|१|१०६ |

अशौङः ऋदादेरनेकद्दलश्च धातोर्लिटि द्विर्भावे पूर्वस्यात आद्भवति नक् चास्य || अकावितौ । आनशे आनशाते आनशिरे । आनशिषे आनशाथे इत्यादि || 

१२१९ चेर्वा | ४|१२|७३ |

 चिनोतेर्लिट्सनोर्द्विर्भावे पूर्वात्परस्य कुर्वा भवति || चिकाय चिक्यतुः चिक्युः । चिकयिथ चिकेथ इत्यादि || अकुत्वे | चिचाय चिच्यतुः चिच्युः इत्यादि । चिक्ये चिक्याते चिक्यिरे । इत्यादि ॥ चिच्ये चिच्याते चिच्चिरे इत्यादि ॥ अपितीय् शेषं प्राग्वत् । चिक्राय चिकियतुः चिक्रियुः । चिक्रयिथ चिक्रेथ इत्यादि। इत्यादि । यञ् । वव्रे वव्राते वव्रिरे। ववृषे वव्राथे ववृढ्वे । वव्रे ववृवहे ववृमहे | वशीति यञ् इक् । जग्राह जगृहतुः जगृहुः । जग्रहिथ इत्यादि || जगृहे जगृहाते जगृहिरे इत्यादि || तुतोद तुतुदतुः तुतुदुः । तुतोदिथ इत्यादि || 

१२२० ऋतः | ४|२| १९१।

ऋत एकाचस्थस्येड् न भवति ॥ ममार मम्रतुः मम्रुः । ममर्थ इत्यादि । मुमोच मुमुचतुः मुमुचुः । मुमोचिथ इत्यादि || मुमुचे मुमुचाते मुमुचिरे इत्यादि । ततान तेनतुः नेनुः । तेनिथ इत्यादि || मेने मेनाते मेनिरे इत्यादि । 

१२२१ कृञोऽसः | १|२| १९२ |

 असट्कात् कृञस्थस्येड् न भवति ॥ चकार चक्रतुः चकुः । चकर्थेत्यादि । चक्रे चक्राते चक्रिरे इत्यादि ॥ तस्यैव सम्पूर्वस्य ‘ सम्पर्युपात् कृञः सड्भूषसमवाये’ इति सटि ॥ 

१२२२ स्कॄच्छॄतः |४।२|१२|

स्कृॠच्छोः ॠदन्तस्य चेको लिट्यर्भवति ॥ 

१२२३ लुक् खयि |४| १ | ८१ |

द्विर्भावे पूर्वस्य खयि परे पूर्वस्य हलो लुग्भवति ॥ सञ्चस्कार सञ्चस्करतुः सञ्चस्करुः । संचस्करिथेत्यादि ॥ रुरोध रुरुधतुः रुरुधुः ॥ रुरोधिथेत्यादि ॥ बुभुजे बुभुजाते बुभुजिरे इत्यादि ॥ युयोज युयुजतुः युयुजुः युयोजिथेत्यादि । युयुजे युयुजाते युयुजिरे इत्यादि || चोरयांचकार चोरयाञ्चक्रतुः चोरयाञ्चक्रुः इत्यादि || छादयांचक्रे छादयांचक्राते छादयांचक्रिरे इत्यादि । लक्षयाञ्चकार लक्षयांचक्रतुः लक्षयांचक्रुरित्यादि || लक्षयाञ्चक्रे लक्षयाञ्चक्राते लक्षयाञ्चक्रिरे इत्यादि || योजयाञ्चकार योजयांचक्रतुः योजयांचक्रुः इत्यादि । युयोज युयुजतुः युयुजुः इत्यादि || अर्चयाञ्चकार अर्चयाञ्चक्रतुः अर्चयाञ्चकुः इत्यादि ॥ नक् | आनर्चे आनर्च्चाते आनर्च्चिरे इत्यादि । वारयाञ्चकार वारयाञ्चक्रतुः वारयाञ्चकुः इत्यादि ॥ ववार वत्रतुः वव्रुः || अवॄव्यात्तेरिति निषेधात्थस्येट् । ववरिथ इत्यादि ॥ वव्रे वव्राते वव्रिरे इत्यादि । इति कर्तरि लिट्प्रकरणम् || 

१२२४ लुङ् ||४|३|२०५।

भूतेऽर्थे धातोर्लुङ् भवति । उङावितौ ॥

 १२२५ सिर्लुङि ।४।३।२ ।

धातोर्लुङि सिर्भवति ॥ इदित् लस्तिबादि ||

 १२२६ घुपाभूस्थैतेः श्लुक् | ४|१| ७३ |

ध्वादिभ्यः सेरतङाने लुग्भवति । पिति ॥ 

१२२७ भूस्वोऽद्धेः |४।२|२०|

भूस्वारिकः लिवर्जितलादेशे एङ् न भवति न द्र्व्युक्तेः || अभ्व इति निषेधात् न झेर्जुम् । अजादावुवि लुङ्लिटि भुव इत्युत ऊत् अडादि । अभूत् अभूताम् अभूवन् । अभूः अभूतम् अभूत । अभूवम् अभूव अभूम || ऐच् । सेरिडादि || 

१२२८ धि वा | ४|२|७८१।

 धातोर्धकारादौ प्रत्यये सस्य लुग्वा भवति ॥ पक्षे जश् शेषं प्राग्वत् । ऐधिष्ट ऐधिषाताम् ऐधिषत । ऐधिष्ठाः ऐधिषाथाम् ऐधिध्वम् ऐषिध्वम् । ऐधिषि ऐधिष्वहि ऐधिप्महि || 

१२२९ हेलाम् ||४|२|६७ |

 हलन्तस्य धातोरकः अतङानपरे सौ आरैचो भवन्ति || 

१२३० स्वस्तेस्सोऽल: |४/२/२७।

 सोरस्तेश्च सात्परस्य अक्ङितो हल: अल्मात्रस्य अलेर्लः ईड् भवति ॥ ट इत् ॥ 

१२३१ जल्ह्रस्वाल्लुक् सस्तौ |४/२/७६ |

जलन्तात् ह्रस्वान्ताच्च धातोः परस्य सेस्तवर्गादौ लुग् भवति || झेर्जुस् । शेषं प्राग्वत् । अपाक्षीत् अपाक्ताम् अपाक्षुः । अपाक्षीः अपाक्तम् अपाक्त । अपाक्षम् अपाक्ष्व अपाक्ष्म || अपक्त अपक्षाताम् अपक्षत | अपक्थाः अपक्षाथाम् अपग्ध्वम् । अपक्षि | अपक्ष्व अपक्ष्महि || 

१२३२ न क्षण्शसिश्विजाग्रेदिन्मह्यश्च | ४|२|७०१।

 क्षणादेरेदितो महयान्तस्य हलन्तस्य च धातोरकः इडादौ सावरचो न भवन्ति ॥

 १२३३ ईटीटः |४| २|७७१

 इटः परस्य सेरीटि लुग् भवति ॥ दीर्घः । अनन्दीत् अनन्दिष्टाम् अनन्दिषुः इत्यादि || 

१२३४ घस्लज्घञ्लुङ्सनि |४| २ | ११९ |

अदो घस्ऌ भवत्यज्घञ्लुङ्सन्सु परतः ॥ ऌदित् ॥३५ सर्त्तिशस्तिलिद्द्युत्पुष्यादेः | ४ | ३ | ११ |

सर्त्तिशास्तिभ्यां ऌदितः द्युतादेः पुष्यादेश्च कर्तरि लुङन्यतङि अङ् भवति ॥ सेरपवादः । ङ इत् । अनङीति नाचो लुक् । अघसत् अघसताम् अघसन् इत्यादि ॥ अशयिष्ट अशयिषाताम् अशयिषत इत्यादि || 

१२३६ वक्त्यसूख्यातेः |४।३|१२|

वक्त्यादेः कर्तरि लुङि अङ् भवति || 

१२३७ श्वयत्यस्वच्पतोऽङ्यथगुम्पम् ||२/७/

श्वयतेरङि अद्भवति असस्थक् वच उम् पतः पम् ॥ अकमा इतः । अवोचत् अबोचसाम् अवोचन् इत्यादि || अवोचत अवोचेताम् अवोचन्त इत्यादि || 

१२३८ सावारैचः |४/२/६६ |

 धातोरकः अतङानपरे सौ परतः आरैचो भवन्ति ॥ शेषं प्राग्वत् । अहौषीत् अहौष्टाम् अहौषुरित्यादि ॥ अहास्त अहासाताम् अहासत इत्यादि । धुपेति से: लुक् । अधात् अधाताम् अधुः । अधाः अधातम् अधात । अधाम् अधाव अधाम || 

१२३९ घुस्थोरि च |४| १ | १६८ |

घुस्थोरात इद् भवति तङि परे सकारादौ सौ परे किद्वञ्च || जल्ह्रस्वादिति सेर्लुक् । अधित अधिषाताम् अधिषत । अधिथाः अधिषाथाम् अधिध्वम् । अधिषि अधिष्वहि अधिष्महि ॥ अदेवीत् अदेविष्टाम् अदेविषुः इत्यादि ॥ रथादीति वेट् । असविष्ट असविषाताम् असविषत इत्यादि ॥ असोष्ट | अनात्सीत् अनाद्धाम् अनात्सुरित्यादि || अनद्ध अनत्साताम् अनत्सत इत्यादि ॥ 

१२४० धुञ्सुस्तुभ्य इट् | ४|२|७१ |

धूञादेरिड् भवति सेरतङाने परे || असावीत असाविष्टाम् असाविषुरित्यादि || आशिष्ट आशिषाताम् आशिषत इत्यादि ॥ इडभावे व्रश्चेति शस्य षः षढः कस्सि षत्वं ष्टुत्वं च । आष्ट आक्षाताम् आक्षत | आष्ठाः आक्षाथाम् आह्वम् | आक्षि आक्ष्वहि आक्ष्महि || अचैषीत् अचैष्टाम् अचैषुरित्यादि । अचेष्ट || अक्रैषीत् अक्रैष्टां । हल्भ्यामित्यादिनेड्विकल्पः ॥ 

१२४१ ॠद्वुर्व्वालतङ्से ||४ |२| १३७ |

ऋदन्ताद्वृञ्भ्यां व परस्येट ईड्वा भवति न लिङि लिटि अतङ्परे च सौ परतः ॥ अवरीष्ट अवरीषाताम् अवरीषत इत्यादि || अवरिष्ट अवरिषाताम् अवरिषत इत्यादि || अवृत । ग्रह इति इट ईट् न क्षणित्यारैजभावः । अग्रहीत अग्रहीष्टाम् अग्रहीषुरित्यादि || अग्रहीष्ट अग्रहीषाताम् अग्रहीषत इत्यादि || अतौत्सीत् अतौत्ताम् अतौत्सुरित्यादि || अमृत अमृषाताम् अमृषत इत्यादि || ऌदित्त्वादङ्यङः । अमुचत् अमुचताम् अमुचन् इत्यादि || अमुक्त अमुक्षाताम् अमुक्षत इत्यादि || 

१२४२ वोर्णुञ्हलादेर्ल्लघोरिटि |४| २|६९ |

ऊर्णुञः हलादेर्हलन्तस्य च धातोर्ल्लघोरतः अतङाने इडादौ सौ परे आरैचो वा भवन्ति ॥ अतानीत् अतानिष्टाम् अतानिषुः इत्यादि || अतनीत् अतनिष्टाम् अतनिषुरित्यादि । 

१२४३ तन्भ्यस्थास्ते | ४ | २|७५ |

तनामिभ्यः सेः लुग्वा भवति थास्तयोः परतः ॥ श्लुचि स्थानिवद्भावाभावात् नेट् । ङित्वात् हन्मन्यमिति नलुक् च । अतत अतनिष्ट अतनिषाताम् अतनिषत । अतथाः अतनिष्ठाः इत्यादि ॥ एवम् अमत अमनिष्ट अमनिषाताम् अमनिषत । अमथाः अमनिष्ठाः इत्यादि || अकार्षीत् अकार्ष्टाम् अकार्षुरित्यादि ॥ अकृत अकृषाताम् अकृषत इत्यादि । 

१२४४ ऋदितोऽतङि | ४|३|१०|

ऋदितो धातोः कर्तर्यतङि लुङि मध्ये अङ्वा भवति ॥ पक्षे सिः ऐच् । अरुधत् अरुधताम् अरुधन् इत्यादि || अरौत्सीत् अरुद्ध । अयुजत् अयौक्षीत् अयुक्त || 

१२४५ कंश्रिद्रुस्रुणेर्ङः कर्तरि | ४ | ३ |७ |

कमादेर्ण्यन्ताच्च कर्तरि लुङि ङो भवति ॥ ङ इत् ॥ 

१२४६ ङेऽशास्वग्नाश्यृदितः | ४|१|२११|

 धातोरुपान्त्यस्याचो ङपरे णौ परे इस्वो भवति न शासेरग्नाशिनः ॠदितश्च ॥ द्विः ॥ 

१२४७ आद्येकाच् |४|१|४४ |

अनेकाचो धातोर्लिटि ङे च तदादिरेकाच् द्विर्भवति ॥ 

१२४८ लघोर्दीर्घोऽनजादेः | ४|१|१०१ |

अनजादेर्धातोर्भावे पूर्वस्य लघोर्लघौ धात्वक्षरे परे ङपरेऽनग्लुचि णौ च परतो दीर्घो भवति ॥ णिलुक् अचूचुरत् ॥ 

१२४९ सन्वल्लघौ ङेऽनग्लुचि |४|१|१०० |

द्विर्भावे पूर्वस्य लघौ परे सनीव कार्यं भवति ङपरेऽनग्लुचि णौ परतः ॥ 

१२५० सन्यतः |४। १ | ९६ ।

 द्विर्भावे पूर्वस्यात इद्भवति सनि परे । अन्तरङ्गत्वात्प्रागेव छस्य द्वित्वं ॥ 

१२५१ खरश्चर् ||४|१|७९ |

द्विर्भावे पूर्वस्य खरश्चर्भवति ॥ शेषं प्राग्वत् । अचिच्छदत | अललक्षत् अललक्षत | परस्य गुरुत्वान्न सन्वद्भावः अयूयुजत् अयौक्षीत् ॥ 

१९५२ ततः |४|१|४८|

अजादेरनेकाचो द्विर्भावप्राप्तौ आदेरचः परः एकाच् द्विर्भवति ॥ 

१२५३ न बन्द्रा वलि |४|१|४९ |

 आदेरचः परे बनदरा बलि न द्विर्भवन्ति ॥ आर्च्चिचत् आर्चिष्ट । अवीवरत् । अवारीत् । अवृत । अवरीष्ट । अवरिष्ट । एवमन्येऽपि धातवो नेतव्याः || 

१२५४ परिदेवनानद्यतने लुट् | ४ | ३ |२८३ |

 परिदेवने अनद्यतने च भविष्यत्यर्थे धातोर्लट् भवति ॥ उटावितौ ॥ 

१२५५ तास्यौ लुल्रोः | ४ | ३ | १ |

 धातोर्लुटि तास् भवति लृङ्लृटोः स्यः ॥ इट् लस्तिवादि ॥ 

१२५६ झे: | १/४/९७|

 लुटस्तिपो डा भवति तसौ रौ झे रस् । ङ इत् अन्त्याजादिलुक् ॥ 

१२५७ तासस्त्योः स्नि|४| २|७९ |

तास्प्रत्ययस्य अस्तेश्च सस्य सरयोर्लुग् भवति ॥ एङवौ । भविता भवितारौ भवितारः । भवितासि भवितास्थः भवितास्थ । भवितास्मि भवितास्वः भवितास्मः । तङि।

१२५८ लोराझाड्डारौरस् | १|४|९६ |

लुटस्तातांझानां यथासख्यं डारौरसो भवन्ति ॥ ड इत् एत्वादि ॥ 

१२५९ एति हः |४| २|८०|

तासस्त्योः सस्य एति हो भवति || शेषं प्राग्वत् । एधिता एधितारौ एधितारः । एधितासे एधितासाथे एधिताद्ध्वे एधिताध्वे । एधिताहे एधितास्वहे एषितास्महे ॥ पक्ता । अत्ता । शयिता । वक्ता । होता । हाता । धाता । देविता । सविता । सोता । नद्धा । अशिता । अष्टा । चेता। क्रेता । वरिता वरीता । ग्रहीता । तोत्ता । मर्त्ता । मोक्ता । तनिता । मनिता । कर्त्ता । रोद्धा । भोक्ता । योक्ता । चोरयिता । छदायिता । लक्षयिता । योजयिता । योक्ता । अर्च्चयिता । अर्चिता । वारयिता । वरीता । वरिता । एवमन्येऽपि धातवो नेतव्याः || 

१२६० लेङ्निमित्तेऽवृत्तौ भूते च लृङ् | ४|४|१०८ ।

 सति लेङ्निमित्ते क्रियातिपत्तिमति भूते भविष्यति चार्थे धातोर्लृङ् भवति || ऋङावितौ मध्ये स्यः इडादिः प्राग्वल्लस्तिबादयः लुगादि च । अभविष्यत् अभविष्याताम् अभविष्यन् । अभविष्यः अभविष्यतम् अभविष्यत । अभविष्यम् अभविष्याव अभविष्याम || ऐषिप्यत ऐधिप्येताम् ऐधिष्यन्त इत्यादि । अपक्ष्यत् अपक्ष्यत । आत्स्यत् अशयिष्यत । अवक्ष्यत् अवक्ष्यत अहोप्यत् अहोष्यत । अधास्यत् अधास्यत । अदेविष्यत् असविष्यत असोष्यत । अनत्स्यत् अनत्स्यत । असोष्यत् । अशिष्यत आक्ष्यत । अचेष्यत् अचेष्यत । अक्रेष्यत् । अवरिष्यत अवरीष्यत । अग्रहिष्यत् अग्रहीष्यत । अतोत्स्यत् ॥ 

१२६१ ऋद्घ्नः स्ये | ४|२| १६६ |

 ऋदन्तात् हन्तेश्च स्यप्रत्यये इड् भवति || अमरिष्यत् । अमोक्ष्यत् अमोक्ष्यत । अतनिष्यत् अतनिष्यत । अमनिष्यत । अकरिष्यत् अकरिष्यत । अरोत्स्यत् । अभोक्ष्यत । अयोक्ष्यत् ‘ अयोक्ष्यत । अचोरयिष्यत् । अछादयिष्यत । अलक्षयिष्यत् अलक्षयिष्यत । अयोजयिष्यत् । अयोक्ष्यत् । आर्च्चयिष्यत् आर्चिष्यत । अवारयिष्यत् अवरिष्यत् अवरीष्यत् । अवरिष्यत अवरीप्यत । एवमन्येऽपि धातवो नेतव्याः ॥ गम्यादि वर्त्यतीत्यधिकृत्य ॥ 

१२६२ लृट् |४|३|२८२ ।

 भविष्यत्यर्थे धातोर्लट् प्रत्ययो भवति ऋटावितौ । मध्ये स्यः । इडादि सर्वं पूर्ववत् । भविष्यति भविष्यतः भविष्य- न्तीत्यादि || एधिष्यते एधिष्येते एधिष्यन्ते इत्यादि । पक्ष्यति पक्ष्यते । अत्स्यति । शयिष्यते । वक्ष्यति वक्ष्यते । हाष्यति हास्यते । धास्यति धास्यते । देविष्यति । सविष्यते । सोप्यते । नत्स्यति नत्स्यते । सोष्यति । अशिध्यते । अक्ष्यते । चेष्यति । चेष्यते । क्रेष्यति । वरिष्यते वरीष्यते । महीष्यति ग्रहीष्यते । तोत्स्यति । मरिष्यति । मोक्ष्यति मोक्ष्यते । तनिष्यति । मनिष्यते । करिष्यति करिष्यते । रोत्स्यति । भोक्ष्यते । योक्ष्यति योक्ष्यते । चोरयिष्यति । छादयिष्यते । लक्षयिष्यति लक्षयिष्यते | योजयिष्यति योक्ष्यति । अर्चयिष्यति अर्चिष्यते । वारयिष्यति । वरिष्यति वरीष्यति । एवमन्येऽपि धातवो नेतव्याः ॥ इति कर्त्तरि लिङादिप्रकरणम् || 

१२६३ हन्दृशिग्रहज्भ्यः सितास्स्यसटां ञिड्वा | ४ | ३ | १८|

हनादेरजन्ताच्च परेषां सितामस्यटां कर्मभावयोर्ञिड्वा भवति ॥ ञटावितौ पक्षे इट् । शेषं प्राग्वत् । भाविषीष्ट भविषष्टि देवदत्तेन देवदत्तजिनदत्ताभ्यां देवदत्तजिनदत्तयज्ञदत्तैर्वा । कर्मणि अनुभाविषीष्ट अनुभाविषीयास्ताम् अनुभाविषीरन् । अनुभविषीष्ट अनुभविषीयास्ताम् अनुभविषीरन् । इत्यादि । एधिषीष्ट । पक्षीष्ट । अत्सीष्ट । शायिषीष्ट । शयिषीष्ट । वक्षीष्ट । हाविषीष्ट । होषीष्ट ॥ 

१२६४ आतो यम् | ४|१ | २३७ |

 आदन्तस्य धातोर्ञ्णिति कृति ञौ च यम् भवति || अमावितौ । हायिषीष्ट । हासीष्ट । धायिषीष्ट । धासीष्ट । देविषीष्ट । साविषीष्ट । सविषीष्ट । सोषीष्ट । नत्सीष्ट । साविषीष्ट अशिषीष्ट । अक्षीष्ट । चायिषीष्ट चेषीष्ट । कायिषीष्ट क्रेषीष्ट । वारिषीष्ट वरिषीष्ट वृषीष्ट । ग्राहिषीष्ट ग्रहीषीष्ट । तुत्सीष्ट । मारिषीष्ठ । म्रषीष्ट । मुक्षीष्ट । तनिषीष्ट । मनिषीष्ट । कारिषीष्ट कृषीष्ट । रुत्सीष्ट । भुक्षीष्ट । युक्षीष्ट । चोरिषीष्ट चोरयिषीष्ट । छादिषीष्ट छादयिषीष्ट । लक्षिषीष्ट लक्ष – यिषीष्ट । योजिषीष्ट योजयिषीष्ट । युक्षीष्ट । अर्चिषीष्ट अर्श्वयिषीष्ट । वारिषीष्ट वारयिषीष्ट वृवीष्ट । एवमन्येऽपि धातवो नेयाः ॥ 

लिट् । भावे बभूवे तेन ताभ्यां तैर्वा । कर्मणि अनुबभूवे अनुबभूवाते अनुबभूविरे इत्यादि । एधाञ्चक्रे । पेचे । आदे । जक्षे । शिश्ये । ऊचे । जुहवाञ्चके । जुहुवे । जहे । दधे । दिदिवे । सुषुवे | नेहे । आनशे । चिक्ये । चिच्ये । चिक्रिये । वव्रे । जगृहे । तुतुदे । मम्रे । मुमुचे । तेने । मेने । चक्रे । रुरुधे । बुभुजे । युयुजे । चोरयांचक्रे । छादयांचक्रे । लक्षयांचक्रे । योजयांचक्रे युयुजे । अर्चयाञ्चक्रे आन | वारयाञ्चक्रे व । एवमन्येऽपि धातवो नेयाः || लुङि ॥ 

१२६५ कर्मभावे |४|३|१७|

कर्मभावयोर्धातोर्ञिर्भवति लुङि ते परे ॥ ञ इत् ॥ 

१२६६ : ञेः|४| २|३८|

ञे परस्य लिबर्जितलादेशस्य श्लुग्भवति ॥ एङ्वातः । अभावि तेन त्वया मया । कर्मणि अन्वभावि । ञिटि अन्वभाविषाताम् अन्वभाविषत । इटि अन्वभविषाताम् । ऐधि । अपाचि अपक्षाताम् । अघासि || 

१२६७ तस्सि ल्यश्लि |४| २|८१|

धातोस्सस्य तो भवति शिल्लादेशवर्जिते लिङि लिटि च सादौ प्रत्यये परे ॥ इति सस्य तः । अघत्साताम् । अशायि । अवाचि अवक्षाताम् । अहावि अहाविषाताम् अहोषाताम् । अहामि अहायिषाताम् अहासाताम् । अधायि अधायिषाताम् अधिषाताम् | अदेवि । असावि असाविषाताम् असविषाताम् असोषाताम् । अनाहि अनत्साताम् । आशि आशिषाताम् आक्षाताम् । अचायि अच्चायि- षाताम् अचेषाताम् | अक्रायि अक्रायिषाताम् अक्रेषाताम् । अवारि अवारिषाताम् अवरिषाताम् अवरीषाताम् अवृषाताम् । अग्राहि अप्राहिषाताम् अग्रहीषाताम् । अतोदि अतुत्साताम् । अमारि । अमोचि अमुक्षाताम् । अतानि अतनिषाताम् । अमानि अमनिषाताम् | अकारि अकारिषाताम् अकृषाताम् । अरोधि अरुत्सताम् । अभोज अभुक्षाताम् । अयोजि अयुक्षाताम् । अचोरि अचोरिषाताम् अचोरयिषाताम् । अच्छादि अच्छा- दिषाताम् अच्छादयिषाताम् | अलक्षि अलक्षिषाताम् अलक्षयिषाताम् । अयोजि अयोजिषाताम् अयोजयिषाताम् अयुक्षाताम् | आर्च्चि आर्च्चिषाताम् आर्च्चियिषाताम् । अवारि अवारिषाताम् अवारयिषाताम् अवरीषाताम् अनुषाताम् । एवमन्येऽपि योज्याः || 

लुटि || भावे । भाविता भविता तेन । कर्मणि अनुभाविता अनुभ विता । एषिता । पक्ता । नन्दिता । अत्ता | शायिता । शयिता । वक्ता । हाविता होता । हाथिता हाता । धायिता धाता । देविता । साबिता सविता सोता । नद्वा । अशिता अष्टा । चायिता चेता । क्रायिता क्रेता । वारिता वरिता वरीता । प्राहिता महीता । तोता । मारिता मर्चा । मोक्ता । तनिता । मनिता । कारिता कर्ता । रोद्धा । भोक्ता । योक्ता । चोरिता चोरयिता । च्छादिता च्छादयिता । लक्षिता लक्षयिता । योजिता योजयिता योक्ता । अर्चिता अर्थयिता । वारिता वारयिता वरिता वरीता । एवमन्येऽपि साध्याः ॥ 

लुङि । स्ये । ञिटि । भावे अभाविष्यत तेन । इटि । अभविष्यत तेन । कर्मणि अन्वभाविष्यत अन्वभविष्यत । ऐधिष्यत । अपक्ष्यत । आत्स्यत अशायिष्यत अशयिष्यत । अवक्ष्यत । अहाविष्यत अहोष्यत । अहायिष्यत अहास्यत । अधायिष्यत अधास्यत । अदेविष्यत । असाविष्यत असविष्यत असोप्यत । अनत्स्यत । असाविप्यत असोष्यत । आशिष्यत आक्ष्यत । अचायिष्यत अचेष्यत । अक्रायिप्यत अक्रेप्यत । अवारिप्यत अवरिष्यत अवरीप्यत । अमाहिय्यत अग्रहीष्यत । अतोत्स्यत । अमारिष्यत अमरिष्यत । अमोक्ष्यत । अतनिष्यत । अमनिष्यत । अकारिष्यत अकरिष्यत । अरोत्स्यत । अभोक्ष्यत । अयोक्ष्यत । अचोरिष्यत अचोरयिष्यत । अच्छादिष्यत अच्छादयिष्यत । अलक्षिप्यत अलक्षयिष्यत । अयोजिप्यत अयोजयिष्यत अयोक्ष्यत । आर्च्चिष्यत आर्च्चियिष्यत । अवारिष्यत अवारयिष्यत अवरिष्यत अवरीष्यत । एवमन्येऽपि नेयाः ॥ 

लृटि । अडागमं ङित्कार्यं च वर्जयित्वा शेषं लुङ्वत् । भावे । भाविष्यते भविष्यते तेन । कर्मणि अनुभाविष्यते अनुभविष्यते । एधिष्यते । पक्ष्यते । नन्दिप्यते । अत्स्यते । शायिष्यते शयिष्यते । वक्ष्यते । हाविष्यते होष्यते । हायिष्यते हास्यते । दायिष्यते दास्यते । देविष्यते । साविष्यते सविष्यते सोष्यते । नत्स्यते । साविष्यते सोष्यते । अशिष्यते अक्ष्यते । चायिष्यते चेष्यते । क्रायिष्यते क्रेष्यते । वारिष्यते वरिष्यते वरीष्यते । ग्राहिष्यते ग्रहीष्यते । तोत्स्यते । मारिष्यते मरिष्यते । मोक्ष्यते । तनिष्यते । मनिष्यते । कारिष्यते करिष्यते । रोत्स्यते । भोक्ष्यते । योक्ष्यते । चोरिष्यते चोरयिष्यते । च्छादिष्यते च्छादयिष्यते । लक्षिष्यते लक्षयिष्यते । योजिष्यते योजयिष्यते योक्ष्यते । अर्चिष्यते अर्चयिप्यते । वारिष्यते वारयिष्यते वरीष्यते वरिष्यते । एवमन्येऽपि धातवो नेतव्याः ॥ एवं कर्मकर्त्तर्यपि लिङादिपञ्चके नेयं ॥ लुङि तु ॥ 

१२६८ ञ्यज्दुहः | ४ | ३ |४०|

अजन्ताद्दुहश्च धातोः कर्मकर्त्तरि ञिर्वा न भवति ॥ पक्षे सिर्ञिट् च वा । शेषं प्राग्वत् । अन्वभावि अन्वभाविष्ट अन्वभविष्ट कम्बलस्स्वयमेव । हलन्तान्नित्य एव ञिः । अपाचि भक्तं स्वयमेव । एवं सर्वत्र योज्यः ॥ 

१२६९ रुधः |४|३|४१ |

रुधः कर्मकर्तरि ञिर्न भवति ॥ सिलुगादि । अरुद्ध गौः स्वयमेव ॥ 

॥इति कर्मभावकर्मकर्तृषु लिङादिप्रकरणम् ॥

अथोत्तरप्रकृतेर्लकाराः प्रदर्श्यन्ते । भृशं भवति पुनःपुनर्वा भवतीति विगृह्य || 

१२७० अट्याद्येकाजूहलादिभ्योऽरुचिशुभिभ्यां भृशा- भीक्ष्णे यद् | ४|१|१०|

एकान्हलादेरट्यादेश्च धातोर्भृशाभीक्ष्णयोर्यङ् प्रत्ययो भवति न रुचिशुभिभ्याम् ॥ ङ इत् ॥ 

१२७१ सन्यङश्च |४|१ |४५ |

सनन्तस्य यङन्तस्य च आद्यैकाच् द्विर्भवति ॥ भूय् इत्यस्य द्विः । यलुक् । आण्जशिति ऊत उत् । भस्य बः ॥ 

१२७२ ऐङमिदाहाकोः | ४|१।८६ |

यङन्तस्य द्विर्भावे पूर्वस्याचः आदेङ् चासन्नो भवति न मिदादन्तहाकोः ॥ ततः पूर्ववल्लडादयः । ङित्त्वात्तङ् | शप्येद् इति लुक् । बोभूयते । अबोभूयत । बोभूयतां । बोभूयेत | भावादौ यकि ॥ 

१२७३ अतः।४।२।१०० ।

अदन्तस्य धातोर्ल्यश्लि प्रत्यये लुग्भवति ॥ इत्यतो लुक् बोभूय्यते तेन अनुबोभूय्यते अबोभूय्यत अन्नबोभूय्यत बोभूय्यताम् अनुबोभूय्यतां बोभूय्येत अनुबोभूय्येत । लिङि कर्त्तरि बोभूयिषीष्ट । भावे बोभूयिषीष्ट । कर्मणि अनुबोभूयिषीष्ट । लिट्याम् बोभूयांचक्रे बोभूयाम्बभूव बोभूयामास । भावे बोभूयाञ्चक्रे बोभूयाम्बभूवे । कर्मणि अनुबोभूयांचक्रे । लुङि अबोभूयिष्ट । भावे अबोभूमि तेन । कर्मणि अन्वबोभूयि । लुटि बोभूयिता । भावे बोभूयिता देवदत्तेन । कर्मणि अनुबोभूयिता । लुङि अबोभूयिप्यत । भावे अबोभूयिष्यत । कर्मणि अन्वबोभूयिष्यत ॥ लटि बोभूयिष्यते । भावे बोभूयिष्यते । कर्मणि अनुबोभूयिष्यते । एवं पापच्यते । यकि अत इति लुचि ॥ 

१२७४ हलो यः | ४|२|९८ |

 इलन्ताद्धातोर्यस्य ल्यश्लि प्रत्यये लुग् भवति || पापच्यते अपापच्यत पापच्यतां पापच्येत । पापचिषीष्ट । पापचांचक्रे । अपापचिष्ट । कर्मणि । अपापाचे । पापचिता । अपापचिप्यत । पापचिप्यते । नानन्द्यते । व्यय् शाशय्यते । वावच्यते ॥ दीर्घः ॥ 

१२७५ यङोऽकवतेः |४|१|८५ |

यङन्तस्य द्विर्भावे पूर्वस्य कुहयोश्चुर्भवति न कवतेः ॥ जोहूयते ॥ 

१२७६ गॄलुप्सद्दहजव्जभचर्दशगत्यर्थाभ्यां गर्ह्यकुटिलयोः ||४|१|११|

 ग्रादिभ्यो गर्ह्यर्थे यङ् भवति गत्यर्थेभ्यः कुटिले || कुटिलं जिहीते जाहायते । ई हल्यप्ये इतीत्वे एङ् देधीयते । देदीव्यते । सोषूयते । नानह्यते । सोषूयते । अट्यादित्वात् यङ् || 

१२७७ ततः |४|१|४८ |

सन्यङन्तस्य लिड्ङे पूर्वस्य चानेकाचो धातोरजादेरादेरचः परः एकाच द्विर्भवति ॥ इति श्य इत्यस्य द्विर्भावः यलुगादि अशाश्यते । चेचीयते । चेक्रीयते । यङलेङिति री वेत्रीयते । वशीति यङ इक् ॥ 

१२७८ रीमृत्वाताम् ||४|१।९३ |

ऋकारवतो धातोर्यङन्तस्य द्विर्भावे पूर्वस्य रीम् भवति ॥ म इत् । जरगृह्यते । तोतुद्यते । मेम्रीयते । मोमुच्यते ॥ 

१२७९ अतोऽनुनासिकस्य मम् |४|१|८८ |

अतः परो योऽनुनासिकस्तदन्तस्य यङन्तस्य द्विर्भावे पूर्वस्य मम् भवति || अमावितौ । तन्तन्यते । मंमन्यते । चक्रीयते । रोरुध्यते । बोभुज्यते । योजुज्यते । अट्यादित्वाद्यङि णिलुगादि । सोसूच्यते । एवं सोसूत्र्यते । मोमूत्र्यते । वृञो णिजभावपक्षे यङ् वेत्रीयते । प्राग्वत् सर्वं नेतव्यं ॥ 

श्लुग्बहुलम् ||४|१|१२|

यङः श्लुग्बहुलं भवति ॥ स्थानिवद्भावेन द्विर्भवति । लडादि । चर्करीतञ्चेत्यदादित्वात् शपः श्लुक् । ङिञ्ञीदित इति वचनात् ॥ 

तिपा शपाऽनुबन्धेन निर्दिष्टं यद्गणेन च ।

यच्चैकाज्ग्रहणं किंचित् पञ्चैतानि न युङ्श्लुचि ॥

इति वचनाच्च ङानुबन्धाश्रितस्तङ् न भवति । तिबादयः । पिति ॥ 

१२८१ यङ्तुरुस्तोर्बहुलम् ।४।२।२६।

यङन्तात्तुरुस्तुभ्यश्व परस्याक्ङितो हल: अलेर्ल ईट् बहुलं भवति || एङ्वौ । पक्षे एङ् । द्व्युक्तिजक्षेति झोऽत् । उव् । बोभोति बोभवीति बोभूतः बोभुवति । बोभोषि । बोभवीषि बोभूथः बोभूथ | बोभोमि बोभवीमि बोभूवः बोभूमः ॥ लङ् अबोभोत् अबोभवीत् अबोभूतां । झेर्जुसि एङवौ अवोभवुः । अबोभोः अबोभवीः अबोभूतम् अबोभूत। अबोभवम् अबोभूव अबोभूम | लेटि हितातोरपित्त्वादेङीटौ न भवतः । बोभोतु बोभवीतु बोभूताद्वा बोभूतां बोभुवतु । बोभूहि बोभूताद्वा बोभूतं बोभूत । बोभवानि बोभवाव बोभवाम || लेङि बोभूयात् बोभूयातां बोभूयुरित्यादि । भावकर्मणोः बोभूयते अनुबोभूयते इत्यादि । लेङि बोभूयात् बोभूयास्तां बोभूयासुः । लिटि नेत्यामः परात्कृञो लस्तङ् न भवति बोभवाञ्चकार । लुङि सेरिटि स्यस्तस्सोऽल ईट्। ईटीट इति सेलुक् । सावारैचः आत् झेर्जुस् । अबोभावीत् अबोभाविष्टाम् अबोभाविषुः । लुटि बोभविता । लुङि अबोभविष्यत् । लटि बोभविष्यति । कर्मभावे ञिडादि च । बोभाविषीष्ट अनुबोभाविषीष्ट अनुबोभविषीष्ट इत्यादि । पापचीति पापक्ति । जोहवीति जोहोति ॥ 

 १२८२ द्व्युक्तर्नाचि ल्यलौ| ४|१|१९ |

द्विरुक्तस्य हलन्तस्य धातोरिकः अजादौ लिवर्जितलादेशे परे एङरौ न भवतः ॥ इडभावे एङि वलि वलुक् । देदिवीति देदेति । सोषवीति सोषोति सोषुतः । नानहीति नानद्धि । चेक्रयीति चेक्रेति ॥ 

१२८३ रम्रिम् च  श्लुचि |४|१|९३ |

 यङः श्लुचि ऋत्वतो धातोर्द्विर्भावे पूर्वस्य रम्रिम्रिमो भवन्ति ॥ अमावितौ । वर्वरीति । वरिवरीति । वरीवरीति ववर्ति । वरिवर्ति वरीवर्ति । जर्गृहीति जरिगृहीति जरीगृहीति । अनीटि । ह इति ढः । अध इति तस्य धः । ष्टुत्वं । ढे ढलुक् जर्गर्ढि जरिगर्ढि जरीगर्ढि । तोतोत्ति तोतुदीति । मर्मर्ति मरिमर्ति मरीमति मर्मरीति मरिमरीति मरीमरीति । तन्तनीति तन्तन्ति । तिबादिग्रहणनिर्दिष्टेषु यङ्श्लुचि न भवन्तीति वचनात् हन्मन्यमिति नलुग् न भवति।

१२८४ क्किजलि कित्यनुनासिके |१| ४ | १३६।

 कौ जलि च क्ङिति प्रत्यये परे योऽनुनासिकस्ततः पूर्वस्य धातोरचो दीर्घो भवति ॥ तन्तान्तः तन्तनति । मम्मनीति मम्मन्ति । चर्कर्ति चरिकर्ति चरीकर्ति चर्करीति चरिकरीति चरीकरीति । रोरोद्धि रोरुधीति । बोभोक्ति बोभुजीति । योयोक्ति योयुजीति । एवमन्येऽपि धातवो नेतव्याः || 

|| इति यङ्प्रकरणम् ||

भवति कश्चित्तमन्यः प्रयु । इति विगृह्य || 

१२८५ प्रयुज्याप्याण्णिञ्वा | ४|१|१५|

प्रयुज्याप्यार्थाद्धातोः प्रयुज्यर्थे णिञ्वा भवति ॥ णञावितौ । एङवातः भावीत्यतो लडादयः । भावयति भावयतः भावयन्ति इत्यादि || 

१२८६ धेट्पाद्दमायमायस्परिमुहरुचिनृतिवद्वस्यचल्यद्यर्थेङ्प्रदुस्रु बुधयुधनशजनः फलेशे पदाहते तु वा | १/४/६५ |

 धाडादिभ्यो वस्यन्तेभ्यः चल्यद्यत्र्त्यादिवर्जितेभ्यश्च धातुभ्यो णिञो लः फलेशे कर्तरि तङो भवन्ति पदान्तरात्फलेशत्वे ज्ञाते तु वा ॥ भावयते । कर्मादौ यकि णिलुक् भाव्यते । एधयति एधयते । पाचयति । आदयति । शाययति । वाचयति । हावयति ॥ 

१२८७ ह्रीव्लीरीक्नूयीक्ष्माय्यर्त्यातां पक् |४|१|२०१ |

ह्रियादेरादन्तस्य च णौ पक् भवति || अकावितौ किदन्तः । हापयति दापयति । देवयति । सावयति । नाहयति । आशयति ॥ 

१२८८ चिस्फुरोर्वा | ४|१|१९३ |

चिस्फुरोरेचः णौ आद्वा भवति || पक् । चापयति । चाययति ॥ 

१२८९ क्रीङ्जे: |४|१|१८९ |

क्रीङ्जीनां णौ आद्भवति ॥ पक् । क्रापयति । वारयति । ग्राहयति । तोदयति । मारयति । मोचयति । तानयाते । मानयति । कारयति । रोधयति । भोजयति । योजयति । णिनि गेर्लुक् । चोरयति । छादयति । लक्षयति । योजयति । अर्च्चयति । वारयति । एवमन्येऽपि नेयाः ॥ 

॥ इति णिञ्प्रकरणम् ||

भवितुं कामयते इति विगृह्य || 

१२९० कम्येककर्तृकात्सन्नतत्सनः |४| १ | १६ |

कमिनैककर्तृकाद्धातोरिच्छायां सन् भवति न तत्सन्नन्तात् ॥ न इत् ॥ 

१२९९ न किदाद्युग्ग्रहगुहः | १|२| १६५ |

किदादिभ्यः उगन्तात् ग्रहगुहाभ्यां च सनि इड् न भवति || 

१२९२ सीकः | ४|१|१६० |

 इगन्तस्य सादौ सनि किद्वद् भवति || सन्यङश्चेति द्विः शेषं प्राग्वत् । बुभूषति बुभूषतः बुभूषन्ति इत्यादि । भावादौ यकि अत इति लुक् । बुभूष्यते । तेन अनुबुभूष्यते ॥ तत इति द्विः ॥ 

१२९३ प्राग्वत् | १|४|४६ |

 सनः प्राक् प्रकृतेरिव सनन्ताल्लस्तङ् भवति || एदिधिषते । सन्यत इति इत् । पिपक्षति पिपक्षते । निनन्दिषति । घस्लादेशे । तस्सिल्यश्लीति सस्य तः । जिघत्सति । शिशयिषते । विव- क्षति विवक्षते ॥ 

१२९४ सनि | ४|१|१३७ |

अजन्तस्य धातोः सनि दीर्घो भवति ॥ जुहूषति । जिहासते || 

१२९५ घुमीमारभलभशक्पत्पदामिस् |४| १|६०।

घुसंज्ञस्य मीञादेश्चाचः सादौ सनि इस् भवति न च द्विः ॥ धित्सति धित्सते ॥

१२९६ भ्रस्जृधदन्भतन्सन्पतिज्ञपिश्रियूर्णुभरस्वृव्रिवॄतः सनि  |४| २ | १६३ |

 भ्रस्जादारवन्तादॄदन्ताच्च सनि इड्वा भवति ॥ दिदेविषति । अनिपक्षे ॥ 

१२९७ हलि | ४|१|१६१|

सनि परे यो हल् तस्मिन् पूर्वस्येकः किद्वद्द् भवतीति नैङ् || 

१२९८ शूच्छ्वोऽनुनासिके च |४|१|१४१ |

धातोश्छस्य अनुनासिकादौ क्विपि जलि च परे शो भवति वस्य ऊच् ॥ च इत् । यञ् पुनर्द्विर्भावादि । दुद्यूषति । न किदादीति इडभावः ॥ 

१२९९ न स्विदिस्वदिसह्यणिस्तोः |४|१|७५॥

ण्यन्तस्तौतिवर्जितानां धातूनां स्विद्यादीनां च सनः षे द्विर्भावे पूर्वात्परस्य सस्य षिर्न भवति ॥ सुसूषते । निनत्सति निनत्सते । सुसूषति ॥ 

१३०० क्राद्यृपूङ्स्म्यञ्जश: |४| २ | १६४ |

कॄ इत्यादेः पञ्चात् ऋ इत्यादिभ्यश्च परस्य सनः इड् नित्यं भवति || अशिशिषते । चिकीषति चिकीषते । चिचीषति चिचीषते । चिक्रीपति । भ्रस्जधेत्यादिना वेट् । तस्य ऋदुर्वेति पुनर्वेट् । विवरिषते विवरीषते । इडभावे सनीति दीर्घः ॥ 

१३०१ पुवादुर् | ४|१|१७० |

पवर्गाद्वकाराच्च परस्योपान्त्यस्य च ऋत उर्भवति ॥ दीर्घः । ववर्षते न किदितीडभावः ॥ 

१३०२ रुद्विन्मुषिग्रहिस्वप्प्रच्छां सनि च |४|१|१५९ |

 रुदादीनां सनि क्त्वाप्रत्यये च किद्वद् भवति ॥ वशिव्यचीति यञ इक् हस्य ढः । बशो भष् । दस्य षढः कस्सीति कः द्विर्भावादि । जिघृक्षति जिवृक्षते । तुतुत्सति । सनीति दीर्घे पुवादुर् दीर्घश्व । मुमूर्षति । मुमुक्षते । भ्रस्जृधेति वेट् तितनिषति । अनिट्पक्षे ॥ 

१३०३ तनो वा |४|१|१३९ |

 तनोतेरचः सनि दीग्यो वा भवति ॥ तितांसति तितंसति । मिमनिषते । दीर्घः || 

१३०४ अन्त्योपान्त्यर्त्तामिर् |४| १ | १६९ |

धातोरन्त्यस्योपान्त्यस्य च ऋत इर्भवति || दीर्घादि । चिकीर्षति चिकीर्षते । रुरुत्सति । बुभुक्षते । युयुक्षति युयुक्षते । चुचोरयिषति । चिच्छादयिषते । लिलक्ष- यिषते लिलक्षयिषते । युयोजयिषति युयुक्षति । अर्च्चिचयिषात अि च्चिचिषते । विवारयिषति विवरिषति विवरीषति विवरिषते विवरीषते । वुवूर्षति वुवूर्षते । एतत्सर्वं सर्वत्र लकारेषु यथायोगमुन्नेयम् ॥ 

अथ यङाद्यन्ताद्धातोर्णिञ् दर्श्यते || बोभूयते कश्चित्तमन्यः प्रयुङ्क्ते इति विगृह्य प्राग्वण्णिञ् । अल्लुक् । शेषं प्राग्वत् । बोभूययति बोभूययते । एवं सर्वधातूनां सर्वलकारेषु रूपं नेयं ॥ 

यङ्लुगन्ताणिनि । एङादि । बोभावयति बोभावयते एवं सर्वं नेयं ॥ भावयति कश्चित्तमन्यः प्रयुक्ते इति णिञन्ताण्णिञि पूर्वस्य णेर्लुक् शेषं प्राग्वत् । भावयति भावयते इत्यादि सर्वं नेयं । बुभूषति कश्चितमन्यः प्रयुङ्क्ते इति सनन्ताण्णिञि । अलुक् । बुभूषयति बुभूषयते । एवं सर्वे नेयं ॥ 

बोभूयितुमिच्छतीति यङन्तात्सनिडादि । 

१३०५ द्विरेकेषाम् ||४|१|१५० |

द्विरुक्तो धातुर्द्विर्वा भवति ॥ बुबोभूयिषते बोभूयिषते । इत्यादि सर्व नेयं ॥ 

यङश्लुगन्तात्सनि । बुबोभविषति बोभविषति इत्यादि ।

भावयितुमिच्छतीति णिञन्तात् सनि णिञ्कार्यात् प्रागेव द्विः ||

१३०६ ओः पुयञ्ज्ये | ४|१|९७|

 सनि द्विर्भावे पूर्वस्योवर्णस्य अवर्णपरे पवर्गे यञि जे च परे इद्भवति ॥ बिभावयिषति । अतत्सन इति वचनात् सनन्तात् सन्नास्ति । यङन्तणिञन्तात्सनि । बुबोभूयायिषति । – ते । बोभूययिषति – ते । यङ्श्लुङ्णिञन्तात्सनि बुबोभावयिषति – ते । बोभावयिषति। ते । णिञ्णिञन्तात् सन्नेष्यते णिञन्तादविशेषात् । सनन्तणिञन्तात् सन्नेष्यते आचार्याणां विसंवादात् । इति पञ्चभ्यः सन्नुदाहृतः ॥ 

पुनरेतदन्तादेव णिञुदाह्रियते ॥ यङन्तसनन्ताण्णिञि । बुबोभूयिषयति। ते । बोभूयिषयति।ते । यङ्लुगन्तसनन्ताण्णिञि । बुवोभविषयति – ते । बोभविषयति – ते । णिञन्तसनन्ताण्णिञि । बिभावयिषयति। ते । यङ्- णिञन्तसनन्ताण्णिञि । बुबोभूयविषयति।  ते । बोभूययिषयति। ते । यङ्श्लुगन्तणिञन्तसनन्ताणिञि । बुबोभावयिषयति – ते । बोभावयिपयति – ते । एवमन्येष्वपि नेयम्॥ 

परमप्रकृतिर्यङ् यङ्श्लुक् णिञ सन् णिञ ततोऽसनस्संश्च ।

 तस्माण्णिञिति प्रकृतिः विज्ञेयैकान्नविंशति ॥

कण्डूञ् गात्रविकर्षणे । न इत् ॥ 

१३०७ धातोः कण्ड्वादेर्यक् |४|१|६|

कण्ड्वादिभ्यो धातुभ्यः स्वार्थे यग् भवति ॥ क इत् प्राग्वल्लडादि । कण्डूयति कण्डूयते । भावादौ कण्डूय्यते । एवं सर्वलकारेषु नेयम् । णिञि कण्डूययति कण्डूयते । सनि ॥ 

१३०८ यकस्तृतीयः | ४ | १ | ५१ |

 यगन्तस्य धातोस्तृतीय एकाच् द्विर्वा भवति ॥ कण्डूयियिषति कण्डूयियिषते । चिकण्डूयिषति चिकण्डूयिषते । एवं सर्वत्र योज्यम् || मन्तु रोषे वैमनस्ये च यकि मन्तूयति ॥ वल्गु माधुर्ये च वल्गूयति । असु मानस उपतापे असूयति । महिङ् वृद्धौ पूजायां च ङ इत् महीयते इत्यादि || 

सुबन्तप्रकृतेर्लकाराः प्रदर्श्यन्ते । पुत्र अम् इति स्थिते पुत्रं कामयते आत्मन इति विगृह्य | 

१३०९ सुपः कर्तुः काम्यः | ४|१|१७|

 कम्याप्यार्थात् सुबन्तात्कर्तुरात्मन एव सम्बन्धिनः कम्यर्थे काम्यः प्रत्ययो वा भवति || अमः श्लुक् धातुसंज्ञायां लडादि । पुत्रकाम्यति । एवं राजकाम्यति मालाकाम्यति इदङ्काम्यति स्वःकाम्यति ॥ 

१३१० क्यच्चामाव्ययात् |४|१|१८|

सुबन्तात् कम्याप्यार्थात् कर्तुरात्मन एव सम्बन्धिनः कम्यर्थे क्यच् प्रत्ययश्च भवति न मान्तादव्ययान्ताच्च || कचावितौ ॥ 

१३११ च्वौ चास्यानव्ययस्येः | २|३|४०|

अवर्णस्य क्यचि च्चौ च परे ईद् भवति नाव्ययस्य ॥ पुत्रमिच्छत्यात्मनः पुत्रीयति एवं मालीयति ॥ 

१३१२ नङ् क्ये | १|१|६३ |

नान्तं क्ये परे पदं भवति || पदत्वान्नलुक् । राजानमिच्छत्यात्मनः राजीयति एवं शर्म्मीयति । यङ्लेङिति दीर्घः । शिखीयति कवीयति इक्षूयति । यङलेङिति री । पित्रीयति कर्त्रीयति ॥ 

१३१३ ओदौतोऽवाव्यि|| २।१।३६ |

ओतः अप्रत्यये अव् भवति औत आव् || गव्यति नाव्यति ।। 

१३१४ क्यच्यसक्सग्लालसायाम् |२| ३|३७|

क्यचि परे पूर्वस्यासक् सक् च भवतः लालसायां लाम्पट्ये || अकावितौ । क्षीरस्यति । असक्सात इति प्रतिषेधान्न षिः । दध्यस्यति दधिस्यति ॥ 

१३१५ वृषाश्वयोर्मैथुने |२| ३|३८|

वृषाश्वशब्दयोः क्यचि मैथुनलालसायामसक् सक् च भवतः ॥ वृषस्यति गौः । अश्वस्यति वडवा । वाच्यति । स्रज्यति । युष्मद्यति । त्वद्यति । अस्मद्यति । मद्यति । गीर्यति ।  दीव्यति । 

१३१६ क्षुत्तृङ्गर्धेऽशनायोदन्यधनायम् | २|३|३९|

अशनायादयो यथासङ्ख्यं क्षुदादिष्वर्थेषु क्यजन्ता निपात्यन्ते || अशनायति उदन्यति धनायति ॥ 

पुत्रीयितुमिच्छतीति सनि ॥ 

१३१७ सुपः || ४|१|४६ ।

 सुब्धानोः सन्यङन्तस्य लिटि ङे च परे पूर्वस्य एकाच्कोऽवयवो द्विर्वा यथासम्भवं भवति || पुपुत्रीयिषति पुतित्रीयिषति पुत्रीयियिषति पुत्रीयिषिषति || 

१३१८ नाद्यच् |४|१|४७७।

सुब्धातोरादिरच् न द्विर्भवति ॥ अश्वीयितुमिच्छतीति सनि । अशिश्वीयिषति अश्वीयियिषति अश्वियिषिषति || 

प्रासादे इवाचरतीति विगृह्य ॥ 

१३१९ गौणादाधाराच्चाचरि |४|१|१९|

आचरेराप्यादाधाराच्च गौणात् सुबन्तादाचर्यर्थे क्यच् भवति न माव्ययात् ॥ शेषं प्राग्वत् । प्रासादीयति कुड्ये । पुत्रमिवाचरतीति पुत्रीयति छात्रम् । अश्व इवाचरतीति विगृ ॥ 

१३२० कर्तुः क्विप् |४|१|२०|

आचरेः कर्तुः गौणात्सुपः आचर्येर्थे क्विप् भवति ॥ स सर्व इत् । अश्वति खरः । एवं काकति गर्द्दभति । क्विजलीति दीर्घः इदमिवाचरति इदामति कीमति । श्येन इवाचरतीति विगृह्य || 

१३२१ प्क्यङ् |४|१|२२|

आचरेः कर्तुर्गौणात्सुपः आचर्यर्थे प्क्यङ् भवति || पकङा  इतः । यङलेङिति दीर्घः लस्तङादि । श्येनायते | कुमारीवाचरति कुमारयते । पित्त्वादतद्धितेऽपि पुम्भावः त्वद्यते मद्यते ॥ 

१३२२ सो वा लुक् च | ४|१|२४ |

 सकारान्तस्य प्क्यङि लुग्वा भवति ॥ पयायते पयस्यते ॥ 

१३२३ अप्सरसः |४/२/२५ |

अप्सरसः प्क्यति नित्यं लुग् भवति || अप्सरायते कन्या ॥ 

१३२४ भृशादेश्च्वौ स्तः | ४|१| २६ |

 भृशादेः कर्तुः च्व्यर्थे प्क्यङ् भवति सतयोश्च लुक् ॥ अभृशो भृशो भवति भृशायते । शीघ्रायते उन्मनायते वेहायते || 

१३२५ निद्रादिडाज्भ्यो धर्मिणि क्यप् | ४|१|२७।

निद्रादिभ्यो डाजन्तेभ्यश्च धर्म्मिणि च्व्यर्थे क्यष् भवति || कषावितौ । अत एव कृभ्वस्तिभिरयोगेऽपि डाज्विधिः ॥ 

१३२६ क्यषो वा | १ | ४ | १७ |

क्यषन्ताल्लस्तङ् वा भवति || अनिद्रो निद्रावान् भवति निद्रायति निद्रायते त्रैविद्यः । करुणायति करुणायते धर्म्मायति धर्मायते ॥ 

अपटत् पटद्वद् भवतीति विगृह्य । डाचि द्विः । डचावितौ ॥ 

१६२७ डाच्यादौ | १|१|१३१ ।

द्विर्भावे पूर्वस्य तस्य लुग् भवति डाचि परे || अन्त्याजादिलुक् ततः क्यष् । पटपटायति पटपटायते । एवं गुमुगुमायति गुमुगुमायते इत्यादि । सूत्रं करोतीति विगृह्य || 

१३२८ णिज् बहुलं कृञादिषु |४|१|२८|

 सुबन्तात् कृञाद्यर्थेषु बहुलं णिच् भवति ॥ णचावितौ सुपः श्लुक् । त्रन्त्याजादेः इत्यतो लुक् । पूर्ववल्लडादि । सूत्रयति एवं मुण्डयति मिश्रयति व्रतयति । कृतं गृह्णाति कृतयति । पाशं विमोचयति विपाशयति । रूपं दर्शयति रूपयति । लोमान्यनुमार्ष्टि अनुलोमयति । पटुमाचष्टे पटयति । मालां ग्रथ्नाति मालयति । तृणान्युल्लुनाति उत्तृणयति । वस्त्रेण समाच्छादयति संवस्त्रयति । वीणया उपगायति उपवीणयति । श्लोकैरुपस्तौति उपश्लोकयति । सेनया अभियाति अभिषेणयति स्थासेनीति षिः । वर्म्मणा सन्नति संवर्मयति । वास्या छिनति वासयति । अश्वेनातिक्रामति अत्यश्वयति ॥ 

१३२९ सत्यार्थवेदस्याः | ४|१| ३१ |

सत्यादेरतो णिचि आद्धवति ॥ पक् । सत्यं करोति सत्यापयति । अर्थमाचष्टे अर्थापयति । वेदमधीते वेदापयति ॥ 

१३३० निरस्यङ्गेभ्यः कर्म्मणो णिङ् | ४|१|३२|

अङ्गवाचिनः कर्म्मणो निरस्यत्यर्थे णिङ् भवति || णङावितौ । हस्तं निरस्यति हस्तयते । एवं पादयते मूर्धयते || 

१३३१ पुच्छभाण्डादस्समाचौ |४|१|३३|

पुच्छादस्यत्यर्थे णिङ् भवति भाण्डात् समाचिनोत्यर्थे ॥ पुच्छमुदस्यति उत्पुच्छयते । भाण्डं समाचिनोति सम्भाण्डयते || 

१३३२ बाष्पोष्मफेनादुद्वमि |४ | १ | ३६ |

 बाप्पादेरुद्रमत्यर्थे क्यङ् भवति || कङावितौ नङ्क्ये इति पदत्वान्नलुक् । बाष्पमुद्वमति बाष्पायते । एवं उष्मायते फेनायते || 

१३३३ सुखादेर्भुजि ||४|१|३७|

सुखादेर्भुज्यर्थे क्यङ् भवति ।। सुखं भुङ्क्ते सुखायते । एवं दुःखायते क्लेशायते || 

१३३४शब्दादेः कृञि वा |४|१|३८|

शब्दादेः कृञ्यर्थे क्यङ् वा भवति || शब्दं करोति शब्दायते शब्दयति वा । कलहायते कलहयति वा ॥ 

१३३५ रोमन्थादुच्चर्वणे | ४|१|३९|

रोमन्थादुच्चर्वणे क्यङ् भवति || रोमन्थमुच्चर्वति रोमन्थायते ॥ 

१२३६ नोवरिवस्तपसः कयच् |४|१|४०|

नमसादिभ्यः कृञ्यर्थे क्यच् भवति ॥ नमस्करोति । नमस्यति । वरिवस्यति । तपस्यति ॥ 

१३३७ चित्रङो विस्मये | ४|१| १ |

विस्मये वर्तमानात् चित्रशब्दात् क्यच् भवति ॥ ङित्त्वात्तङ् । चित्रं करोति चित्रीयते । एवं सर्वत्र योज्यम् || 

॥ इति सुब्धातुप्रकणम् ||

१३३८ सल्लुड्वर्त्स्यल्लृटो वानितौ |१| ४|७८ |

सति लटो भविष्यति लटश्च अतङ्वत् शतृ वा भवति तवदानश् नेतौ ॥ ऋशावितौ शेषं प्राग्वत् । ततः स्वादयः नमादि । भवन् भवन्तौ भवन्तः इत्यादि । भविष्यन् भविष्यन्तौ भविष्यन्तः इत्यादि || 

१३३९ मगाने | ४|२|४४ |

अदन्तस्य मग् भवति आने परे ॥ अकावितौ । एधमानः एधमानौ एधमानाः । एधिप्यमाणः एधिष्यमाणौ एधिप्यमाणाः इत्यादि । एवं पचन् पचमानः । अदन् । शयानः । ब्रुवन् ब्रुवाणः । जुह्वत् । जिहानः । दधत् दधानः । दीव्यन् । सूयमानः । नाह्यन् नह्यमानः । सुन्वन् । अश्नुवानः । चिन्वन् चिन्वानः । क्रीणन् । वृणानः | गृह्णन् गृह्णानः । तुदन् । म्रियमाणः । मुञ्चन् मुञ्चमानः । तन्वन् । मन्वानः । कुवन् कुर्वाणः रुन्धन् । भुञ्जानः । युञ्जन् युञ्जानः । चोरयन् । छादयमानः । लक्षयन् लक्षयमाणः। योजयम् योजन् । अर्चयन् अर्द्धमानः । वारयन् वरन् वरमाणः || भावकर्मणोः । भूयमानम् | अनुभूयमानः । एध्यमानं । पच्यमान इत्यादि सर्व योज्यम् । बोभूयमानः । बोभुवत् । भावयन् । भावयमानः । बुभूषन् । एदिधिषमाणः । कण्डूयन् । कण्डूयमानः । इत्यादि सर्वत्र योज्यम् ॥ 

१३४० लिटः क्वसुकानौ | १|४|७९ |

 लिटः स्थाने अतङ्वत् क्वसुर्भवति तङ्वत कानः ॥ कोतावितौ शेषं प्राग्वत् । क्वसौ स्रादिनियमात् प्राप्तस्येटः || 

१३४१ क्वस्यैकाज्घसः |४ |२| १६७|

अदन्तादेकाचा घसश्च क्वस इड भवति नान्यस्मात् ॥ इति नियमान्नेट् । ततः स्वादयः नमादि । बभूवान् बभूवांसौ बभूवांसः । शसादौ क्वस उसि उवादेशे लुङ्लिटि भुव इति उत ऊत बभूवुषः । बभूवुषा बभूवद्भ्याम् इत्यादि । एधांचक्राणः । त्रप्फलीत्यत एति द्विरुक्तभावादिद् पेचिवान् इत्यादि । क्वस उसि सर्वत्र वलाद्यभावान्नेट् पेचुषः पेचुषा इत्यादि । पेचानः । जक्षिवान् । आदिवान् । शिश्यानः । ऊचिवान् । ऊचानः । जुहुवान् । जिहानः । दधिवान् । दधानः | दिदिवान् । सुषुवाणः । नेहिवान् । नेहानः । सुषुवान् । आनशानः । चि. चिवान् । चिच्यानः । चिक्रीवान् । वत्राणः । जगृह्वान् । जगृहाणः । तुतुद्वान् । ममृवान् । मुमुच्वान् । मुमुचानः । तेनिवान् । मेनानः । चक्रवान् । चक्राणः । रुरुध्वान् । बुभुजानः । युयुज्वान् । युयुजानः । चोरयांचक्रवान्। च्छादयांचक्राणः । लक्षयांञ्चकृवान् । लक्षयाञ्चक्राणः | योजयाञ्चकृवान् युयुज्वान् । अर्चयाञ्चकृवान् । आनचीः । वारयाश्चक्रवान् । ववृवान् । वत्राणः । बोभूयाञ्चक्राणः । बोभयांचकृवान् । भावयांचकृवान् भावयाञ्चक्राणः । बुभूषाञ्चकृवान् इत्यादि सर्वत्र नेयम् ॥ 

॥अथ केषांचिद्धातूनां प्रक्रियाविशेष उच्यते ॥

१३४२ गुपौधूब्विच्छिपन्पणेरायः |४|१|१|

 गुपादिभ्यो धातुभ्यः आयप्रत्ययो भवति स्वार्थे || पुनर्लडादि || गुपौ रक्षणे । औदित् गोपायति । धूप तप सन्तापे धूपायति । विच्छ गतौ विच्छायति । पनि स्तुतौ । पणि व्यवहारे च । इदित् । पनायति पणायति ॥ 

१३४३ कसृतेर्णिङीयङ् |४|१|२|

कमेः स्वार्थे णिङ् भवति ऋतेरीयङ् || णाङावितौ णित्वात् । कमुङ् कान्तौ । ऋत घृणागतिस्पर्धेषु । कामयते ऋतीयते । 

१३४४ नित्याश्शपि |४|१|३ |

एते प्रत्ययाः शपि नित्या भवन्ति अन्यत्र विकल्पिताः ॥ गोपाय्यात् गुप्यात् । गोपायाञ्चकार जगोप इत्यादि ॥ 

१३४५ तपस्तपसि | ४ | ३ | ३६ |

तपेः कर्तरि कर्मवत् कार्यं भवति तपसि कर्मणि ॥ कर्मत्वाद्यगादि । तप्यते तपांसि धीरः करोतीत्यर्थः || 

१३४६ कित्तिज्गुपेर्भिषज्यादिक्षमानिन्द्ये सन् ४| १|४ |

कितेर्भिषज्याविनाशच्छेदनसन्देहेषु सन् भवति तिजेः क्षमायां गुपेर्निन्दायाम् ॥ नकिदिति नेट् शेषं प्राग्वत् । कित निवासे अदित् चिकित्सति । तिजि क्षमानिशामनयोः । इदित् । तितिक्षते । गुपि गोपने जुगुप्सते ॥ 

१३४७ शान्दान्मान्बधान्निशानार्जवजिज्ञासावैरूप्य ईच्चैः |४|१|५|

 शानो निशाने सन् भवति दान आर्जवे मानो जिज्ञासाय बधो वैरूप्ये इत ईच्च ॥ शानी तेजने। ईदित् । शीशांसति शीशांसते । दानी अवखण्डने । ईदित् दीदांसति दीदांसते । मानि पूजायाम् इदित् मीमांसते । बधि बन्धने । इदित् बीभत्सते । कृपौङ् सामर्थ्यै । औङावितौ शप्यर || 

१६४८ कृपोऽकृपीटादिषु |४| २|२६० |

कृपो रस्य लो भवति न कुपीटादिस्थस्य || कल्पते । धेट् पा पाने । पा इत्यतो लडादि ॥ 

१३४९ पाघ्राध्मास्थाम्मादाण्दृष्ट्यर्त्तिश्रौतिधिन्वुकृण्वु- शदसदः पिबजिघ्रधमतिष्ठमनच्छपश्यर्छश्टधिकृशीयसीदम् | ४|२|५८ |

 पादीनां शिति प्रत्यये यथासङ्ख्यं पित्रादयो भवन्ति ॥ शेषं प्राग्वत् पिबति पिबतः पिबन्ति इत्यादि । घ्रा गन्धोपादाने जिघ्रति । ध्मा शब्दामिसंयोगयोः धमति । ष्ठा गतिनिवृत्तै तिष्ठति । म्ना अभ्यासे मनति । दाण् दाणे।  ण इत् यच्छति । दृ प्रेक्षणे। ऋदित् पश्यति । ऋ गतौ ऋच्छति । श्रु श्रवणे स्वादित्वात् श्नुः शृणोति । धिषु प्रीणने धिनोति । कृवु हिंसाकरणयोः कृणोति । शद्ऌ शातने ऌदित् शीयते । ङिदिच्छीयेत्यनेन तङ् । षद्ल विशरणगत्यवसादनेषु । ऌदित् । षस्सः । सीदति ॥

 १३५० सर्त्तैर्धौ वेगे |४/२/५९ ।

सर्त्तेर्धौ भवति वेगे गम्यमाने ॥ सृ गतौ । धावति ॥ 

१३५१ यङ्गमिषो शि च्छः |४| २|५७१।

 यमादीनां शिति च्छो भवति ॥ यम उपरमे यच्छति । गम्ऌ सृप्ऌ गतौ ऌदित् गच्छति । इषू इच्छायाम् ऊदित् तुदादित्वात् शः इच्छति । चमू अदने ऊदित् आङ्गपूर्वत्वे ॥ 

१३५२ ष्ठिवूक्लम्वाचमः |४| २|६४ |

 एतेषामकः शिति दीव भवति || आचामति । ष्ठिवू निसरने ऊदित् ष्ठीवति । अप्वक्कष्टयाष्ठीव इति निषेधान्न सत्वं । क्लमू ग्लाने ऊदित् क्लामति । क्रमू पादविक्षेपे ऊदित् ।। १३५३ क्रमोऽताङाने |४| २/६५ |

क्रमोऽकः शिति दीर्घो भवति न तङानयोः ॥ क्रामति । अतङान इति किम् । 

प्रत्यक्षबुद्धिः क्रमते न यत्र तलिङ्गगम्यं न तदर्थलिङ्गम् ॥

वाचो न वा तद्विषयेण योगः का तद्गतिः कष्टमशृण्वतां ते ॥ १ ॥

आक्रममाणश्चन्द्रः । धुर्वै हिंसायाम् । ऐदित् धातोर्व्रीति दीर्घः धूर्वति । अक्षौ व्याप्तौ च । औदित् ॥ 

१३५४ अक्षः श्नुः |४/३/२६|

अक्षः श्लेले श्लुर्ब्भवति वा ॥ श इत् । णत्वम् | अक्ष्णोति ॥ तक्षू तनूकरणे ॥ 

१३५५ तक्षस्तनूकृतौ |४/३/२७।

 तनूकुतौ तक्षः श्लेले श्नुर्ब्भवति ॥ तक्ष्णोति ॥ 

१३५६ स्तनस्तुन्भूस्कन्भुस्कुन्भूस्कोः श्ना च ।४|३|२९|

 एतेभ्यः श्लेले श्ना च श्नुश्च भवतः ॥ स्तन्भू स्तम्भे ऊदित् हलो न इति नलुक् । स्तभ्नाति स्तभ्नोति । स्तुभ्नाति स्तुभ्नोति । स्कभ्नाति स्कभ्नोति । स्कुभ्नाति स्कुभ्नोति । स्कुनाति स्कुनोति । दन्श दशने ॥ 

१३५७ दन्शसञ्ज शपि |४|१|२२४ |

अनयोः शपि नस्य लुग् भवति ॥ दशति । षन्ज सङ्गे । षस्सः नलुक् । सजति । रन्जी रागे । ईदित् ॥ 

१३५८ रन्जः | ४|१|२२५ |

 रन्जः शपि नस्य लुग् भवति || रजति रजते ॥ गुहौञ् संवरणे । औञावितौ । शप्येङ् ॥ 

१३५९ गोहोऽचि |४| १ | २१९ |

 गुहः ओतः अजादौ प्रत्यये परे ऊद्भवति ॥ गूहति गूहते || 

॥अथ अदादिः । विद ज्ञाने || अदित् ॥

१३३० विदो लटो वा | १|४|१०२ ।

अदादेर्विदो लटस्तिवादीनां नवनां यथासङ्ख्यं णशादयो वा भवन्ति ॥ वेद विदतुः विदुः । वेत्थ विदधुः विद । वेद विद्व विद्य ॥ वेत्ति वित्तः विदन्ति इत्यादि । संपूर्वत्वे संवित्ते संविदाते || 

१३६१ वेत्तेर्वा |४|१|१२|

 वेत्तेस्तङो झेरद्वा भवति || संविद्रते संविदते । लङि । सिविदेति झेर्जुस् । सिपि दश्चेति वा रिः । अवेत् अवित्ताम् अविदुः । अवेः अवेत् अवित्तम् अवित्त | नवेदम् अविद्व अविद्म | लेटि || 

१३६२ लेट: कृलेट् | १|४|८७

विदो लेटः किद्वदाम् वा भवति लेडन्तश्च कूञनुप्रयुज्यते ॥ विदांकरोतु | वेत्तु ॥ हन हिंसागत्योः ॥ अदित् । ततो लडादि । अपिति ङित्त्वात् ॥ 

१३६३ हन्मन्यंरङ्गन्नम्वनतितनादेर्लुग् जलि | ४|१|२६१|

हनादीनां वनतेस्तनादीनां च जलादौ किति ङिति च प्रत्यये लुग् भवति ॥ झोऽन्ते । गंहन्जनित्यतो लुचि हो घः। हन्ति हतः घ्नन्ति । हंसि हथः हथ । हन्मि हन्वः हन्मः ॥ लङि । अहन् अहताम् अघ्नन् । अहन् अहतम् अहत । अहनम् अहन्व अहन्म | लेटि ॥ 

१२६४ शाध्येविजहि |४|२| ३ ३ ।

 एते हौ निपात्यन्ते ॥ हन्तेर्हो जहि ।  हन्तु हताद्वा हतां घ्नन्तु । जहि हताद्वा हतं हत । हानानि हनाव हनाम || लेङि ॥ हन्यात् हन्यातां हन्युरित्यादि । अस भुवि । अपिति नमस्त्योर्लुगित्यतो लुक् । सिपि । तासस्त्योस्त्रीति सलुक् । अस्ति स्तः सन्ति । असि स्थः स्थ | अस्मि स्वः स्मः ॥ लङि स्यस्तेस्सोऽल इतीट् । औरैच् । आसीत् आस्ताम् आसन् । आसीः आस्तम् आस्त | आसम् आस्व आस्म || लेटि हावेधि । अस्तु स्ताद्वा स्तां सन्तु । एधिस्ताद्वा स्तं स्त । असानि असाव असाम || लेङि । स्यात् स्यातां स्युः । इत्यादि ॥ मृजौ शुद्धौ । औदित् पित्यरि ॥ 

१३६५ मृजुः । ४।१।२३२ |

मृज ऋतोऽत आद्भवति ॥ 

१३६६ आर्वाचि |४|१|२३३|

 मृज ऋतोऽनादौ प्रत्यये आर् वा भवति ॥ व्रश्चेति षत्वे ष्टुत्वं । मार्ष्टि मृष्टः सृजन्ति मार्जन्ति । मार्क्षि मृष्ठः मृष्ठ । मार्जिम मृज्वः मृज्मः || लङि । लेति पदान्तस्य लुक् । जश्त्वादि || अमार्ट अमृष्टाम् अमृजन् अमार्जन् । अमार्ट् असृष्टम् अमृष्ट | अमार्जम् अमृज्व अमृज्म || लेटि । मार्ष्टु मृष्टाद्वा सृष्टां मृजन्तु मार्जन्तु । मृड्ढि मृष्टाद्वा मृष्टं मृष्ट । मार्जानि मार्जाव मार्जाम | लेङि । मृज्यात् मृज्यातां मृज्युः इत्यादि ॥ वच परिभाषणे । अकित्त्वान्न यञ इक् । वक्ति वक्तः वचन्ति इत्यादि ॥ रुदॄ अश्रुविमोचने । ॠदित् ॥ 

१३६७ वल इद् |४|२|३०|

 रुदादेर्जक्षिपर्यन्तात् परस्य वलादेरलेर्ल इड् भवति || रोदिति रुदितः रुदन्तीत्यादि । लङि ॥ 

१३६८ ईट् चाजक्ष्र्रुद्भ्यः | ४|२|२९|

 रुदादेर्जक्षिपर्यन्तात् परस्य अक्ङितो हलादेरलेर्लः अल्मात्रस्य अडीटौ भवतः ॥ अरोदत् अरोदीद्वा अरुदिताम् अरुदन् । अरोदः अरोदी: अरुदितम् अरुदित | अरोदम अरुदिव अरुदिम || लेट् । रोदितु रुदिताद्वा रुदितां रुदन्तु | रुदिहि रुदिताद्वा रुदितं रुदित | रोदानि रोदाव रोदाम ॥ लेङि । रुद्यात् रुद्यातां रुद्युः इत्यादि || एवं ञिष्वप् शये । ञिदित् । षस्सः । स्वपिति स्वपितः स्वपन्तीत्यादि ॥ अन श्वस प्राणने । अदित् । अनिति श्वसिति ॥ जक्ष भक्षहसनयोः । अदित् झोऽत् । जक्षिति जक्षितः जक्षतीत्यादि ॥ जागृ निद्राक्षये । झोऽत् । जागर्त्ति जागृतः जाग्रति । जागर्षि जागृथः जागृथ । जागर्मि जागृवः जागृमः || लाङ झेर्जुम् । अजक्षत् अजक्षीद्वा अजक्षिताम् अजक्षुः इत्यादि ॥ अजागः अजागृताम् अजागरुः इत्यादि ॥ लेटि | जागर्त्तु जागृताद्वा जागृतां जाग्रतु इत्यादि ॥ लेङि | जागृयात् जागृयातां जागृयुरित्यादि || दरिद्रा दुर्गतौ ॥ 

१३६९ इद्दरिद्रः || ४|२| ४९ |

दरिद्रातेरातः अपिति यि च हलादौ लिवर्जितलादेशे परे इद्भवति ॥ त इत् झोऽति श्नाज्झेरातः इत्यातो लुक् । दरिद्राति दरिद्रितः दरिद्रति  दरिद्रासि दरिद्रिथः दरिद्रिथ । । दरिद्रामि दरिद्रिवः दरिद्रिमः ॥ लेङि । अदरिद्रात् अदरिद्रिताम् अदरिदुरित्यादि ॥ लेटि । दरिद्रातु दरिद्विताद्वा दरिद्रतां दरिद्रतु । दरिद्रिहि दरिद्रताद्वा दरिद्रितं दरिद्रित । दरिद्राणि दरिद्राव दरिद्राम || लेडि | दारीद्रयात् दरिद्रियातां दरिद्रियुरित्यादि ॥ चकासृ दीप्तौ । ऋदित् झोऽत् । चकास्ति चकास्तः चकासति । इत्यादि ॥ लङि । अन्तलुचि । अतिपीति निषेधान्न सस्य रिः । जश्त्वचर्त्वे अचकात् अचकाद् अचकास्ताम् अचकासुरित्यादि ॥ लेटि । चकास्तु चकाद्धि चकाधि | लेङि । चकास्यात् ॥ शास् अनुशिष्टौ । ऊदित् अपिति ॥  

१३७० शासः क्ङित्यङ्हलीत् | ४|१|२४० |

शास उपान्त्यस्य अङि हलि च किति ङिति च परे इद्भवति ॥ त इत् षत्त्वष्टुत्त्वे || शास्ति शिष्टः शासति । शास्सि शिष्टः शिष्ठ । शास्मि शिष्वः शिष्मः ॥ लङि | अशात् अशिष्टाम् अशासुः । अशाः अशात् अशाद् । सिपि दश्चेति वा रिः । अशिष्टम् अशिष्ट । अशासम् अशिष्व अशिष्म ॥ लेटि । शास्तु शिष्टाद्वा शिष्टां शासतु । सिपि शातिभावः । शाधि शिष्टाद्वा शिष्टं शिष्ट । शासानि तिङन्तम् । शासाव शासाम || लेङि । शिष्यात् शिष्यातां शिष्युः इत्यादि ॥ वश कान्तौ । षत्वष्टुत्त्वे । अपिति । वशिव्यचीत्यादिना यञ इक् सिपि षत्वे कत्वादि । वष्टि उष्टः उशन्ति । वक्षि उष्ठः उष्ठ । वश्मि उश्वः उश्मः ॥ लङि || अन्तलुचि षत्वादि । अपिति इकि ऐच् । अवट् औष्टाम् औशन् । अवट् औष्टम् औष्ट । अवशम् औश्व औश्म | लेटि । हेर्धौ । षत्वं । टापि नेक् । वष्टु उष्टाद्वा उष्टाम् उशन्तु । उड्ढि उष्ठाद्वा उष्टम् उष्ट । वशानि वशाव वशाम || लेङि । उश्यात् उश्याताम् उश्युरित्यादि ॥ द्यु अभिगमने ||

१३७१ हल्योरौत् ||४|२|२१|

 उवर्णस्य अक्ङिति हलि ल्यलौ औद्भवति ॥ द्यौति द्युतः द्युवन्ति इत्यादि || लेङि | अलेङ्कृतीति निषेधान्न दीर्घः । द्युयात् ॥ क्ष्णु तेजने । सम्पूर्वत्वे तङ् संक्ष्णुते संक्ष्णुवाते संक्ष्णुवते इत्यादि ॥ स्तु प्रस्रवणे । स्नौति ॥ णु स्तुतौ । णो नः । नौति ॥ इण गतौ । पित्येङ्  अचि ह्विणोऽचीति यञ् । एति इतः यन्ति । एषि इथः इथ । एमि इव: इमः || लङि ऐच् । अच्याय् । ऐत् ऐताम् आयन् । ऐः ऐतम् ऐत । आयम् ऐव ऐम | लेटि । एतु इताद्वा इतां यन्तु । इहि इताद्वा इतम् इत । अयानि अयाव अयाम | लेङि । इयात् इयाताम् इयुरित्यादि || इक् स्मरणे । क इत् । एति इतः ॥ 

१३७२ वेकः |४|२|२।

 इको धातोः अजादौ श्लेले यञ् वा भवति ॥ पक्षे इय् । यन्ति इयन्तीत्यादि । या प्रापणे। याति यातः यान्तीत्यादि ॥ लङि ॥ 

१३७३ अद्विषो झेर्जुस्वा |१|४|१०६ |

आदन्ताद्द्विषेश्च परस्य ङितो लः झेर्जुस्वा भवति ॥ ज इत् । श्लुगुसीत्यातो लुक् । अयात् अयाताम् अयुः अयान्वा इत्यादि ॥ लेटि । यातु ॥ लेङि । यायात् ॥ एवं वा गतिग- न्धनयोः इत्यादयः आदन्ता नेयाः ॥ चक्षि व्यक्तायां वाचि । इदित् । तङ् । संयोगस्येति कलुक सयि कलुचि षस्य कः सः षः ध्वादौ जश्त्वष्टुत्त्वे । चष्टे चक्षाते चक्षते । चक्षे चक्षाथे चड्ढ्वे । चक्षे चक्ष्वहे चक्ष्महे इत्यादि ॥ ईरि गतौ। ईर्ते । ईडि स्तुतौ || 

१३७४ ईशीड्भ्यां स्ध्वे |४ |२| ३१ |

 ईशीड्भ्यां परस्यालेर्लस्सादेः ध्वादेश्व इड् भवति || ट इत् । ईट्टे ईडाते ईडते । ईडिषे ईडाथे ईडिध्वे | ईडे ईडवहे ईड्महे || ईशि ऐश्वर्ये । इदित् । ईष्टे ईशाते ईशते । ईशिषे ईशाथे इत्यादि ॥ आसि उपवेशने । आस्ते आसाते आसते इत्यादि || शिजुङ् अव्यक्ते शब्दे । उङावितौ । नम् । कुत्वे नस्य ङः । अकुत्त्वे ञः । शिङ्कते शिञ्जाते शिञ्जते इत्यादि ॥ इङ् अध्ययने । अधीते अधीयाते अधीयते इत्यादि । द्विषीं अप्रीतौ । ईदित् । द्वेष्टि द्विष्टे ॥ ऊर्णुञ् आच्छादने || 

१३७५ वोर्णोः|४।२|२२|

 ऊर्णुञः अक्ङिति हलि ल्यलौ औद्वा भवति ॥ ऊर्णोति उणौति ॥ ष्टुञ्न् स्तुतौ । यङ्तुर्विति वा ईटू । स्तवीति स्तौति स्तुते ॥ 

॥अथ ह्वादिः || ञिभी भये । ञिदित् । ह्वादित्वात् शपः श्लुपि द्विर्भावादि । तसादौ ॥ 

१३७६ भ्यो वा |४/२/५० |

भियोऽपिति यि च हलादौ ल्यलौ इद्वा भवति ॥ बिभेति । बीभतिः बिभ्यतीत्यादि ॥ पृ पालनपूरणयोः । इत्वं पिपर्त्ति पितृतः पिप्रतीत्यादि । ऋ गतौ । इत्वे ॥ 

१३७७ पूर्वस्यास्वेऽचीयुव्योः | ४|१|७६ |

द्विर्भवे पूर्वस्य इवर्णोवर्णयोरस्वेऽचि परे यथासङ्ख्यं इयुवौ भवतः ॥ इयर्ति इयृतः इय्रति || लङि । इयादेशे ऐच् । ऐयः ऐवृताम् ऐयरुः || ओहाक् त्यागे । क इत् ॥ 

१३७८ हाकः |४| २/५१ |

हाकोऽपिति यि च हलादौ ल्यलौ इद्वा भवति ॥ जहाति जहीतः जहितः जहति || 

१३७९ आ च हौ | ४|२/५२ |

 हाको हौ इदाच्च वा भवतः ॥ जहिहि जहीहि जहाहि || 

१३८० यि लुक् | ४/२/५३ |

 हाकः यादौ स्थलौ लुग् भवति ॥ जह्यात् ॥ माङ् माने | ङ इत् । इत्वं मिमीते मिमाते मिमते ॥ टुडुभृञ् धारणपोषणयोः ॥ टुडुञ इतः इत्वं । बिभर्ति बिभृतः बिभ्रति ॥ णिजॄञ् शौचपोषणयोः ॥ ॠञावितौ ॥ 

१३८१ निजामेत् |४|१ | ९४ |

निजादीनां द्विर्भावे पूर्वस्याच एद्भवति ॥ नेनेक्ति नेनिक्तः नेनिजति । जुसादौ द्व्युक्तेरित्येङरौ न भवतः अनेनिजुरित्यादि । विजॄञ् पृथग्भावे । वेवेक्ति ॥ विषॄञ् व्याप्तौ । वेवेष्टि। 

॥अथ दिवादिः ॥ त्रसै उद्वेजने । ऐदित् ॥

१३८२ भ्राशभ्लाशभ्रमिक्रमित्रसित्रुटिलषो वा | ४ | ३ | २३|

एभ्यो धातुभ्यः श्लेले कर्तरि श्यो वा भवति ॥ पक्षे शप् । त्रस्यति त्रसति । त्रुट्यति त्रुटति । तुदादित्वात् शः । लप्यति लषति । क्राम्यति क्रामति । व्यध ताडने । इक् । विध्यति । शम् दम् उपशमे । ऊदित् ॥ 

१३८३ शर्मं दीर्घोऽष्टानाम् |४/२/६३ |

 शमादीनामष्टानां शिति दीर्घो भवति || शाम्यति दाम्यति । तमू काङ्क्षायां ॥ ताम्यति । श्रमू तपसि । श्राम्यति । भ्रमू अनवस्थाने । भ्राम्यति भ्रमति । क्षमू सहने । क्षाम्यति । क्लमू ग्लाने । क्लाम्यति । मदै हर्षे । माद्यति ॥ 

१३८४ यसोऽनुपसर्गात् | ४ | ३ |२४ |

 अनुपसर्गाद्यसः कर्तरि श्लेले परे श्यो वा भवति || यसू प्रयत्ने । यस्यति यसति वा ॥ 

१३८५ एद्मिदोऽकः |४| २/६१ |

मिदोऽकः शित्येद्भवति ॥ ञिमिदा स्नेहने । ञिदाच्चेतौ । मेद्यति । जॄष् झॄ वयोहानौ । ष इत् । इर् दीर्घः । जीर्यति । शो तनूकरणे ॥ 

१३८६ ओतः श्ये | ४|२| १६ |

ओतः श्ये लुग्भवति ॥ श्यति ॥ च्छो च्छेदने । छ्यति । षो अन्तकर्मणि । स्यति । दो अवखण्डने । द्यति । जनैङ् प्रादुर्भावे । ऐङावितौ ॥ 

१३८७ झाजनो जाः |४/२/६० |

 ज्ञाजनोः शिति जा भवति ।। जायते । रन्जी रागे । ईदित् ॥ 

१३८८ हलो नोऽनर्च्चाञ्च्युदितो: |४|१|२२१।

 हलन्तस्य धातोरुपान्त्यस्य नस्य किति ङिति च प्रत्यये लुग् भवति नार्च्चायामञ्चेः उदितश्च ॥ रज्यति रज्यते ॥ 

॥अथ स्वादिः || आप्ऌ व्यप्तौ || ऌदित् । संयोगपरत्वादुतो यञ् लुक् च न भवति । आप्नोति आप्नुतः आप्नुवन्ति इत्यादि । लेटि । मध्यमपुरुषे आप्नुहि शेषं सुगमम् ॥ 

॥अथ क्र्यादिः ॥ पूञ् पवने । अ इत् । क्यादित्वात् श्रायां ॥ 

१३८९ प्वां ह्रस्वः |४/२/६२ |

प्वादीनां शिति ह्रस्वो भवति ॥ पुनाति पुनीते ॥ लूञ् छेदने । लुनाति लुनीते । धूञ् कम्पने । धुनाति धुनीते । स्तृञ् छादने । स्तृणाति स्तृणीते ॥ कॄञ् हिंसायां । कृणाति कृणीते इत्यादि । ज्या वयोहानौ । वशीति यञ इक् । जिनाति । ज्ञा अवबोधने । जानाति जानीते । क्षुभ सञ्चलने । अन्तक्षुभ्नादीनाम् इति णत्वाभावः । शुभाति ॥  

॥अथ तुदादिः ॥

भ्रस्जी पाके । तुदादित्वात् शः । वशिव्यचीति यञ इक् श्चुत्वजश्त्वे । भृज्जति भृज्जते । लिपी उपदेहे । लिपादीति नम् । नः परस्वोऽनुनासिकः । लिम्पति लिम्पते । क्षि निवासगत्योः । इय् । क्षियति । कॄ विक्षेपे । इर् किरति । गॄ निगरणे । इर् || 

१३९० ग्रोऽचि |४/२/२५७|

प्रो रस्याजादौ प्रत्यये लो वा भवति ।। गिरति । गिलति । दृङ् आदरे । ङित् । रीयौ । आद्रियते । प्रछ ज्ञीप्सायाम् | अदित् । वशीति यत्र इक् । द्वित्वं पृच्छति ॥ ओत्रसूचौ छेदने । ओदौतावितौ । वशिव्यचीतीक् श्रुत्त्वं वृश्चति । इषू इच्छायाम् । ऊदित् । यङ्गमिति षस्य छः । द्वित्वम् इच्छति । णू स्तवने । णो नः । उव् । नुवति । ष्वन्जि सङ्गे । इदित् । तङ् । हलो न इति लुक् ष्स्सः । स्वजते । 

॥अथ रुधादिः || तृह हिसु हिंसायाम् । अदित् । रुधादित्वान्नम् ॥ 

१३९१ तृणेह् |४| २|२४ |

तृहः अक्ङति हलादौ ल्यलौ तृणेहिति निपात्यते ॥ हो ढः अध इति तो धः ष्टुत्वं ढे ढलुक् । तृणेढि तृण्ढः तंहन्ति इत्यादि ॥ 

अथ चुरादिः । लड उपसेवायाम् || अदेत् । णिजादिः || 

१३९२ डश्चर्फडादीनाम् |४/२/२५६ |

ऋफिडादीनां डस्य रस्य च लो भवति || लालयति । भू कृपो अवकल्पने । भावयति । कृपेररि । ऋफिडादित्वाल्लः । कल्पयति । कथं वाक्यप्रबन्धे । अदित् चुरादित्वाण्णिच् ॥ 

१३९३ कथादिपातिस्फायोऽग्लग्वम् | १|१|१९७।

 कथादेर्णौ अग् भवति पातेर्लक् स्फायो बम् ॥ कित् । अत इति लुक् । ञ्णित्यात्वे प्राप्ते || 

१३९४ परेऽचः प्राचोऽक्विदीर्घयद्व्यासदस्क्लुग्विधौ | १ | १|५१। 

अजादेशः परनिमित्तकः ततः पूर्वविधौ कर्तव्ये स्थानीव भवति न क्विदीर्घद्वित्वविधौ संयोगस्यादिस्कोर्लुग्वर्जिता सदधिकारपर्यन्तविधौ च ॥ इति स्थानिवद्भावत्वादनुपान्त्यत्वेन अत आन्न भवति । कथयति । एवं कथादिगणः ॥ मृगि अन्वेषणे । इदित् कथादित्वादाक भत इति लुक् लुग्वेतौ णौ नार । मृगयते अथ युजादिः । ली द्रवीकरणे । णिचि ॥ 

१३९५ लीलो नग्लक् स्नेहद्रवे |४|१|१९५|

 लीलयोर्णिचि नग्लकौ भवतः स्नेहद्रव्ये || अकावितौ । विलीनयति ॥ धूञ् कम्पने । अ इत् । णिच् ॥ 

१३९६ प्रीञ्धूञोर्नक् | ४|१ | १९८ |

प्रीञ्धूञोर्णौ नग् भवति || अकावितौ । धूनयति प्रीणयति ॥ 

कर्मभावयोर्यक् । अल्लुगादि । गोपाय्यते गुप्यते इत्यादि । बुध्यते पीयते घ्रायते ध्यायते स्थीयते म्नायते दीयते । दैब् शोधने । ब इत् ॥ 

१३९७ एचोऽश्याः |४|१|१८० |

धातोरेच अश्याद् भवति || दायते । दृश्यते ॥ 

१३९८ यङयक्क्याश्शे | ४|२| १४ |

 हलद्वयात्परस्य ऋतोऽर्त्तेश्व यङ्यक्क्याश्शेषु अर्ब्भवति || अर्यते ॥ खनूञ् अवदरणे । ऊञावितौ ॥ 

१३९९ ये वा |४|१|२६९ ॥

जन्सन्खनां क्ङिति ये आद्वा भवति || खायते खन्यते ॥ अथ अदादिः । हन्यते । अस्तेर्भूः । भूयते । उच्यते । सुप्यते ॥ 

१४०० जागुः किति |४| २|१०|

जागर्त्ते ऋतः किति अर्ब्भवति ॥ जागर्यते ॥ 

१४०१ अस्सन्नुण्ण्वने |४/२/९७|

 दरिद्रातेर्ल्यश्लि प्रत्यये लुग् भवति न सादौ सनि उणि ण्वौ अनटि च ॥ दरिद्य्रते । शिष्यते । उश्यते । नूयते । ईयते । यायते । मीयते ॥ 

१४०२ चक्षः ख्शाञ् वाचि | ४|२| २२ |

 वाचि वर्तमानस्य चक्षः ल्यश्लि प्रत्यये ख्शाञ् भवति ॥ 

१४०३ शो यः |४|२/९४ |

ख्शाञादेशस्य शस्य यो वा भवति ।। व्याख्यायते । चर्त्वं व्याक्शायते । शिञ्ज्यते || अथ ह्वादिः । हीयते । मीयते । म्रियते || 

अथ दिवादिः । विद्यते । जीर्यते । सीयते । दीयते । दीर्घः जायते । जन्यते । नलुक् । रज्यते । स्तृञ् आच्छदने । स्तीर्यते ॥ 

अथ क्रयादिः । पूर्यते । जीयते । ज्ञायते । बध्यते ॥ अथ तुदादिः । सृज्यते विलिप्यते । क्षि निवासगत्योः । क्षीयते । किर्यते । गीर्यते । आद्रियते । पृच्छ्यते । वृश्च्यते । इष्यते । गूर्यते । व्याप्रियते । स्वज्यते ॥ अथ तनादिः । सायते । सन्यते । अथ रुधादिः । रुध्यते । भिद्यते || छिद्यते || अथ चुरादिः । कथ्यते मृग्यते || अथ युजादिः ॥ धून्यते प्रीण्यते ॥ इति भावकर्मप्रकरणं समाप्तं ॥ 

लिङि गोपाय्यात् गोपाय्यास्ताम् इत्यादि । गुप्यात् गुप्यास्तामित्यादि । कामयिषीष्ट कमिषीष्ट । ऋतियिषीष्ट ऋत्यात् । चिकित्स्यात् । तितिक्षिषीष्ट । जुगुप्सिसीष्ट । शीशांसिसीष्ट शीशांस्यात् । मुदि हर्षे । इट्यसादित्वादकित्त्वेन एङ् । मोदिषीष्ट । हदि पुरीषोत्सर्गे । अक्षुन्विति नेट् हत्सीष्ट । त्रपौषि लज्जायाम् । औदित्त्वाद्वेट् । त्रपिषीष्ट त्रप्सीष्ट । क्षमौषि सहने । क्षमिषीष्ट क्षंसीष्ट ॥ ऊहि तर्के ॥ 

१४०४ उपसर्गादुदुहः |४।२|५|

 उपसर्गादूहेरिकः क्ङिति यादौ प्रत्यये उद्भवति ॥ अभ्युह्यात् अभ्यूहिषीष्ट । गाहौङ् विलोडने । औदित्वाद्वेट् । गाहिषीष्ट । इडभावे ढत्त्वादि घाक्षीष्ट । स्मिङ् ईषद्धसने । अज- न्तत्वान्नेट् । स्मेषीष्ट । श्यैङ् गतौ । एचोऽश्या इत्यात् श्यासीष्ट || धृङ् अविध्वंसने । उरिति किद्वत्त्वान्नार् । धृषीष्ट । पूङ् पवने । अश्विश्रीतीड्निषेधाभावादिट् । पविषष्ट |डीङ् विहायसां गतौ डयिषीष्ट । स्रन्सूङ् भ्रन्सूङ् अवस्रंसने । लिङ्यङित्त्वान्न न्लुक् । स्रंसिषीष्ट भ्रंसिषीष्ट ॥ स्यन्दौङ् स्रवणे | स्यन्दिषीष्ट स्येत्सीष्ट । कृपौङ् सामर्थ्ये । कल्पिषीष्ट । क्ऌप्सीष्ट ॥ स्मृ आध्याने । यङ्यक्येङर् स्मर्यात् ॥ दॄ भये । इर् । दीर्यात् ॥ श्रा पाके ॥

१४०५ हल्भ्यां लिङ्येद्वा |४| २|८५ |

धातोर्हल्द्वयादातः क्ङिति लिङि एद्वा भवति ॥ श्रायात् श्रेयात् । रमि क्रीडायां ॥ 

१४०६ रयनगान्मः |४ |२| १८४ |

रादिपूर्वान्मान्तादेकाचो धातोर्वलादेरिड् न भवति || रंसीष्ट । बुधी बोधने । बुध्यात् | बन्रासेति नेट् । मुत्सीष्ट ॥ धृ स्त्थैर्ये च रिः ध्रियात् ॥ जिज्रि अभिभवे । दीर्घः । जीयात् ॥ धेट् पा पाने । आत्वे । त्वादेत् । धेयात् पेयात् ॥ हल्द्वयात् परत्वाद्वैत् । घ्रायात् घेयात् । ध्मायात् ध्मेयात् । घुमेति नित्यमेत् षत्वनि- वृत्तौ ष्टुत्त्वनिवृत्तिः स्थेयात् म्नायात् म्नेयात् देयात् । दैब् शोधने । आत्वम् अघुत्वान्नैत् । दायात् ॥ ग्लायात् ग्लेयात् । म्लायात् म्लेयात् ॥ द्वै स्वप्ने | द्रायात् द्रेयात् । कै गै रै शब्दे । गेयात् ॥ ऋ प्रापणे च । यङयक्याश्श इत्यर् | अर्थात् क्रम्यात् ॥ 

१४०७ क्रमः |४ |२| १७४ |

 क्रमस्तङानयोर्वलादेरिड् न भवति ॥ क्रंसीष्ट । गम्यात् ॥ 

१४०८ गमः |४| २|७० |

गमस्सादेर्वलादेरिड् वा भवति ॥ 

१४०९ गंस्नोरेसुप्तङाने | ४|२| १७३ |

रामस्नुभ्यां परस्य वलादेरसुब्धातुसम्बन्धिनोस्तङानयोरिड् न भवति । सम्पूर्वत्वे । सङ्गसीष्ट ॥ 

१४१० गमो वा |४| १ | १६४ |

गमस्ताङि सादौ सिलौ किद्वद्वा भवति || हन्मन्येति मलुक्, सङ्गसीष्ट । दृश्यात् । दश्यात् । टु ओ श्वि गतिवृद्ध्योः श्व्यादतीक् । शूयात् ॥ वस निवासे उप्यात् । वद व्यक्तायां वाचि उद्यात् । यजी देवपूजासङ्गतकरणदानेषु । इज्यात् भ्रस्मस्स्रिति नेट् | यक्षीष्ट || टुवपी बीजसन्ताने । उप्यात् ॥ 

१४११ आवलिलुक्षिछुसृस्वतिशतात् पः | १|२|१८२ |

 आवादिपूर्वात् पान्तादेकाचो धातोर्वलादेरिड् न भवति ॥ वप्सीष्ट । वही प्रापणे उह्यात् । वनेति नेट् ढत्वादि वक्षीष्ट ॥ वेञ् तन्तुसन्ताने ऊयात् वासीष्ट । व्येञ् संवरणे वीयात् व्यासीष्ट । ह्वेञ् स्पर्धशब्दयोः हूयात् ह्वासीष्ट । भजी सेवायाम् भज्यात् भक्षीष्ट । रज्यात् ॥ 

१४१२ रभसस्वान् न्जः । ४/२/१७९ |

 रादिपूर्वान्न्जान्तादेकाचो धातोर्वलादेरिड् भवति || रङ्क्षीष्ट । शपी आक्रोशे शप्यात् शप्सीष्ट । गुहौञ् संवरणे गुह्यात् गूहिषीष्ट घुसीष्ट । श्रिञ् सेवायां श्रीयात् श्रयिषीष्ट । नीयात् नेषीष्ट ॥ 

अथ अदादिः || विद्यात् ॥ 

१४१३ लिङि च |४| २|१२३ |

 हनो लुङि लिङि च वधो भवति ।। वध्यात् || अश्विश्रीतीट् । आवधिषीष्ट । अस्तेर्भूः । भूयात् । मृज्यात्। उच्यात् । रुद्यात् । सुप्यात् । अन्यात् श्वस्यात् । जक्ष्यात् । जागुः कितीत्यर् जागर्यात् । अस्सन्नुण्ण्वन इत्यातो लुक् दरिद्र्यात् । चकास्यात् । शिष्यात् । उश्यात् । रूयात् | अश्विश्रीतीट् संक्ष्णविषीष्ट । स्नूयात् । ईयात् । सम्पूर्वत्वे ॥ 

१४१४ ल्येतेरित् | ४|२| ६ |

उपसर्गादिणः क्ङिति यादौ लादेशे इद् भवति || दीर्घापवादः समियात् । पा रक्षणे पायात्। मा माने मेयात् । ख्यासीष्ट । चक्षिषीष्ट । ईशिषीष्ट । षूङौ प्राणिगर्भविमोचने सोपीष्ट । सविषीष्ट । अध्येषीष्ट । द्विष्यात् ॥ 

१४१५ शिशुद्वित्विकृपिवितुदोः षः|४| २|१८६ |

श्यादिपूर्वात् षान्तादेकाचो धातोर्वलादेरिड् न भवति । द्विक्षीष्ट । दुही प्रपूरणे दुह्यात् धुक्षीष्ट । लिह्यात् लिक्षीष्ट । ऊर्णुञ् आच्छादने । अनेकाच्त्वादिट् ॥ 

 १४१६ वोर्णोः | ४|१|१४६ ।

 ऊर्णोतेरिडादौ ङिद्वद्वा भवति ॥ उव् ऊर्णुविषीष्ट । ऊर्णविषीष्ट । अथ ह्वादिः ॥ अर्यात् । हेयात् । निज्यात् । भ्रस्मस्स्रिति नेट् । निक्षीष्ट । विध्यात् । शिशुद्वीति नेट् विक्षीष्ट ॥ अथ दिवादिः ॥ व्यध ताडने वशि व्यचीति यञ इक् । विध्यात् । सेयात् । देयात् । जनिषीष्ट ॥ पदि गतौ । अक्षुन्विति नेट् । पत्सीष्ट ॥ विदि सत्तायां । शक्प्रच्छीति नेट् । वित्सीष्ट || खिदि दैन्ये । खित्सीष्ट ॥ युधि सम्प्रहारे । बन्रासेति नेट् युत्सीष्ट || बुधि मनि ज्ञाने । भुत्सीष्ट ॥ 

१४१७ स्विद्मन्सिधिश्लिषिपुषः श्यात् | ४|२| १८८ |

स्विदादिभ्यः श्यविकरणेभ्यो वलादेरिड् न भवति ॥ मंसीष्ट || डीङ् गतौ । डयिषीष्ट ॥ अथ स्वादिः ॥ स्तृञ् आच्छादने । यङ्यक्याश्शे इत्यर् । स्तर्यात् । हल्भ्यां चोरिति वेट् स्तरिषष्टि स्तृषीष्ट ॥ क्रियात् कृषीष्ट ॥ वृञ् वरणे । व्रियात् वृषीष्ट वरिषीष्ट ॥ धूञ् कम्पने । धूयात् । रधादीति वेट् धविषीष्ट धोषीष्ट ॥ अथ क्र्यादिः ॥ पूङ् पवने । पूयात् अश्विश्रीतीट् पविषीष्ट ॥ स्तॄञ् च्छादने । स्तीर्यात् । हल्भ्यां चोरिति वेट् स्तरिषीष्ट । इडभावे उरिति किद्वत्त्वादिर् स्तीर्षीष्ट ॥ वृञ् वरणे । व्रियात् वरिषीष्ट वृषीष्ट ॥ ज्या वयोहानौ । इक् । जीयात् । ज्ञायात् ज्ञेयात् ॥ ॥अथ तुदादिः ॥  दिशी अतिसर्जने । दिश्यात् ॥ 

१४१८ दन्दृलिविस्पृमृदिरुक्रुरेः शः |४| २|१८५।

दनादिपूर्वात् शान्तात् एकाचो धातोर्वलादेरिड् न भवति ॥ दिक्षीष्ट वशिव्यचीतीक् । भृज्यात् भ्रस्मस्रिति नेद् | भ्रक्षीष्ट ॥ प्रच्छ ज्ञीप्सायाम् । इक् पृच्छयात् शक्प्रच्छीति नेट् भ्रक्षीष्ट ॥ विश प्रवेशने । विश्यात् । निपूर्वत्वे दन्हलीसीड् न भवति । निविक्षीष्ट । वृश्च्यात् । व्यच व्याजीकरणे । इक् । विच्यात् । कुङ् कूङ् शब्दे || 

१४१९ गांङ्कुटाङ्ङिद्वदञ्णि | ४|१|१४४ |

गाङगदेशस्य कुटादीनां च अञ्णिति प्रत्यये ङिद्वद् भवति || कुषीष्ट इट्युव् कुविषीष्ट ॥ गुरैङ् उद्यमने । गुरिषीष्ट ॥ ओविजैङ् भयचलनयोः । विजिषीष्ट ॥ रभि राभस्ये ||  

१४२० यरलाद् भः | ४|२| १८३ |

 यादिपूर्वाद् भान्तादेकाचो धातोर्वलादेरिड् न भवति || रप्सीष्ट || डुलभिष् प्राप्तौ । लप्सीष्ट ॥ अथ तनादिः || क्षणिषीष्ट ॥ अथ रुधादिः । विदि विचारणे । शक्प्रच्छीति नेट् । वित्सीष्ट || अथ चुरादिः | स्फोट्यात् युषीष्ठ || अथ युजादिः । मृषी तितिक्षायां । मृष्यात् मर्षिषीष्ट ॥ तपी दाहे । तप्यात् तप्सीष्ट ॥ धूञ् कम्पने । धून्यात् निजभावपक्षे ध्यान । रधादीति बेट् धविषीष्ट धोषीष्ट ॥ प्रीञ् तर्पणे। प्रीण्यात् प्रीयात् प्रेषीष्ट ॥ 

लिटि । स्पर्धि सङ्घर्षे । द्विः। 

१४२१ लुक् खयि |४|१। ८ १ |

 द्विर्ब्भावे पूर्वस्य खयि परे पूर्वहलो लुग् भवति || शेषं प्राग्वत् ॥ पस्पर्द्धे ॥ बाधृङ् लोटने । बबाधे || अझटिति नैत् दददे । जहदे || ष्वदि ष्वर्द स्वादि आस्वादने । नैत् । सस्वदे ॥ अकुङ् लक्षणे । उदित इति नम् नक् आनङ्के ॥ ऋजि गतिस्थानार्जनोर्जनेषु । आनृजे ॥ त्रपौषि लज्जायां । त्रप्फलीत्येत् त्रेपे । पनायाञ्चकार पेने । पणायाञ्चकार पेणे । कामयाञ्चक्रे चकमे ॥ अयि गतौ । अयाञ्चक्रे ॥ दयि दानगतिहिंसादानरक्षणेषु। दयाञ्चक्रे । ऊयाञ्चक्रे । ईक्षि दर्शने । ईक्षांचक्रे । कासृङ् शब्दकुत्सायां कासांचके ॥ देङ् रक्षणे ॥ 

१४२२ देर्लिटीगि: |४|१|६९ |

 देङोऽचो लिटि इगिर्भवति न च द्विः ॥ दिग्ये दिग्याते दिग्यिरे ॥ स्रन्ससूङ् प्रमादे | असंयोगादित्यकित्त्वान्न न्लुक् सस्रंसे || द्युति दीप्तौ ॥ 

१४२३ द्युतेरिः ||४|१|७८

 द्युतेर्द्विर्भावे पूर्वस्योतः इद् भवति || दिद्युते ॥ व्यथिष् भयचलनयोः । भूव्यथेति इत् विव्यथे ॥ नट अवस्पन्दने ।ननाट | त्रप्फलीत्येत् | नेटतुः नेदुः इत्यादि ॥ 

१४२४ हल्भ्यामृदर्त्ते |४| २ | १३ |

हल्द्वयादृदन्तस्य अर्त्तेश्च लिट्यर्ब्भवति ॥ सस्मार सस्मरतुः सस्मरुः । सस्मरिथ सस्मर्थ इत्यादि ॥ श्रा पाके । शश्रौ शश्रतुः शत्रुः । नित्यानिट्तास इति वेट् शश्राथ शश्रिथे- त्यादि ॥ फण गतौ ॥ 

१४२५ फाणदिजॄत्रस्भ्रम्वमां वा|४| १|६४ |

फणादेर्ज्रादेश्चाच एद्वा भवति इडादावपिति च लिटि परे न च द्विः ॥ पफान फेणतुः पफणतुः फेणुः पफणुरित्यादि । स्वन शब्दे । सस्थान। स्वेनतुः सस्वनतुः ॥ राजॄञ् दीप्तौ रराज रेजतुः रराजतुः । रेजे रराजे रेजाते रराजाते। भ्राजि दीप्तौ । भ्रेजे बभ्राजे इति फणादिः ॥ टुवमू उद्गरणे । फणादीति वैत् । वयाम वेमतुः ववमतुः || 

१४२६ जेर्लिट्सनि |४|१/७२ |

 जेर्लिट्सनोः द्विर्भावे पूर्वात्परस्य जस्व कुर्भवति ॥ जिगाय जिम्यतुः जिग्युः । विजिग्ये ॥ घेट आत्यौश् | दधौ दषतुः दधुः । पपौ । हल्भ्यामित्यर्। आर आरतुः आरुः ॥ तॄ प्लवनतरणयोः ॥ त्रप्फलीत्येत् । ततार तेरतुः ॥ ऋतीयांचक्रे । आनर्त्त आनृततुः आनृतुः ॥ चिकित्सांचकार चिकेत || असंयोगादित्यकित्त्वान्न न्लुक् । ससञ्ज ससञ्जतुः ससज्जुः । अत्वत्त्वाद्वेट् । ससङ्क्थ ससञ्जिथ ॥ गोपायांचकार जुगोप | धूपायाञ्चकार दुधूप || जगाम । अपिति गंहन्नित्यतो लुक्। जग्मतुः जग्मुः । नित्यानिडिति वेट् जगमिथ जगन्थ जग्मथुः जग्म । जगाम जगम जग्मिव जग्मिम || सञ्जग्मे सञ्जग्माते सञ्जग्मिरे ॥ बभ्राम। फणादीति वैत् भ्रेमतुः बभ्रमतुः भ्रेमुः । ईर्ष्याञ्चकार । दल त्रिफला विशरणे । ददाल देलतुः ॥ त्रप्फलीत्येत् पफाल पेलतुः । शसू हिंसायाम् । अझटिति नैत् शशास शशसतुः ॥ उषू दाहे । उद् उवोष ऊषतुः 

१४२७ जाग्रुषसमिन्थीवा | १ |४| ८४ |

जाग्रादिभ्यो लिट आम् वा भवति कृभ्वस्लिट् चानुप्रयुज्यते || ओषाञ्चकार ओषाम्बभूव ओषामास ।। ददर्श दहशतुः ददृशुः । थे नित्यानिडिति वेट् ॥ 

१४२८ सृज्दृशोऽम् जल्यकि | ४|२| १९४ |

सृज्दृशोरकिति जल्यम् भवति || म इत् यञ् । दद्रष्ठ | ददर्शिथ ददृशथुः ददृश । ददर्श ददृशिव ददृशिम || संददृशे ॥ अर्ह पूजायाम् । आनर्ह ॥ टु ओश्वि गतिवृद्योः ॥ 

१४२९ लिङ्यङि |४|१|१२४ |

श्वेर्लिटि यङि च साचो यञ इग्वा भवति || शुशाव शुशुवतुः शुशुवुः । सेट्तास्त्वादिट् शुशविथ । इगभावे || 

१४३० न |४|१| १२५

श्वेर्लिङ्यङोः परतो द्विर्भावे पूर्वस्य साचो यञ इग् न भवति || शिश्वाय शिश्वियतुः शिश्वियुः । शिश्वविथ || इग्यञ इतीक् । उवास । इकि दीर्घः ऊषतुः ऊषुः । शक्प्रच्छीत्यनित्वात् वेट् । उवसिथ उवस्थ || उवाद ऊदतुः ऊदुः । उवदिथ || इयाज ईजतुः ईजुः इयजिथ | इयष्ठ | ईजे || उवाप ऊपतुः ऊपुः । उवपिथ उवप्थ | ऊपे उपाते || उवाह ऊहतुः ऊहुः । उबविथ । इडभावे । ढत्वघेत्वादि ॥ 

१४३१ सहिवहोऽस्यौः | १|१|८ १ |

सहिवहोर्ढ्रलुचि पूर्वस्यात ओद् भवति || उवोढ । ऊहे ऊहाते ॥ 

१४३२ वेर्वय् | ४|२| १२१ |

 वेजो लिटि वय् वा भवति ॥ 

१४३३ न वः |४|१|१०९ |

वेञादेशस्य वयो यञः लिटि परे इगादेशो न भवति || 

१४३४ वा | ४|१|११० ।

वेञादेशस्य वयो यञ इग्वा न भवति ॥ पक्षे येन सहेक् उव् । उवाय ऊयतुः ऊयुः । ऊवतुः ऊवुः । उवयिथ ॥ 

१४३५ प्ये च |४|१|१११।

वेञः प्ये लिटि च इग् न आत् । ववौ ववतुः । ऊये ऊयाते । ऊवे ऊवाते । ववे ववाते || 

१४३६ व्योऽलिटि |४|१|१८१ ।

 व्येञ एचः अशि आद्भवति न लिटि || विव्याय । श्व्यादीतीक् । विव्यतुः विव्युः । अवॄव्यात्तेरितीट् । वि- व्ययिथ । विव्ये विव्याते । ह्वेञ् स्पर्धायाम् ॥ 

१४३७ द्व्युक्तौ ह्वः |४|१|१२१ ।

द्विरुक्तनिमित्ते प्रत्यये हेञः साचो यञ इग् भवति || जुहाव जुहुवतुः जुहुवुः । जुहविथ जुहोथ । 

जुहुवे जुहुवीत | भजी सेवायां । बभाज । त्रप्फलीत्येत् भेजतुः । भेजे । संयोगान्तत्वादकित्त्वेन न लुक् । ररञ्ज ररजे । चखान । गहन्नित्यतो लुक् । चख्नतुः चख्नुः । चखनिथ । चख्ने । दीदांसांचकार दादांसांचक्रे । शीशां- सांचकार शीशांसांचक्रे । गुहौञ् संवरणे । औदित् । जुगूह जुगुहतुः जुगुहुः । जुगुहे । शिश्राय शिश्रियतुः । शिश्रिये शिश्रियाते । प्रत्ययेऽसुधीण इति यञ् । निनाय निन्यतुः निन्ये ॥ अथ अदादिः || विवेद ॥ 

१४३८ विदात् कित् | १|४|८६ |

वेत्तेर्लिटः किद्वदाम् वा भवति कृभ्वस्लिट् चानुप्रयुज्यते ॥ विदात् किद्वचनादामि स्थानित्वेन लिट्कार्य द्विर्वचनादि न भवति । विदाञ्चकार || 

१४३९ हिघ्नोऽङे कुः पूर्वान् | ४|१|७१ |

हिघ्नोर्द्विर्भावे पूर्वस्मात् परस्य कुर्भवति न ङे॥ जघान । गेहन्नित्यतो लुक् । जग्घ्रतुः जघ्रुः । जघनिथ जघन्थ | आजघ्ने || अस्तेर्भूरादेशः । बभूव बभूवतुः । ममार्ज ममार्जतुः ममृजतुः ममार्जुः ममृजुः । ममार्जिथ ॥ श्व्यादीतीक् । उवाच ऊचतुः ऊचुः । उवचिथ उवक्थ ॥ रुरोद सुष्वाप । इक् सुषुपतु, सुषुपुः । सुष्वपिथ सुष्वप्थ ॥ आन अनतुः । शश्वास शश्वसतुः । जजक्ष जजक्षतुः । जजागार जजागरतुः जजागरुः । जजागरिथ ॥ जाग्रुषसमिन्धो वा इति वाऽम् । जागरांचकार । दरिद्रांचकार । चकासांचकार ॥ शशास शशासतुः शशासुः । शशासिथ || उदाश । वशीतीक् 

१४२९ लिङ्यङि |४|१|१२४ |

श्वेर्लिटि यङि च साचो यञ इग्वा भवति || शुशाव शुश्रुवतुः शुशुवुः । सेट्तास्त्वादिट् शुशविथ । इगभावे || 

१४३० न |४|१|१२५ |

श्वेर्लिङ्यङोः परतो द्विर्भावे पूर्वस्य साचो यञ इग् न भवति || शिश्वाय शिश्वियतुः शिश्वियुः । शिश्वयिथ ॥ इग्यञ इतीक् । उवास । इकि दीर्घः ऊषतुः ऊषुः । शक्प्रच्छीत्यनिट्त्वात् वेट् । उवसिथ उवस्थ || उवाद ऊदतुः ऊदुः । उवदिथ || इयाज ईजतुः ईजुः इयजिथ | इयष्ठ | ईजे || उवाप ऊपतुः ऊपुः । उवपिथ उबप्थ | ऊपे ऊपाते || उवाह ऊहतुः ऊहुः । उवविध । इडभावे । ढत्वधत्वादि ॥ 

१४३१ सहिवहोऽस्यौः | १|१|८ १ |

सहिवहोर्ढ्रलुचि पूर्वस्यात ओद् भवति || उवोढ । ऊहे ऊहाते || 

१४३२ वेर्वय् |४| २|१२१|

 वेञो लिटि वय् वा भवति ॥ 

१४३३ न वः | ४|१|१०९ |

 वेञादेशस्य वयो यञः लिटि परे इगादेशो न भवति ॥ 

१४३४ वा |४|१|११०।

वेञादेशस्य वयो यञ इग्वा न भवति ॥ पक्षे येन सहेक् उत् । उवाय ऊयतुः ऊयुः । ऊवतुः ऊवुः । उवायिथ ॥ 

१४३५ प्ये च |४|१|१११।

वेञः प्ये लिटि च इग् न भवति ॥ आत् । ववौ ववतुः । ऊये ऊयाते । ऊवे ऊवाते । ववे ववाते || 

१४३६ व्योऽलिटि | ४|१|१८१।

व्येञः एचः अशि आद्भवति न लिटि || विव्याय । श्व्यादीतीक् । विव्यतुः विव्युः । अवॄव्यात्तेरितीट् । वि- व्ययिथ । विव्ये विव्याते । ह्वेञ् स्पर्धायाम् || 

१४३७ द्व्युक्तौ ह्वः|४|१|१२१।

द्विरुक्तनिमित्ते प्रत्यये ह्वेञः साचो यञ् इग् भवति || जुहाव जुहुवतुः जुहुवुः । जुहविथ जुहोथ । जुहुवे जुहुवाते || भजी सेवायां । बभाज । त्रप्फलीत्येत् भेजतुः । भेजे । संयोगान्तत्वादकित्त्वेन न लुक् । ररञ्ज ररञ्जे । चखान । गंहन्नित्यतो लुक् । चख्नतुः चख्नुः । चखनिथ । चख्ने । दीदांसांचकार दादांसांचक्रे । शीशांसांचकार शीशांसांचक्रे । गुहौञ् संवरणे । औदित् । जुगूह जुगुहतुः जुगुहुः । जुगुहे । शिश्राय शिश्रियतुः । शिश्रिये शिश्रियाते । प्रत्ययेऽसुधीण इति यञ् । निनाय निन्यतुः निन्ये ॥ अथ अदादिः || विवेद || 

१४३८ विदात् कित् | १|४|८६ |

 वेत्तेर्लिटः किद्वदाम् वा भवति कृभ्वस्लिट् चानुप्रयुज्यते ॥ विदात् किद्वचनादामि स्थानित्वेन लिट्कार्यं द्विर्वचनादि न भवति । विदाञ्चकार ॥ 

१४३९ हिघ्नोऽङे कुः पूर्वात् |४|१|७१ |

हिघ्नोर्द्विर्भावे पूर्वस्मात् परस्य कुर्भवति न ङे॥ जघान । गंहन्नित्यतो लुक् | जग्घ्नतुः जघ्नुः । जघनिथ जघन्थ | आजघ्ने || अस्तेर्भूरादेशः । बभूव बभूवतुः । ममार्ज ममार्जतुः ममृजतुः ममार्जुः ममृजुः । ममार्जिथ ॥ इव्यादीतीक् । उवाच ऊचतुः ऊचुः । उवचिथ उवक्थ ॥ रुरोद सुष्वाप । इक् सुषुपतु: सुषुपुः । सुष्वपिथ सुष्वप्थ ॥ आन अनतुः । शश्वास शश्वसतुः । जजक्ष जजक्षतुः । जजागार जजागरतुः जजागरुः । जजागरिथ || जागुषसमिन्धो वा इति वाऽम् । जागरांचकार । दरिद्रांचकार । चकासांचकार ॥ शशास शशासतुः शशासुः । शशासिथ ॥ उवाश | वशीतीक्। ऊशतुः उशुः । उवशिथ || संक्ष्णुवे संक्ष्णुवाते || सुस्राव सुस्रुवतुः ॥ नुनाव नुनुवतुः । इय् । इयाय ईयतुः ईयुः । इययिथ इयेथ । इयाय || वी गतिप्रजनकान्त्यसनखादनेषु || विवाय विव्यतुः । ययौ || 

१४४० लिटि वा |४ |२| १२० |

चक्षो लिटि ख्शाञ् वा भवति ॥ चख्ये । चचक्षे । ईराश्चक्रे । ईडाञ्चक्रे । आसाञ्चक्रे । वसि आच्छादने ववसे । आङः शसूङ् इच्छायाम् । आशशासे । षूङौ प्राणिगर्भविमोचने सुषुवे । इङ् अध्ययने ॥ 

१४४१ गाङ् लिटि | ४|२| १२७|

 इङो लिटि गाङ् भवति || ङित् । अधिजगे । अनृच्छूर्णोरिति नाम् । ऊर्णुनाव ऊर्णुनुवतुः । ऊर्णुनुवे ॥ तुष्टाव तुष्टुवतुः तुष्टुवुः । स्रादित्वान्नेट् । तुष्टोथ तुष्टुवे || अथ ह्वादिः || भ्रीह्रीति वा श्लुब्वत् । आम् । विदात् किदिति नियमादन्येभ्योऽकित्त्वादेङरः । बिभयांचकार बिभाय || ह्री लज्जायां । जिह्रयाञ्चकार जिह्राय । पपार । आर। जहौ । ममे । बिभराञ्चकार । बिभरांचक्रे । बभार | स्रादित्वान्नेट् बभर्थ । बभ्रे || डुदाञ् दाने । ददौ ददे || अथ दिवादिः । त्रसै उद्वेजने । फणादीति वैत् । तत्त्रास तत्रसतुः त्रेसतुः ॥ राध वृद्धावेव ||  

१४४२ लिटीडप्येत् |४|१/६२ |

 वधार्थे राधोऽच इडादावपिति च लिटि एद्भवति न च द्विः || अपरराध अपरेधतुः अपरेधुः । अपरेधिथ || अन्यत्र आरराध अरराधतुः ॥ विव्याध । वशीतीक् । विविधतुः ॥ उच समवाये । पित्युव् । उवोच । दीर्घः ऊचतुः ॥ रध हिंसासं- राद्ध्योः ॥ 

१४४३ रधः |४|२|२००|

रधोऽजादौ प्रत्यये नम् भवति ॥ ररन्ध ररन्धतुः इत्यादि । जजार । स्कॄच्छॄत इत्य्र । फणादीति वैत् । जेरतुः जजरतुः ॥ शशौ । गहन्नित्यतो लुक् श्रुत्वं । जज्ञे । पेदे ॥ प्रीङ् प्रीतौ । अतत्संयोगादिति यजभावे इय् | पिप्रिये ॥ अथ स्वादिः । स्तॄञ् च्छादने । हल्भ्यामित्यर् । तस्तार तस्तरतुः । तस्तरे ॥ वृञ् वरणे । ववार वव्रतुः वव्रुः । वव्रे || धूञ् कम्पने । दुधाव दुधुवतुः दुधुवुः । रथादीति विकल्पितेत्वात् थे नित्यमिट् दुधविथ दुधुवे ॥ शुश्राव शुश्रुवतुः शुश्रुवुः । स्रादित्वान्नेट् शुश्रोथ || हि गतिवृद्ध्योः । हिघ्नोरिति हस्य घःप्रजिघाय || दम्भू दम्भे । ददम्भ || 

१४४४ दन्भः |४|१/६६ |

 दन्भः अपिति लिट्यच एद्भवति न च द्विः न्लुक् च ॥ देभतुः देभुः ॥ 

१४४५ थेवा |४|१|६७।

 दन्भस्थे लिट्येद्वा भवति न च द्विः न्लुक् च || देभिथ ददम्भिथ || अथ क्र्यादि: तस्तार । स्कॄच्छ्रॄत इत्यर् । तस्त- रतुः तस्तरुः । सेत्वान्नित्यमिट् तस्तरिथ । तस्तरे ॥ चकार चकरतुः । चकरे || शॄ हिंसायां । शशार || 

१४४६ शॄदॄप्रां लिट्यृ वा |४| २ | ११ |

श्रादीनां लिटि ऋद्वा भवति ॥ पक्षे अर् । शशरतुः शश्रतुः || पॄ पालनपूरणयोः । पपार पपरतुः पप्रतुः || भॄ भरणे बभार बभरतुः बभरुः । बभरिथ ॥ दॄ भये । ददार दद्रतुः ददरतुः ॥ ॠ गतौ । आर आरतुः आरुः || जिज्यौ । वशि व्यचीतीक् जिज्यतुः । जज्ञौ जज्ञतुः जजुः ॥ श्रन्थ विमोचनप्रतिहर्षणयोः । शश्रन्थ || 

१४४७ श्रन्थग्रन्थो न्लुक् च | ४|१|६५ |

 अनयोरिडादावपिति चलियेद्वा भवति न च द्विः लुक् च ॥ श्रेथतुः शश्रन्थतुः । ग्रन्थ सन्दर्भे । जग्रन्थ प्रेथतुः जग्रन्थतुः || अथ तुदादिः ॥ 

१४४८ भ्रस्ज्रसोऽर् |४/२/९५ |

भ्रस्जोरसः अर्वा भवति ल्याश्लि परतः ॥ बभर्ज्ज || बभर्ज्जतुः । असंयोगादित्यकित्त्वान्नेक् । बभ्रज्ज बभ्रुज्जतुः । बभर्ज्जे बभ्रज्जे || उज्झ उत्सर्गे । उज्झाञ्चकार ॥ एङि इय् इयेष दीर्घः ईषतुः ॥ व्यच व्याजीकरणे । विव्याच वशीतीक् विविचतुः ॥ 

१४४९ स्वञ्जेर्वा |४| १ | १४९ |

स्वञ्जेर्लिटि किद्वद् भवति वा ॥ सस्वञ्जे || अथ रुधादिः ॥ ञि इन्धैङ् दीप्तौ । किद्वत्त्वान्नलुक् । ईधे ईधाते । सम्पूर्वत्वे जाग्रुषेति वाम् । समिन्धांचक्रे । अन्ज गतिव्यक्तिम्रक्षणेषु आनञ्ज आनञ्जतुः ॥ णिजन्तानामाम् । प्राग्वत् प्रक्रिया । लुण्टयाञ्चकार इत्यादि सर्वं योज्यम् ॥ 

लुङि अस्पर्धिष्ट । अपनायीत् । अपनिष्ट | अपणायीत् अपणिष्ट । औदित्वाद्वेट् अक्षमिष्ट | अक्षंस्त । कंश्रीति ङः द्वित्यादि अचकमत || ओप्यायैङ् वृद्धौ ॥ 

१४५० दीप्पूर्जनबुधताय्प्यायस्ते ञिः| ४ | ३ | १५ |

दीपादिभ्यः कर्त्तरि लुङि ते परे ञिर्वा भवति ॥ ञ इत् । रिति तस्य लुक् पक्षे सिः । अप्यायि अप्यायिष्ट अप्यायिषातां ॥ तायृञ् सन्तानपालनयोः वा ञिः। अतायि अतायिष्ट || औदित्त्वाद्वेट् अगाढ अघाक्षाताम् अगाहिष्ट अगाहिषातां । शक्प्रच्छीति नेट् अस्मेष्ट । अतङि सर्तीत्यङ् अद्युतत् अद्योतिष्ट । अशुभत् अशोभिष्ट । अरुचत् अरोचिष्ट अश्वितत् अश्वेतिष्ट । अमिदत् अमेदिष्ट । अस्विदत् अस्वेदिष्ट । अघुटत् अघोटिष्ट | अलुटत् अलोटिष्ट | अलुठत् अलोठिष्ट । अक्षुभत् अक्षोभिष्ट । अस्रभत् अस्रम्भिष्ट | अस्रसत् अस्रंसिष्ट । अभ्रशत् अभ्रंशिष्ट । अध्वसत् अध्वंसिष्ट | अवृतत् अवर्तिष्ट । अवृधत् अवर्धिष्ट | अशृधत् अशर्धिष्ट | अस्यदत् अस्यन्दिष्ट | अकृपत् अकल्पिष्ट || ज्वर रोगे || 

१४५१ वद्व्रज्ल्रोऽतः |४| २|६८ |

वद्रजोर्लरान्तस्य च धातोरतः अतङानपरे सौ आद्भवति || अज्वारीत् । नट नृत्तौ ॥ 

१४५२ वोर्णुञ्हलादेर्लघोरिटि |४| २|६९ |

ऊर्णुञः हलादिहलन्तस्य च धातोर्ल्लघोरतः इडादावतङानपरे सौ आरैज्वा भवति || अनाटीत् अनाटिष्टाम् | अनटीत् अनटिष्टां ॥ कखे हसने । न क्षणिति नारैच् । अकखीत् || ज्वल दीप्तौ वद्रजिति नित्यमात् अज्वालीत् || पत्ॡ गतौ ।अङि श्वयत्यसिति पम् अमावितौ अपप्तत् ॥ शक्पच्छीति नेट् । अस्मार्षीत् ॥ 

१४५३ यंरंनमातां सक् च | ४|२|७२ |

यम्रम्नम्भ्यः आदन्तेभ्यः च परस्य सेरिड् भवति अतङाने परतः स चैतेषाम् || ईटीट इति सेलुक् अश्रासीत् अश्रासिष्टाम् । अरंसीत् अरंस्त || बुधी बोधने । बन्रासेति नेट ऐच् । अभौत्सीत् अबौद्धां । तङि वा ञिः । अबोधि अबुद्ध अभुत्सातां । न क्षणिति नारैच् अवमीत् । सर्त्तीत्यङ् । असदत् अशदत् ॥ द्रु स्रु गतौ । कंश्रीति ङः । अदुद्रुवत् असुस्रुवत् ॥ 

१४२४धेट्श्वेर्व्वा | ४ | ३ | ८ |

धेट्श्विभ्यां कर्त्तरि लुङि ङो वा भवति ॥ ङित्त्वादिटि चातो लुक् । अदधत् अदधताम् ॥ 

१४५५ घ्राधेट्शाच्छासो वा | ४|२|७४ |

 घ्रादिभ्यस्सेरतङाने श्लुग्वा भवति || अश्लुचीट्सकौ । अधात् अधाताम् । अधासीत् अधासिष्टां || घुपेति से: लुक् । अपात् अपातां || घ्राधेडिति वा लुक् । अघ्रात् अघ्रासीत् । अध्मासीत् ॥ सेः श्लुक् । अस्थात् ॥ आत इत् । प्रास्थित प्रास्थिषाताम् । अम्रासीत् | अदात् ॥ दैब् शोधने || अदासीत् ॥ सृ गतौ । सर्त्यीत्यङ् ॥ 

१४५६ ऋदृशोऽर् ६ |४| २|९|

 ऋवर्णान्तानां दृशेश्चेकः अङ्यर्भवति ।। असरत् । असरताम् || 

१४५७ लिप्सिज्ह्वार्त्तेः | ४ | ३ | १३ |

 लिपादीनां कर्त्तरि लुङ्न्यङि अङ् भवति || अर् | आरत् आरतां । सेट्त्वात् सिलुक् अतारीत् अतारिष्टाम् । आर्त्तीयिष्ट आर्त्तीत् ॥ ज्युतॄ भासने ॠदित्त्वाद्वाङ् । अज्युतत् अज्योतीत् || ॠदित्त्वाद्वाङ् | अस्कदत् अस्कन्दीत् ॥ व्रज गतौ । वह्व्रजित्यात् । प्राव्राजीत् || रभसेति नेट् । असाङ्क्षीत् असाङ्क्ताम् || अगोपायीत् अगोपीत् । अधूपायीत् अधूपीत् । ऌदित्त्वादङ् । अगमत् ॥ णम प्रह्वत्वे  शब्दे । यंरमितीट्सकौ । अनंसीन् अनंसीष्टाम् || अयंसीत् । न क्षणिति  नारैच् । अशसीत् || कृषि विलेखने ॥ 

१४५८ दृपादेर्वाऽसृपः | ४ | ३ | ३ |

दृपादिभ्यो लुङि सिर्वा भवति न सृपः ॥ शिशुद्वित्वीति नेट् ॥ 

१४५९ दृप्तृप्सृष्कृषिस्पृश्मृशो वा | ४|२|१९५|

 दृपादीनामकिति जल्यम् वा भवति || अक्राक्षीत् अकार्क्षीत् ॥ पक्षे ॥ 

१४६० इकः शलोऽदृशः क्सो नेट् चेत् |४| ३। ४ |

 इकः परो यः शल् तदन्ताद्धातोर्लुङि क्सो भवति नेट् चेत् न दृशः ॥ अकृक्षत् ॥ ऋदित्त्वाद्वाङ् । पक्षे सौ सृज्दृश इत्यम् | अदर्शत् अद्राक्षीत् अद्राष्टां ॥ दह भस्मीकरणे | दादेरिति हस्य घः। अधाक्षीन् अदाग्धां || मिह सेचने । क्सः | अमिक्षत् ॥ धेट्श्वेर्वेति ङे अशिश्वियत् । पक्षे || 

१४६१ स्तन्भ्रस्रुचूग्रुचूग्लुचूग्लुञ्चूश्विज्रोऽङ् |४|३|९|

एतेभ्यः कर्तेरि लुङ्यङ् वा भवति ॥ श्वयत्यसिति इतोऽत् अल्लुक् । अश्वत्। पक्षे सौ न क्षणिति नारैच् । अश्वयीत् ॥ शक्प्रच्छीति नेट् । तस्सीति सस्य तः । अवात्सीत् अवात्ताम् अवात्सुः || बद्व्रजित्यात् । अवादीत् ॥ अयाक्षीत् । अयष्ट । अवाप्सीत् । अवप्त । अवाक्षीत् ॥ सिलुचि ढलुगोत्वं च अवोढ अवाक्षताम् । अवासीत् अवास्त अव्यासीत् अव्यास्त ॥ लिप्सीत्यङ् आतो लुक् आह्वत् ॥ 

१४६२ तङि वा | ४ | ३ | १४ |

लिपादिभ्यः कर्त्तरि लुङि तङि अङ् वा भवति ॥ पक्षे सिः आह्वत आह्वास्त । अदीदांसीत् अदीदांसिष्ट | अशी- शांसीत् अशीशांसिष्ट । ओत ऊत् अगूहीत् अगूहिष्ट । इडभावे । क्सः । अघुक्षत् ॥ 

१४६३ दुहदिहलिहगुहस्तङि तुवि श्लग्वा ।४।२।५५।

दुहादिभ्यः क्सस्य तवर्गादौ वादौ च तङि श्लुग्वा भवति ॥ अगूढ । अघुक्षत ॥ 

१४६४ क्सस्याचि | ४/२/५४ |

क्सस्याजादौ लुग्भवति ॥ अघुक्षाताम् अघुक्षत । अगूढाः । अघुक्षथाः अघुक्षाथाम् अघूढ्वम् अघुक्षध्वम् । अघुक्षि अगुह्वहि अघुक्षावहि अघुक्षामहि || कंश्रीति ङः । आशीश्रियत् अशिश्रियत । अनैषीत् अनेष्ट || अथ अदादिः । अवेदीत् । समवित्त सम वित्सातां ॥ लिङि चेति वधादेशः । अल्लुचः स्थानित्वादनुपान्त्यत्वे नारेच् । अनेकाचत्वादिट् च अवधीत् ॥ 

१४६५ घ्नो वधस्तङि लुङि |४|२|१२२।

 हनस्तङि लुङि वधो वा भवति || आवधिष्ट | पक्षे सिः || 

१४६६ घ्नः |४/२/२४५ ।

 हनस्तङि सादौ सौ किद्वद् भवति ॥ हन्मन्येति न लुकू । आहत आहसाताम् । अभूत || औदित्त्वाद्वेट् अमार्जीत् अमार्क्षीत् || अङि । श्वयत्यसित्युम् | अवोचत् ॥ ऋदित्वाद्वाङ् अरुदत् अरोदित् ॥ अस्वाप्सीत् अस्वाप्ताम् | आनीत् । अश्वसीत् अश्वासीत् । अजक्षीत् || अनेकाच्त्वादिट् अजागरीत् ॥ 

१४६७ लुङि लुग् दरिद्रः |४/२/१६ |

 दरिद्रो लुङि लुग्वा भवति ॥ पक्षे सक् । अदरिद्रीत् अदरिद्रासीत || अचकासीत् । सर्त्तिशास्तीत्यङ् शास इति इत् अशिषत् । वोर्णुञिति वाऽत् । अवशीत् अवाशीत् ॥ रुषट्कत्वादिट् । ऐच् अरावीत् । अक्ष्णावीत् । समक्ष्णविष्ठ । अस्नावीत् । अनावीत् अयावीत् ॥ 

१४६८ गैत्योः || ४|२| १२४ |

इणिकोर्लुङि गा भवति ॥ घुपेति से: श्लुक् । अगात् अगाताम् अगुः । अध्यगात् । सक् अयासीत् ॥ ख्या प्रकथने । वक्तीत्यङ् । आतो लुक् । आख्यत् ख्शादेशे अङ् आख्यत ॥ ऐरिष्ट । ऐडिष्ट । ऐशिष्ट । आसिष्ट । अवसिष्ट । आशासिष्ट । असविष्ट । असोष्ट | 

१४६९ लुङ्लृक्ष्णौ सन्‌ङे वा | ४|२| १२८ ।

इङो लुङ्ऌङोः सन्ङपरे णौ च गाङ् वा भवति || गाङ्कुटामिति ङिद्वद्भावे ईहल्यप्ये इतीत्वे अध्यगीष्ट । पक्षे ऐच् अध्यैष्ट || क्सः | अद्विक्षत् | अद्विक्षत ॥ अधुक्षत् अदुग्ध अधुक्षत अधुक्षाताम् अधुक्षत | अदुग्धाः अधुक्षथाः अवुक्षाथाम् अधुग्ध्वम् अधुक्षध्वम् । अधुक्षि अदुहहि अधुक्षावहि अधुक्षामहि || दिही उपदेहे । अधिक्षत् अदिग्ध अधिक्षत अधिक्षाताम् अधिक्षत । अदिग्धाः अधिक्षथाः अधिक्षाथाम् अधिग्ध्वम् अधिक्षध्वम् । अधिक्षि अदिह्वहि अधिक्षावहि अधिक्षामहि || लिही आस्वादने । अलिक्षत् अलीढ अलिक्षत अलिक्षाताम् अलिक्षत | अलीढाः अलिक्षथाः अलिक्षायाम् अलीम् अलिक्षध्वम् । अलिक्षि अलिह्वहि अलिक्षावहि चलिक्षामहि ॥ वैच् । प्रौर्णावीत् प्रौणवीत प्रौणुवीत । धूञितीट् । अस्तावीत् अस्तोष्ट || 

अथ ह्वादिः । अभैषीत् ॥ आरत् । तङि वाङ् समारत । पक्षे सिः समार्ष्ट ॥ 

अथ दिवादिः । सर्त्तीत्यङ् । पुष पुष्टौ । अपुषत् । अशुषत् । अतुषत् । एवं पुप्यादयः स्रिहिपर्यन्ता नेयाः ॥ 

१४७०श्लिषः |४।३|५|

 श्लिषो लुङि क्सो भवति नेट् चेत् ॥ आश्लिक्षत् ॥ 

१४७१ नानालिङ्गने | ४ | ३|६|

अनालिङ्गने वर्त्तमानात् श्लिषः लुङि क्सो न भवति || अङि । उपाश्लिषत् जतु काष्ठम् || असू क्षेपणे । लङ् श्वयत्यसिति थक् । निरास्थत् निरास्थत | नश अदर्शने । अङ् ॥ 

१४७२ नशो वेम् | ४|२|८।

नशोऽङीम् वा भवति ॥ म इत् । अनेशत् अनशत् ॥ तृप प्रीणने । दृपादेर्वेति वा सिः । रथादित्वाद्वेद् । दृप्तृति वाम् । अत्राप्सीत् अतार्प्सीत् । इटि अतर्पीत् । पक्षे अङ् अतृपत् ॥ दृप हर्षविमोहनयोः ॥ अद्राप्सीत् अदार्प्सीत् अदृपत् अदर्पीत् ॥ स्तन्भूस्रुचू इति वाङ् । अर् । अजरत् । पक्षे सिः। ऋदन्तत्वादिट् । अजारीत् ॥ घ्राधेडिति सेर्वा श्लुक् । अशात् पक्षे सक् अशासीत् ॥ एवम्। अच्छात् अच्छासीत् असात् असासीत् । नित्यं सेः श्लुक् । अदात् । दीप्पूरिति वा ञिः ॥ 

१४७१ मजन्वधोऽयंरंनंगंवंकंचमः कृञ्ञौ |४|१/२३६ | 

मान्तस्य जनेर्वधेश्व धातोरुपान्त्यस्यातः ञ्णिति कृति ञौ च आन्न भवति न यमादेः ॥ अजाने अजनिष्ट । एवमदीपि यदीपिष्ट ।अपूरि अपूरिष्ट ॥ 

१४७४ पदः |४|३|१६|

पदः कर्तरि लुङि ते परे ञिर्नित्यं भवति ॥ उदपादि उदपत्सातां । दीप्पूरिति वा ञिः अबोधि अबुद्ध अबुत्साताम् || स्विद्मनिति नेट् अमंस्त || अश्विश्रीतीट् । अडयिष्ट || शुचॄञै पुतिभावे । ॠदित्त्वादतङ्यङ् । अशुचत् अशोचिष्ट || हलामित्यात् । अराङ्क्षीत् अरङ्क्त || अथ स्वादिः । धूञितीट् । अधावीत् || आप्ऌ व्याप्तौ । ऌदित्त्वादङ्  आपत् एवम् अशकत् ॥ अथ क्यादिः || 

१४७५ निष्कुषः ||४ |२| १४१ |

निसः कुषेर्वलादेरिड्वा भवति || निरकोषीत् निरकौक्षीत् । अश्विश्रीतीट् अपावीत् अपविष्ट । एवं अलावीत् अलविष्ट || अथ तुदादिः । वार। अभार्क्षीत् अभार्ष्टाम् । अभ्राक्षीत् अभ्राष्टाम् । अभर्ष्ट अभ्रष्ट | अभवम् अम्रड्वम् ॥ दृपादेरिति वा सौ वाम् । अकार्क्षीत् अक्राक्षीत् । अकृष्ट अक्रष्ट | पक्षे क्सः । अकृक्षत् अकृक्षत || लिप्सिजित्यङ् अलिपत् । तङि वा इत्यङ् अलिपत । पक्षे सिः अलिप्त ॥ षिची क्षरणे । असिचत् जसिचत असिक्त | अलुपत् अलुप्त । अविदत् अवित्त । ऋदन्तत्वादिट् अकारीत् अकारिष्टां । शक्प्रच्छीति नेट् अपाक्षीत् ॥ सृज् विसर्गे । सृज्दृश इत्यम् । अस्राक्षीत् ॥ डुमस्जो शुद्धौ । डुशब्दोतावितौ । नेट् ॥ 

१४७६ नश्मस्जसोर्न्नम् | ४|२| १९६ |

 नशः मस्जेः सस्य च जल्यकिति नम् भवति || अमावितौ । अमाङ्क्षीत् अमाङ्क्ताम् ॥ रुजो भङ्गे । ओदित् । अरौक्षीत् ॥ छुप स्पृश स्पर्शने । आवलीति नेट् अच्छौप्सीत् || दन्दृलीति नेट् । दृपादेरिति वा सिः । दृप्तृपिति वाम् अस्प्राक्षीत् अस्पार्क्षीत् अस्पृक्षत् || एवं मृश आमर्शने । अम्राक्षीत् अमाक्षत् अमृक्षत् || असदत् । औदित्वाद्वेट् । अव्रश्चीत् अव्राक्षीत् ॥ सेट् । इषु गत्याम् । ऐषीत् ॥ यरलाद्भ इति नेट् । अरब्ध अलब्ध || अथ तनादिः || क्षणूञ् हिंसायां । न क्षणिति नात् अक्षणीत् अक्षणिष्टाम् । थास्तयोस्सेर्वा श्लुक् । हन्मन्येति णलक् । अक्षत अक्षणिष्ट | अक्षथाः अक्षणिष्ठाः ||अथ रुधादिः । भिदॄञ् विदारणे । अक्षुन्विति नेट् । अभैत्सीत् । ॠदन्तत्वाद्वाङ् । अभिदत् अभित्त असेरिति निषेधादिद् ॥ अञ्ज गतिव्यक्तिस्रक्षणेषु आञ्जीत आञ्जीष्टाम् ॥ अथ चुरादिः । ण्यन्तेभ्यः कंश्रीति ङः । अलघुपरत्वान्न दीर्घः । अलुलुण्टत् । अलघुपरत्वादसन्वत्त्वे नेत् ॥ यत्रु चुर्णसंकोचने । उदित्त्वान्नम् । अययन्त्रत । अज्रेफौ मुक्त्वा द्विः ॥ उर्ज बलप्राणनयोः ॥ और्जिजत् । अग्लुच्यसन्वत्त्वान्नेत्वादि ॥ गण सङ्ख्याने ॥ 

१४७७ गणश्चे | ४|१|१०४ |

गणेर्ङे द्विर्भावे पूर्वस्य ईद्वा भवति || अजीगणत् अजगणत् । अग्नाशित्वान्न ह्रस्वः ॥ पार तीर कर्मसमाप्तौ अपपारत् अतितीरत् । एवं कथादयः सर्वेऽपि नेतव्याः || 

लुटि स्पर्द्धिता || मोदिता । तितिक्षिता । तेजिता । त्रप्ता त्रपिता । मीमांसिता पनायिता पनिता । पणायिता पणिता । क्षन्ता क्षमिता । गाढा गाहिता । स्मेता । कुङ् शब्दे । कोता || गाङ् श्यैङ् गतौ श्याता । धर्त्ता | माता । पविता । डयिता । स्यन्ता स्यन्दिता । कल्प्ता कल्पिता । स्मर्त्ता | दरिता दरीता ॥ 

१४७८ सहलुभेच्छरुषरिषस्ति | ४|२| १६२ |

 सहादिभ्यः तादेर्ल्यश्ल इड्वा भवति ॥ सोढा सहिता । रन्ता । बोद्धा । क्रोष्टा । रोढा || वा इट ईद तरिता तरीता । ऋतीयिता अर्तिता । त्यक्ता । सङ्क्ता । गोपायिता गोप्ता गोषिता । धूपायिता धूपिता । तप्ता । यब्धा । गन्ता । वा अस् सप्ता सर्प्ता । नन्ता । यन्ता | क्रमिता । तङि प्रक्रन्ता । भ्रमिता । अक्षीता । अनिटे कलुक् । अष्टा । सहलुभेति वेट् । रुष रिष हिंसायाम् । रोषिता रोष्टा । रेषिता रेष्टा । क्रष्टा कर्ष्टा । दंष्टा । दग्धा । मेढा । श्वयिता । वरता । वदिता यष्टा । वप्ता । चोदा । व्याता । ह्वाता । भक्ता । रङ्क्ता । दीदांसिता । शीशांसिता । शप्ता | गूहिता गोढा । श्रयिता । हृञ् हरणे हर्त्ता | भृञ् भरणे भर्त्ता । नेता || अथ अदादिः ॥ वेदिता । हन्ता । भविता । मार्जिता मार्श । वक्ता । रोदिता । स्वप्ता । अनिता । अनेकाच्त्वादिट् जागरिता । अस्सन्नित्यातो लुक् दरिद्रता । चकासिता । शासिता वशिता । रविता । क्षविता | संक्ष्णविता | स्वविता | नविता । यविता । एता । ख्याता | चक्षिता । ईरिता । सोता । सविता । अध्येता । द्वेष्टा । दोग्धा । ऊर्णविता ऊर्णुविता | स्तोता || अथ ह्वादिः । अर्त्ता ॥ अथ दिवादिः । शक्ता वेत्ता । सहेति बेट् लोभिता लोब्धा पोष्टा तोष्टा । रुष रोषणे । रोषिता । रोष्टा । रथादित्वाद्वेद् । नशिता नंष्टा । तर्पिता ऋप्ता तर्मा । दर्पिता द्वप्ता दर्ता | द्रुहमुहस्नुहस्निहो वेति वा घः पक्षे ढः । द्रुह जि- घांसायां । द्रोहिता दोघा द्रोढा । एवं मुह वैचित्ये । मोहिता मोग्धा मोढा । ष्णुe उद्गरणे । स्नोहिता स्नोग्धा स्नोढा । प्णिह प्रीतौ । स्नेहिता स्नेग्धा । स्नेढा। जरिता जरीता । शाता । जनिता ॥ अथ स्वादिः ॥ धविता घोता । वरिता वरीता || अथ क्यादिः || आस्तरिता आस्तरीता । निष्कोष्टा निष्कोषिता ॥ अथ तुदादिः । भ्रस्जी पाके । भ्रष्टा भर्ष्टा । क्रष्टा कर्ष्टा । स्रष्टा । मङ्क्ता । स्प्रष्टा स्पर्ष्टा । भ्रष्टा भर्ष्टा । सहेति बेट् एष्टा एषिता । कुटादेर्ङिद्वत्त्वान्नैङ् कुटिता । पुटिता । कुचिता । घुटिता । स्फुरिता । नुविता । कुविता | स्वङ्क्ता । रब्धा । लब्धा ॥ अथ रुधादिः वेत्ता ॥ 

१४७९ अन्जोऽसेः । ४।२।१४०|

अन्जो वलादेरिड्वा भवति न सेः ॥ अञ्जिता अङ्क्ता || 

१४८० इटि विजः | ४|१|१४५ |

विजेरिडादौ प्रत्यये ङिद्वद् भवति ॥ विजिता शेषं सुगमं || प्रागुक्तप्रक्रियया नेयाः || 

लृङ्लृटोः स्यः । अस्पर्द्धिष्यत स्पर्द्धिष्यते । अबीभत्सिष्यत बीमत्सिष्यते । अवन्दिष्यत वन्दिष्यते । अहत्स्यत हत्स्यते । अतितिक्षिष्यत तितिक्षिष्यते । अजुगुप्सिष्यत जुगुप्सिष्यते । अत्रप्स्यत अत्रपिष्पत । त्रप्स्यते त्रपिष्यते अपनायिष्यत् अपनिष्यत । पनायिष्यति पनिप्यते । अपणायिष्यत् अपणिप्यत । पणायिष्यति पणिष्यते । अक्षंस्थत अक्षमिष्यत । क्षंस्यते क्षमिष्यते । अकामयिष्यत अकमिष्यत । कामयिष्यते कमिष्यते । अघाक्ष्यत अगाहिष्यत । घाक्ष्यते गाहिष्यते । अस्मेप्यत स्मेष्यते । अकोप्यत कोप्यते । अगास्यत गास्यते । अधरिष्यत धरिष्यते । अपविष्यत पविष्यते । अडयिष्यत डयिष्यते । अद्योतिप्यत द्योतिष्यते । अस्रंसिष्यत स्रसिष्यते ॥ 

१४८१ न वृद्धयः |४ |२| १७२ |

 वृतादिभ्यो वलादेरिड् न भवति अताङ परे || वृतूङ् वर्तने । अवर्त्स्यत् वर्त्स्यति । अस्यन्त्स्यत् स्यन्त्स्यति । अकल्प्स्यत् कल्प्स्यति । तङीटि अवर्तिष्यत वर्तिष्यते । अस्यन्दिप्यत स्यन्दिष्यते । अकल्पिष्यत कल्पिष्यते । अज्वरिष्यत ज्वरिष्यते । अस्म- रिष्यत् स्मरिष्यति । अदरिष्यत् अदरीष्यत् । दरिष्यति दरीष्यति । अभोत्स्यत् भोत्स्यति । अभोत्स्यत भोत्स्यते । असत्स्यत् सत्स्यति । 

अक्रोक्ष्यत् क्रोक्ष्यति । अरोक्ष्यत् रोक्ष्यति । अजेष्यत् जेष्यति । व्यजेष्यत विजेष्यते । अधास्यत् धास्यति । ध्यै स्मृ चिन्तायाम् । अध्यास्यत् ध्यास्यति । औस्वृ शब्दोपतापयोः । अस्वरिष्यत् स्वरिष्यति । अतरिष्यत् अतरीष्यत् । तरिष्यति तरीष्यति । आर्तीयिष्यत आर्तिष्यत् । ऋतीयिष्यते अर्त्तिष्यति अचिकित्सिष्यत् अकेतिष्यत् । चिकित्सिष्यति केतिष्यति । असङ्क्ष्यत् सङ्क्ष्यति || यभ जभ मैथुने । अयप्स्यत् यप्स्यति ॥ 

१४८२ अतङः ।४।२।१७१ |

 गमेः परस्य सादेर्ल्यश्ल: अतङीट् नित्यं भवति ॥ अगमिष्यत् गमिष्यति । समगंस्यत संगस्यते । अयंस्यत् यंस्यति । अक्रमिष्यत् क्रमिष्यति । तङि प्राक्रंस्यत प्रक्रंस्यते । अभ्रमिष्यत् भ्रमिष्यति । अक्रक्ष्यत् अकर्क्ष्यत् । क्रक्ष्यति कर्क्ष्यति । अदङ्क्ष्यत् दङ्क्ष्यति । अधक्ष्यत् धक्ष्यति । रह त्यागे । अरहिष्यत् रहिष्यति । अश्वयिष्यत् श्वयिष्यति । अवत्स्यत् वत्स्यति । अवदिष्यत् वदिष्यति । अयक्ष्यत् अयक्ष्यत । यक्ष्यति यक्ष्यते । अवास्यत् अवास्यत । वास्यति वास्यते । अशोशांसिष्यत् अशीशांसिष्यत । शीशांसिष्यति शीशांसिध्यते । अदीदासिष्यत् अदीदांसिष्यत । दीदांसिप्यति दीदांसिष्यते । त्विषी दीप्तौ । अत्वेक्ष्यत् अवेक्ष्यत । त्वेक्ष्यति त्वेक्ष्यते । अधोक्ष्यत् अधोक्ष्यत । अगूहिष्यत् अगूहिप्यत । घोक्ष्यति घोक्ष्यते । गृहिप्यति गृहिप्यते । अश्रयिप्यत् अश्रयिष्यत । श्रायेष्यति श्रयिष्यते ॥ अथ अदादिः || अवेदिष्यत् वेदिष्यति । अहनिष्यत् हनिष्यति । अभविष्यत् भविष्यति । अमार्क्ष्यत् अमीजिप्यत् । मार्क्ष्यति मार्जिष्यति । अवक्ष्यत् वक्ष्यति । अरोदिष्यत् रोदिष्यति । अस्वप्स्यत् स्वप्स्यति । अस्सन्नित्यातो लुक् अदरिद्विष्यत् दरिद्रिष्यति । अशासिष्यत् शासिष्यति । अरविष्यत् रविष्यति । ऐप्यंत् एष्यति । लृङि वा गाङ् । इङ् अध्ययने । अध्यगीष्यत अध्यैष्यत । लृटि न गाङ्ग अध्येष्यते अयास्यत् । यास्यति । आख्यास्यत आख्यास्यते । आचक्षिष्यत आचक्षिष्यते । ऐरिष्यत ईरिष्यते । असविष्यत असोष्यत । सविष्यते सोष्यते । अद्वेक्ष्यत् अद्वेक्ष्यत । द्वेक्ष्यति द्वेक्ष्यते । और्णविष्यत् और्णुविष्यत् । और्णविप्यत औणुविष्यत । ऊर्णविष्यति ऊर्णुविष्यति । ऊर्णविष्यते ऊर्णुविप्यते ॥ अथ ह्वादिः । अभेष्यत् भेष्यति । अपरिष्यत् अपरीप्यत् । परिष्यति परीष्यति । आरिष्यत् आरिष्यति । अहास्यत् हास्यति । अवेक्ष्यत् अवेक्ष्यत । वेक्ष्यति वेक्ष्यते ॥ अथ दिवादिः ॥ नृतै गात्रविक्षेपणे ॥ 

१४८३ कृत्तृन्नृच्चृच्छृदस्स्यसौ |४ |२| १६९ |

कृत् तृद् नृत् चृत छृद् इत्येतेभ्यः स्स्यादेर्ल्यश्ल इड्वा भवति न सेः || अनर्त्स्यत् अनर्तिष्यत् । नर्त्स्यति नर्त्तिष्यति ॥ क्षिप प्रेरणे || आक्षेप्स्यत् क्षेपयति । अरात्स्यत् रात्स्यति । अव्यत्स्यत् व्यत्स्यति । सिद्मनिति नेट् अपोक्ष्यत् पोक्ष्यति । अशोक्ष्यत् शोक्ष्यति । अतोक्ष्यत् तोक्ष्यति । अदोक्ष्यत् दोक्ष्यति । अश्लेक्ष्यत् श्लेक्ष्यति । शक मर्षणे । अशक्ष्यत् शक्ष्यति । अस्वेत्स्यत् स्वेत्स्यति । अक्रोत्स्यत् क्रोत्स्यति । अक्षोत्स्यत् क्षोत्स्यति । अशोत्स्यत् शोत्स्यति । असेत्स्यत् सेत्स्यति । अशमिष्यत् शमिष्यति । अक्लेत्स्यत् अक्लेदिष्यत् । क्लेत्स्यति क्लेदिष्यति । अमेदिष्यत् मेदिष्यति । रधादित्वाद्वेट् । अनङ्क्ष्यत् अनशिष्यत् । नङ्क्ष्यति नशिष्यति । अत्रप्स्यत् अतर्प्स्यत् । अतर्पिष्यत् त्रप्स्यति तर्प्स्यति तर्पिष्यति । अद्रप्स्यत् अदर्प्स्यत् अदर्पि- ष्यत् । द्रप्स्यति दर्प्स्यति दर्पिष्यति । अद्रोक्ष्यत् अद्रोहिष्यत् । द्रोक्ष्यति द्रोहिष्यति । अमोक्ष्यत् अमोहिष्यत् । मोक्ष्यति मोहिष्यति । अनोक्ष्यत् अस्त्रोहिष्यत् । स्नोक्ष्यति स्नोहिष्यति । अस्नेक्ष्यत् अस्नेहिष्यत् । स्नेक्ष्यति स्नेहिष्यति । अजरिष्यत् अजरीष्यत् । जरिष्यति जरीप्यति । अशास्यत् शास्यति । अजनिष्यत जनिष्यते । अपत्स्यत पत्स्यते । अवेत्स्यत वेत्स्यते । सृजि विसर्गे । सज्दृशोऽम् जल्यकि इत्यम् । भ्रस्मस्सृ इति नेट् । अस्रक्ष्यत स्रक्ष्यते । दूङ् परितापे । अदविष्यत दविष्यते || अथ स्वादिः ॥ अस्तरिष्यत् अस्तरिष्यत । स्तरिष्यति स्तरिष्यते । अवरिष्यत् अवरीष्यत् । अवरिष्यत अवरीष्यत । वरिष्यति वरीष्यति । वरिष्यते वरीप्यते । अभविष्यत् अधोप्यत् । अधविष्यत अघोष्यत । धविष्यति धोष्यति । धविष्यते घोप्यते । आप्स्यत् आप्स्यति । राध साध संसिद्धौ । असात्स्यत् सात्स्यति || अथ क्र्यादिः । अप्रेष्यत् अप्रेष्यत । प्रेष्यति प्रेप्यते । अपविष्यत् अपविष्यत । पविष्यति पविध्यते । आरिष्यत् आरी- व्यत् । अरिष्यति अरीष्यति । अभरिष्यत् अभरीप्यत् । भरिष्यति भरीष्यति । अज्ञास्यत् अज्ञास्यत । ज्ञास्यति ज्ञास्यते । अभन्त्स्यत् भन्त्स्यति ॥ मन्थ विलोडने । अमन्थिष्यत् मन्थिष्यति । निरकोक्ष्यत् निरकोषिष्यत् । निष्कोक्ष्यति निष्कोषिष्यति ॥ अथ तुदादिः ॥ अदेक्ष्यत् अदेक्ष्यत | देक्ष्यति देक्ष्यते । अभ्रक्ष्यत् अभत् । श्रक्ष्यति भर्क्ष्यति । अवेत्स्यत् अवेत्स्यत । वेत्स्यति वेत्स्यते । कृतै छेदने । वेट् । अकर्त्स्यत् अकर्तिष्यत् । कर्त्स्यति कर्तिष्यति । अप्रक्ष्यत् प्रक्ष्यति । अमक्ष्यत् मक्ष्यति । अस्प्रक्ष्यत् अस्पर्क्ष्यत् । स्प्रक्ष्यति स्पर्क्ष्यति । अम्रक्ष्यत् अमर्क्ष्यत् । म्रक्ष्यति मर्क्ष्यति । अकुटिष्यत् कुटिप्यति । अस्फुटिष्यत् स्फुटिष्यति । अनुविष्यत् नुविष्यति । अद्रुष्यत् दुष्यति । उदविजिष्यत् उद्विजिष्यते । अस्पङ्क्ष्यत स्पङ्क्ष्यते । अरप्स्यत रप्स्यते । अलप्स्यत लप्स्यते ॥ अथ रुषादिः ॥ अभेत्स्यत् अभेत्स्यत । भेत्स्यति भेत्स्यते । भन्जो अवमर्दने । अभक्ष्यत् भक्ष्यति | आक्ष्यत् आनिष्यत् अक्ष्यति अभिष्यति । ण्यन्तानां प्राग्वत् ॥ 

कर्म्मभावकर्मकर्तृषु प्राग्वत्तङादि ॥ 

लिङि || स्पर्द्धिषीष्ट बीभत्तिषष्टि वन्दिषीष्ट तितिक्षिषीष्ट तेजिषीष्ट । कुङ् शब्दे । वा ञिट्। काविषीष्ट कोषीष्ट । धारिषीष्ट धृषीष्ट । मेङ् प्रतिदाने । आत् आतो यम् मायिषीष्ट मासीष्ट । पाविषीष्ट पविषीष्ट । डायिषीष्ट डयिषीष्ट । ज्वरिषीष्ट । हल्भ्यामिति वेट् । स्मारिषीष्ट स्मरिषीष्ट स्मृषीष्ट । भुत्सीष्ट धायिषीष्ट धासीष्ट । स्थायिषीष्ट स्थासीष्ट । तारिषीष्ट तरिषीष्ट तीर्षीष्ट । ऋतीयिषीष्ट अर्त्तिषीष्ट । चिकित्सिषीष्ट । केतिषीष्ट । सङ्क्षीष्ट । गोपायिषीष्ट गोपिषीष्ट । धूपायिषीष्ट धूपिषीष्ट । गंसीष्ट सीष्ट । कंसीष्ट । अक्षिषीष्ट अक्षीष्ट । तक्षिषीष्ट तक्षीष्ट । कृक्षीष्ट । दर्शिषीष्ट दृक्षीष्ट । दङ्क्षीष्ट धक्षीष्ट । श्वायिषीष्ट श्वायषीष्ट । वत्सीष्ट वदिषीष्ट । यक्षीष्ट । वप्सीष्ट वक्षीष्ट । वायिषीष्ट वासीष्ट । दीदांसिषीष्ट । शीशांसिषीष्ट । श्रायिषीष्ट श्रयिषीष्ट । हारिषीष्ट हृष्टीष्ट । नायिषीष्ट नेषीष्ट ॥ अथ अदादिः ॥ वेदिषीष्ट | वा ञिट् ॥ 

१४८४ हो घः |४|१|२३९|

हनो ञिति णिति च हस्य घो भवति || घानिषीष्ट । वधिषीष्ट । भाविषीष्ट । मार्जिषीष्ट मर्जिषीष्ट मृक्षीष्ट । वक्षीष्ट । रोदिषीष्ट । दरिद्रिषीष्ट । राविषीष्ट रविषीष्ट स्नाविषीष्ट । गंस्नोरिति नेट् । स्नोषीष्ट । आयिषीष्ट एषीष्ट । यायिषीष्ट यासीष्ट । साविषीष्ट सविषीष्ट सोषीष्ट । ऊर्णाविषीष्ट ऊर्णविषीष्ट ऊर्णुविषीष्ट ॥ अथ ह्रादिः ॥ भायिषीष्ट भेषीष्ट ॥ अथ दिवादिः ॥ कृत्तृदिति वेट् । नर्त्तिषीष्ट नृत्सीष्ट । रधावित्वाद्वेट् नशिषीष्ट नङ्क्षीष्ट । त्रप्सीष्ट तर्पिषीष्ट तृप्सीष्ट । द्रप्सीष्ट दर्पिषीष्ट दृप्सीष्ट । द्रोहिषीष्ट । ध्रुक्षीष्ट । जनिषीष्ट दीपिषीष्ट ॥ अथ स्वादिः || सायिषीष्ट सेसीष्ट । क्र्यादिः । ज्ञायिषीष्ट ज्ञासीष्ट ॥ तुदादिः । कर्त्तिषीष्ट कृत्सीष्ट । मङ्क्षीष्ट । एषिषीष्ट इत्यादि सर्वं प्रागुक्तप्रक्रियया नेयं ॥ 

लिटि || पस्पर्द्धे । पनायांचक्रे पेने पणायाञ्चक्रे पेणे । सस्मरे । शश्रे | स्वेने सस्वने । रेजे रराजे । वेमे ववमे । जिग्ये । दधे । पपे । आरे । तेरे ऋतीयाञ्चक्रे आनृते । चिकित्सांचक्रे चिकिते । गोपायांचक्रे जुगुपे । धूपायाञ्चक्रे दुधूपे । जग्मे । बभ्रमे । भ्रेमे । फेले । शशसे । ऊषे । ददृशे । आनहे । शुशुवे । शिश्विये । ऊषे । ऊहे । ऊदे । ईजे । ऊपे । ऊहे ! ऊवे । ऊये । ववे । विव्ये । जुहुवे । भेजे । ररञ्जे । चख्ने। दीदासांचक्रे । शीशासांचके । जुगुहे । शिश्रिये । निन्ये ॥ अथ अदादिः ॥ विविदे विदांचक्रे । जघ्ने । बभूवे । ममार्जे ममृजे । ऊचे । सुषुपे । आने । शश्वसे । जजक्षे । जजागरे । जागराञ्चक्रे । दरिद्राञ्चक्रे । चकासांचक्रे । शशासे । ऊशे । चुक्ष्णुवे | सुस्नुवे | नुनुवे । ईये । यये । चख्ये । चचक्षे । ईरांचक्रे । अधिजगे । ऊर्णुनुवे । तुष्टुवे || अथ ह्वादि: ॥ बिभयांचक्रे बिभ्ये। जिह्रयांचक्रे जिह्रिये । पप्रे । जहे । ममे । बिभराञ्चक्रे बभ्रे । ददे || अथ दिवादिः || तत्रसे से । अपरेधे । आरराधे । विविदे । ऊचे । जजरे ॥ जेरे || अथ स्वादिः || तस्तरे । वव्रे । दुधुवे । शुश्रुवे । जिघ्ये । देभे ॥ अथ क्यादिः || तस्तरे । चकरे । शशरे । शश्रे । पपरे पप्रे । बभरे । ददरे दद्रे | जिज्ये । जज्ञे । श्रेथे शश्रन्थे ग्रेथे जग्रन्थे || अथ तुदादिः || बभर्जे बभ्रज्जे । उज्झाञ्चक्रे ईषे । व्यच व्याजीकरणे | विविचे || अथ रुधादिः || आनञ्जे || अथ चुरादिः || लुण्टयाञ्चक्रे । इत्यादि सर्वं 

योज्यं ॥ लुङि अस्पर्द्धि । अपनायि अपानि अपनिषाताम् । अपणायि अपाणि अपणिषातां । मजन्निति नात् । अक्षमि अक्षमिषाताम् अक्षंसाताम् । अयंरमित्यनिषेधादात् । अकामि । णिञिटि। अकमिचमीति न ह्रस्वः । णिलुक् । अकामिषाताम् । अकामयिषाताम् । अप्यायि । अतायि । अगाहि अगाहिषाताम् । अघाक्षाताम् । अस्मायि अस्मायिषाताम् अस्मेषाताम् । अद्योति । अशोभि । अरोचि । अश्वेति । अमेदि । आस्वेदि । अघोटि । अलोटि । अलोठि । अक्षोभि । अस्रम्भि । अस्रसि । अभ्रंशि । अध्वंसि । अवर्त्ति । अवर्द्धि | अशर्द्धि । अस्यन्दि | अकल्पि | अज्वारि अज्वरिषाताम् | अनाटि | अज्वालि । अस्मारि अस्मारिषाताम् अस्म- रिषाताम् अस्मृषाताम् । अश्रायि अश्रायिषाताम् अश्रासाताम् । अरामि । अबधि अभुत्साताम् । अवामि अवमिषाताम् । असादि अशादि । अद्रावि अद्राविषाताम् अद्रोषाताम् । एवं अस्रावि अस्राविषाताम् अस्रोषाताम्। अधायि अधायिषाताम् अधासाताम् । एवमादन्तानाम् अघ्रायि । अध्मायि । अस्थायि । अम्नायि । अदायि । असारि । आरि । आरिषाताम् । अतारि अतारिषाताम् अतरिषाताम् अतररीषाताम् अतीर्षाताम् । आर्त्तीयि आर्त्ति । अज्योति । अस्कन्दि | अस्कन्साताम् । प्राव्राजि । असञ्जि असङ्क्षाताम् । अगोपायि अगोपि । अधूपायि अधूपि । आगामि अगसाताम् । असर्पि असृप्साताम् । अनामि अनंसाताम् । अयामि । अशासि । अकर्षि अकृक्षाताम् । अदर्शि अदर्शिषाताम् अदृक्षाताम् । अ- दाहि अधक्षाताम् । अमेहि । अश्वायि अश्वायिषाताम् अश्वयिषाताम् । अवासि । अवादि अवदिषाताम् । अयाजि । अवापि । अवाहि । अवायि अव्यायि अव्हायि । अदीदांसि । अशीशांसि । अगूहि अगूहिषाताम् अघुक्षाताम् । अश्रायि । अनायि || अथ अदादिः ॥ अवेदि । अघानि अघानिषाताम् । अहसाताम् । स्थानिवद्भावेन अनुपान्त्यत्वात् नात् अवधि अवधिषाताम् । अभावि । अमार्जि अमार्जिषाताम् अमृक्षाताम् । अवाचि । अरोदि । अस्वापि । आनि । अश्वासि । अजाक्ष । अजागारि । अदरिद्रि । अचकासि । अशासि । अवाशि । अरावि अराविषाताम् अरविषाताम् । अक्षावि अक्षाविषाताम् अक्षविषाताम् | अक्ष्णावि । अस्नावि अस्नाविषाताम् अस्नोषाताम् । अनावि । अयावि । अगावि । अयायि | आख्यायि । ऐरि । ऐडि । ऐशि । आसि । अवासि अवसिषाताम् । आशासि । असावि । अध्यगायि अध्यायि । अद्वेषि । प्रौर्णावि । अस्तावि || अथ ह्वादिः ॥ अभायि । आरि || अथ दिवादिः ॥ अपोषि अपुक्षाताम् | अशोषि । अतोषि । अश्लेषि अश्लिक्षातां । रधादिस्वाद्वेट् ॥ 

१४८५ नेट्यलिटि | ४|२| २०१।

 रध इडादौ प्रत्यये नम् न भवति न लिटि || अरन्धि अरधिषाताम् अरत्साताम् । अनाशि । अतर्पि । अदर्पि । अजारि । अशायि । अच्छायि । असायि । अदायि । मजन्वध इति नात् । अजनि । अदीपि । अपूरि । उदपादि । अबोधि । अमानि । अडायि । अशोचि । अरञ्जि ॥ अथ स्वादिः ॥ अधावि । आपि ॥ अथ क्र्यादिः ॥ अश्रायि । अपाचि । अलावि । निरकोषि || अथ तुदादिः || अभर्जि अभ्रज्जि । अकर्षि । अलेपि । असेचि । अलोपि । अवेदि । अकारि । अप्रच्छि । अमज्जि अमङ्क्षाताम् | अरोजि । अच्छोपि अस्पर्शि । अमर्शि । असादि । अव्रश्वि ऐषि || 

१४८६ रभः || ४|२|२०२ |

 रभोऽजादौ प्रत्यये नम् भवति न लिटि ॥ अरम्भि || 

१४८७ लभः | ४|२|२०३ |

 लभोऽजादौ प्रत्यये नम् भवति न लिटि || अथ तनादिः । अक्षाणि ॥ अथ रुधादिः ॥ अभेदि । भन्जे अवमर्दने ॥ 

१४८८ भन्जेर्ञौ वा | ४|१|२२३|

 भन्जो नस्य लुग्वा भवति ञौ परे ॥ अभाजि अभञ्जि || अथ चुरादिः ॥ अलुण्डि । अयन्त्रि । ओर्जि । अकथि । अगणि । अपारि । अतीरि । एवं सर्वं नेयं शेषं प्राग्वत् ॥ लुटि || स्पर्धिता मोदिता हर्ता इत्यादि प्राग्वत् । स्मेता स्मायिता । कोता काविता । श्याता श्यायिता । धर्त्ता धारिता । पविता पाविता।

डयिता डायिता । दारिता दरिता दरीता । क्रन्ता । दर्शिता द्रष्टा । श्वयिता श्वायिता वाता वायिता । श्रयिता श्रायिता । हर्त्ता हारिता । नेता नायिता || अथ अदादिः ॥ घानिता । हन्ता । भाविता भविता । जागारिता जागरिता । राविता रविता । क्षाविता क्षविता | क्ष्णाविता क्ष्णविता | स्नाविता स्नोता । नाविता नविता । याविता यविता । आयिता । एता । यायिता याता । इत्यादि सर्व ञिड्भावाभावाभ्यामभ्यूह्यम् ॥ लृङ्लुटोः || अस्पर्धिष्यत स्पर्धिष्यते । अकामिष्यत अकामयिष्यत अकमिष्यत कामिष्यते कामयिष्यते कमिष्यते । अस्मायिष्यत अस्मेष्यत स्मायिष्यते स्मेष्यते । अकाविष्यत अकोष्यत काविष्यते कोष्यते । अधारिष्यत अधरिष्यत धारिष्यते धरिष्यते । अपाविष्यत अपविष्यत पाविष्यते पविष्यते । अडायिष्यत अडयिष्यत डायिष्यते डयिष्यते । अज्वरिष्यत ज्वरिष्यते । अस्मारिष्यत अस्मरिष्यत स्मारिष्यते स्मरिष्यते । अदारिष्यत अदरीप्यत अदरिष्यत दारिप्यते दरिप्यते दररीप्यते । अभोत्स्यत भोत्स्यते । अगंस्यत गंस्यते । अक्रंस्यत क्रंस्यते । अभ्रमिष्यत श्रमिष्यते । अदशिष्यत अद्रक्षत । दर्शिष्यते द्रक्ष्यते || अथ अदादिः || अघानिष्यत अहनिष्यत । घानिष्यते हनिष्यते । एवं ञिड्भावाभावाभ्यां सर्वमभ्यूह्यम्॥ 

यङि । पास्पर्द्धते । वावन्द्यते । मम् पम्पन्यते । पम्पण्यते । अकवतेरिति चुत्वाभावः कोक्रूयते ॥ स्रन्सूङ भ्रन्सूङ् अवस्रंसने | 

१४८९ वन्चस्रन्सध्वन्सभ्रन्शकसपत्पदिस्कन्दान्नीम् |४|१|८७|

वन्चादीनां यङन्तानां द्विर्भावे पूर्वस्य नीम् भवति ॥ म इत । नलुक् सनीस्रस्यते बनीभ्रश्यते । ध्वन्सूङ् गतौ । दनीध्वस्यते । घटिष् चेष्टायाम् । जाघट्यते । ञित्वरिष् सम्भ्रमे । तात्वर्यते । श्लुचि ॥ 

१४९० त्वर्ज्वर्मव्यविस्रिवोऽचश्च |४|१|१४२|

त्वरादीनां वस्य साचः क्विपि जलि चानुनासिकादो प्रत्यये ऊच् भवति । तातूर्ति तातूर्त्त: तात्त्वरति । तातूर्षि तातूर्त्थ तातूर्त्थ । तातूर्मि तातूर्वः तातूर्मः ॥ जाज्वर्यते । श्लुच्यूच् जाजूर्ति जाजूर्त्तः जाज्वरति । सास्मर्यते । ध्वन शब्दे । दध्वन्यते । रंरम्यते । सासद्यते। कस गतौ । नीम् विचनीकस्यते देधीयते । पेपीयते ॥ 

१४९१ घ्राध्मोर्यङि |४।२|८९ |

घ्राध्मोर्यङि ईद्भवति ॥ जेघ्रीयते । देध्मीयते । सल्लुक् तेस्थीयते । माम्नायते । देदीयते । दादायते । जेगीयते । अरार्यते । तेतीर्यते । चनीस्कद्यते । बन्चू गतौ च । वनीवच्यते । हुच्छ कौटिल्ये । जोहूर्छ्यते ॥ श्लुचि || 

१४९२ राल्लुक | ४|१|१४३ |

राच्छवयोरनुनासिके क्विपि जालि च लुग् भवति || जोहूर्ति जोहूर्तः जोहूर्च्छति ॥ मुर्च्छा मोहसमुच्छ्राययोः । मोमूच्छते । श्लुचि मोमूर्ति मोमूर्तः मोमूर्च्छति । सासज्यते सामञ्जीति सासङ्क्ति । अट गतौ । अटाट्यते । जप मानसे च ॥ 

१४९३ जब्जभदहदशभञ्जपसाम् |४|१।८९।

 जपादीनां यङि द्विर्भावे पूर्वस्य मम् भवति || जञ्जप्यते । श्रुचि जञ्जप्ति जञ्जपीति । जभ मैथुने | जञ्जभ्यते । जङ्गम्यते जङ्गमीति जङ्गन्ति । हन्मन्येति मलुक् जङ्गतः जङ्गमति । जङ्गमपि जङ्गसि जङ्गथः जङ्गथ । जङ्गमीमि । म्वोश्चेति मो निः जङ्गन्मि जङ्गन्वः जङ्गन्मः || सरीसृप्यते । भण शब्दे । बम्भण्यते नन्नम्यते । नन्नमीति । नन्नन्ति नन्नतः नन्नमति । नन्नमीषि नन्नंसि नन्नथः नन्नथ । नन्नमीमि नन्नन्मि नन्नन्वः नन्नन्मः । एवं यंयम्यते यंयमीति । चङ्क्रम्यते चङ्क्रमति । बम्भ्रम्यते बम्भ्रमीति ॥ दल ञिफला विशरणे ||

१४९४ चर्फलां | ४|१|१०|

चर्फलां यङि द्विर्भावे पूर्वस्य मम् भवति || 

१४९५ ति चातोर्ल्युत् |४|१|११|

 चर्फलां यङि तादौ प्रत्यये रेफलकारपरस्य अत उद् भवति || पम्फुल्यते पम्फुलीति । चर भक्षणे । चञ्चूर्यते चञ्चुरीति । दरीदृश्यते दरीदृशीति । दन्दश्यते दन्दशीति दन्दष्टि दन्दह्यते दन्दहीति ।  दादित्वाद घः दन्दग्धि ॥ वा सम्प्रसारणं । शोशूयते शेश्वीयते । वावस्यते ॥ 

१४९६ स्वब्व्यास्यमः |४|१|११९ |

स्वपादीनां यङि साचो यञ इग् भवति || वेबीयते वेवेति । द्युव्युक्तौ ह्व इति इक् । जोहूयते । धावूञ् शुद्धौ च । दाधाव्यते । वस्य उच्यैच् । दाधावीति दाधौति दाधौतः ।दाधावति । चायृञ् पूजायां च ॥ 

१४९७ चायः की | ४|१|१२० |

चायो यङि की भवति ॥ चेकीयते । नेनीयते । अथ अदादिः । जङ्घन्यते जङ्घनीति जङ्घन्ति जङ्घतः जङ्घनति ॥ 

१४९८ घ्नो घ्नी हिंसायाम् |४|२/९०|

 हिंसायां हनो यङि घ्नी भवति || जेघ्नीयते शत्रून् । बोभूयते । सोषुष्यते । इत् शेशिष्यते || 

१४९९ वशो न यङि | ४|१|११८ |

वशो यङि यञ इग् न भवति ॥ वावश्यते । मेमीयते । चाख्यायते । चाचक्ष्यते । तोष्ट्यते तोष्टवीति तोष्टोति । अट्यादित्वाद्यङ् । ऊर्णोनूयते । जेहीयते मेमीयते । अथ दिवादिः ॥ 

१५०० नृतेर्यङः | १/२/५५ ॥

यङन्तस्य नृतेः ष्रात्परस्य नस्य णो न भवति ॥ नरीनृत्यते । वेविध्यते । जेजीर्यते । पनीपद्यते । मम्मन्यते मम्मनीति मंमन्ति मंमतः मम्मनति । वेव्रीयते || अथ स्वादिः । हस्य घः । प्रजेघीयते ॥ अथ क्र्यादिः । उर् । मोमूर्यते पोपूर्यते । गॄ शब्दे । जेगीर्यते जेजीयते जाज्ञायते । अश भोजने इत्यस्य अट्यादित्वं केचिदिच्छन्ति अशाश्यते ॥ अथ तुदादिः । बरीभृज्ज्यते ॥ षिची क्षरणे ॥ 

१५०१ सिचो न यङि | १|२/६२ |

सिचो यङि सस्य षिर्न भवति ॥ सेसिच्यते । लुप्ऌञ् छेदने । लोलुप्यते । गॄ निगरणे ॥ 

१५०२ यङि ।४।२।२५८।

 ग्रो यङि रस्य लो नित्यं भवति ॥ जेगल्यते । इक् । परीपृच्छ्यते वरीवृश्च्यते । इक् । वेविच्यते । कुङ् शब्दे | अनेधादित्वात् चुत्वं चोकूयते । मम् बंभज्यत इत्यादि सर्वेषु लकारेषु प्रागुक्तप्रक्रियया नेयम् ॥ 

णिञि । स्पर्द्धयति । लिङि णिलुक् स्पर्द्ध्यात् स्पर्द्धयिषीष्ट । लिटि स्पर्द्धयांचक्रे । लुङि ङे द्वित्वादि अलघुपरत्वान्न सन्वद्भावः अलघुपरत्वात् पूर्वस्य न दीर्घः अपस्पद्धत् अपस्पर्द्धत । लुटि स्पर्द्धयिता । लृङि अस्पर्द्धयिष्यत् अस्पर्द्धयिष्यत । लुटि स्पर्द्धयिष्यति स्पर्धयिष्यते । एवं सर्वत्र योज्यं । बाधृङ् लोडने । ऋदित् लुङि अशास्वग्नाश्यृदित इति न ह्रस्वः अबबाधत । अमूमुदत् । अकुङ् लक्षणे । उङावितौ नम् आञ्चिकत् । क्नूयैड् शब्दे । ह्रीव्लीति पक् यलुक् जुस्पकीत्येङ् । क्नोपयति अचुक्नुपत् । क्ष्मायैङ् विधूनने । क्ष्मापयति अचिक्ष्मपत् । स्फायैङ् वृद्धौ । कथादीति वम् । स्फावयति अपिस्फवत् । भाषि व्यक्तायां वाचि । भाषयति ॥ 

१५०३ भ्राज्भास्भाष्दीप्पीड्मील्जीवकण्ण्श्रण्वण्लुटां वा | ४|१|२१२ |

भ्राजादेरुपान्त्यस्याचो ङपरे णौ ह्रस्वो वा भवति || ह्रस्वे सन्वत् कार्यम् । अबीभषत् अवभाषत् । भासि दीप्तौ । भासयति अबीभसत् । अबभाषन् अतीतृपत् । अचीकमत । आजि वर्चि दीप्तौ । भ्राजयति अबिग्रजत् अबभ्राजत् । चेष्टि चेष्टायां । चेष्टयति ॥ 

१५०४ वेष्टिचेष्टो वा | ४|१|१०३।

वेष्टिचेष्टयोर्ङपरे णौ द्विर्भावे पूर्वस्य अद्वा भवति || अचचेष्टत् अचिचेष्टत् । एवं वेष्टि वेष्टने । वेष्टयति अववेष्टत् अविवेष्टत् || 

१५०५ प्रयोक्तः स्मिङः |४|१|१९१|

प्रयोक्तृनिमित्तकस्य स्मिङो णौ आद्वा भवति || जटिलो विस्मापयते व्यसिस्मपत । नान्यनिमित्तकस्य । कुञ्चिकया विस्माययति व्यसिस्मयत् । लुटि प्रतिघाते लोटयति | भ्राज्भासिति वा ह्रस्व: अलूलुटत् अलुलोटत् । वर्त्तयति ॥ 

१५०६ उरृत् |४|१|२१२ ।

 धातोरुपान्त्यस्य ऋवर्णस्य ङे णौ ऋद्वा भवति ॥ पक्षे अर् अवीवृतत् अववर्तत् । कल्पयति अचीक्ऌपत् अचकल्पत् ॥ घटिष् चेष्टायां ॥ 

१५०७ घटादिकगेवनूजनैङ्जुष्क्नसूरञ्ज्य मोऽकमिचम्यम्यपपरिस्खदउपान्त्यस्याचोऽणम्ञौ तु दीर्घो वा | ४|१|२०२ |

घटादीनां कगेषट्कस्य अमन्तानां च धातूनाम् उपान्त्यास्याचो णौ परे अ‍ण् हृम्वो भवति अम्ञिपरे तु णौ दीर्घो वा भवति न कम्यादीनाम् || घटयति अजीघटत् । व्यथयति अविव्यथत् । प्रथिष् प्रख्याने । प्रथयति ॥ 

१५०८ स्मृदॄस्तॄत्वर्म्रदप्रथस्पशोऽत् | ४|१|१०२ |

स्म्रादीनामनग्लुचि ङपरे णौ द्विर्भावे पूर्वस्य अद्भवति ॥ सन्वत्त्वापवादः । अपप्रथत् । प्रदिषु मर्दने । म्रदयति अमम्रदत् । त्वरयति अतत्वरत् । क्रपि कृपायां । क्रपयति अचिक्रपत् । ज्वरयति अजिज्वरत् । नट नृत्तौ । नटयति अनी- नटत् । कण रण चण गतौ । कणयति रणयति चणयति । भ्राज्भासिति वा ह्रम्व: अचीकणत् अचकाणत् । अरीरणत् अरराणत् । श्रण दाने । श्रणयति अशिश्रणत् अशश्राणत् । ज्वल दीप्तौ ॥ 

१५९० 

वाऽनुपसर्गाज्ज्वलह्वलह्मलवनूवमनमग्लानाम् ॥४ |१|२०७।

अनुपसर्गस्य ज्वलादेरुपान्त्यस्याचो णौ ह्रस्वो वा भवति ॥ ज्वलयति ज्वालयति अजिज्वलत् । स्मरयति असस्मरत् । दॄ भये । दरयति अददरत् । चल कम्पने । चलयति अचीचलत् ध्वनयति अदिध्वनत् । ह्रस्वः रमयति अरीरमत् । चालयति अचीचलत् । वामयति वमयति अवीवमत् । सोपस र्गस्य प्रवमयति || 

१५१० वाशद्योर्विधूननागत्योर्ज्जक्तौ | ४|१|१९९ |

बायाः णौ विधूनने जक् भवति भगतौ शदस्तादेशः ॥ फलानि शातयति ॥ 

१५११ रुहः पः |४|१|१९६|

रुहो णौ पादेशो वा भवति || रोपयति रोहयति । क्रीङ्जेरित्यात्वे पक् । जापयति । ह्रीव्लीति पक् । धापयति ॥ 

१५१२ वेव्यापाह्वशाच्छासो यिक् |४|१|२००|

 वेञादीनां णौ यिक् भवति || इकावितौ पगपवादः । पाययति ॥ 

१५१३ पिबस्येब् ङे|४|१| ७० |

पाधातोरचः ङे परे णौ ईप् भवति न च द्विः ॥ अपीप्यत् । घ्रापयति ॥ 

१५१४ जिघ्रतेरि: |४|१| २१४ |

घ्र उपान्त्यस्याचो के णौ इद्वा भवति || अजघ्रिपत् अजिघ्रपत् । ध्मपयति अदिध्मपत् ॥ 

१५१५ तिष्ठतेः | ४।१ |२१५ |

 स्थ उपान्त्यस्याचो ङे णौ नित्यमिद्भवति ॥ स्थापति अतिष्ठिपत् । ग्लै हर्षक्षये । वा ह्रस्वः । ग्लपयति ग्लापयति अजिग्लपत् । ध्ये स्मृ चिंतायां । ध्यापयति अदिध्यपत् स्मार- यति असस्मरत् । पक् । अर्पयति आर्पिपत् । अर्च्चयति आर्च्चिचत् । मूर्च्छयति अमुमूर्च्छत् । सञ्जयति अससञ्जत् नाटयति अनीनटत् । लड विलासे । डो लः । लालयति अलीललत् ॥ 

१५१६ जभोऽचि |४ |२| १९९ |

 जभोऽजादौ ल्यश्लि प्रत्यये नम् भवति ॥ जम्भयति । अजजम्भत् । गमयति अजीगमत् । सर्पयति। असीसृपत् अससर्पत् । वण शब्दे । वाणयति अवीवणत् अववाणत् । नामयति नमयते अनीनमत् ॥ 

१५१७ यमोऽपरिवेषे णिचि च । ४ । १ । २०४ ।

अपरिवेषे यमः उपान्त्यस्याचो णौ ह्रस्वो भवति अमञि परे तु णौ दीर्घः ॥ यमयति अयीयमत् । परिवेषे चन्द्रं यामयति अयीयमत् । आचामयति आचीचमत् । क्रमयति अचिक्रमत् । भ्रमयति । मील निमेषणे । मीलयति । भ्राजभासिति वा ह्रस्वः । अमीमिलत् अमिमीलत् । जीव प्राणधारणे । जीवयति । वा ह्रस्वः । अजिजीवत् अजीजिवत् । दर्शयति अदीदृशत् अददर्शत् । चह परिकल्कने ॥ 

१५१८ चहः शाठ्ये | ४|१|१०६ ।

शाठ्ये चहोऽचो णौ ह्रस्वो भवति अम्ञौ तु दीर्घो वा ॥ चहयति अचीचहत् अन्यत्र चाहयति । अर्ह पूजायाम् | अर्हयति आर्जिहत् । श्वाययति ॥ 

१५१९ श्वेर्वा | ४|१|१२३ ।

 श्वेस्सान ङे च णौ यञः इग्वा भवति ॥ अशूशवत् अशिश्वयत् । यिक् वाययति अवीवयत् । व्याययति अविव्ययत् । ह्वाययति ॥ 

१५२० णौ सन्ङे |४|१|१२२|

ह्वेञः सनि ङे च णौ यञ इग् भवति || अजूहवत् । रञ्जयति अररञ्जत् || 

१५२१ णौ मृगरमणे | ४|१| २२६ |

मृगाणां क्रीडायां रञ्जो णौ नस्य लुग् भवति || घटादीति ह्रस्वः । रजयति मृगान् अरीरजत् । ऊत् गूहयति अजूगुहत् । श्राययति अशिश्रयत् । हृञ् हरणे । हारयति अजीहरत् । नाययति अनीनयत् || अथ अदादिः ॥ 

१५२२ घ्नो नस्तोऽञिणे | ४|१|२३८|

हनो नस्य ञ्णिति तो भवति न ञौ णशि च ॥ घातयति । अङे इति निषेधात् न हस्य घः । अजीहतत् । भावयति अबीभवत् । मार्जयति अमीसृजत् अममार्जत् । स्वापयति । अच्कार्यात् प्रागेव द्विः ॥ 

१५२३ स्वपेर्णावुः | ४|१।९९ |

 स्वपेर्णौ द्विर्भावे पूर्वस्य यञ उद्भवति ॥

१६२४ स्वापेर्ङे | ४|१|११७|

 स्वापः ङे साचः यञः इग् भवति ॥ असूपुपत् । 

१२२५ जागुर्ञिणे |४|१| २३१ |

जगुरतः ञिणशोरेवाद्भवति । नियमादत्र न दीर्घः ॥ जागरयति अजजागरत् । अस्सनित्यातो लुक् । दरिद्रयति अददरिद्रत् । शासयति । अशास्विति न ह्रस्वः । अशशासत् ॥ 

१५२६ णौ गमज्ञाने |४ |२| १२५ |

 अज्ञाने ऐत्योर्णौ गम् भवति ॥ गमयति अजीगमत् । ज्ञाने प्रत्याययति प्रत्यायियत् । वा गतिगन्धनयोः । विधूनने जक् । वाजयति अवीवजत् । ष्णा शौचे । वा ह्रस्वः । रूपयति स्वापयति असिष्णपत् । कथादीति लक् । पालयति अपीपलत् । ईरयति ऐरिरत् । सावयति असूषवत् । क्रीङरित्याति पक् अध्यापयति अध्यापिपत् । ङे वा गाङ् अध्यजीगपत् । ऊर्णावयति औणुनवत् ॥ अथ ह्वादिः ॥ 

१५२७ बिभेतेर्भीष् च |४|१|१९२ |

 कर्तृनिमित्तकस्य भियो णौ आच्च भीष् च पर्यायेण भवतः ।। आति पक् । जटिलो भापयते मुण्डो भीषयते । अन्यनिमित्तस्य न भवति कुञ्चिकया भाययति । ह्री लज्जायां । पक् । जुस्पकीत्येङ । ह्रेपयति अजिह्रिपत् । अथ दिवादिः । दुष वैकृत्ये ॥ 

१५२८ ऊद् दुषो णौ | ४|१| २१६ |

दुषोऽचो णौ ऊद् भवति ॥ दूषयति अदूदुषत् ॥ षिधू संराद्धौ ॥ 

१५२९ सिद्ध्यतेरज्ञाने | ४|१|१९० |

अज्ञाने सिज्यतेरचो णावाद् भवति ॥ साधयत्यन्नम् । असीसधत् । ज्ञाने सेधयति मुनिं तपः ॥ 

१५३० शमोऽदर्शने | ४|१| २०३ |

अदर्शनेऽर्थे शमोऽचो णौ ह्रस्वो भवति अम्ञि परे तु वा दीर्घः ॥ शमयति रोगं अशीशमत् । दर्शने निशामयति कन्यां । रध इति नम् रन्धयति अररन्धत् । घटादीति ह्रस्वः । जरयति । यिक् शाययति अशीशयत् । छाययति अचिच्छयत् । साययति असीसयत् । दापयति अदीदपत् । जनयति अजीजनत् । दीपयति । श्राजुमामिति वा हस्वः | अदीदिपत् अदिदीपत् । लीङ् लेषणे ॥ 

१५३१ पूजाप्रलम्भाभिभवे णौ|४|१|१८८।

पूजाप्रलम्भाभिभवेषु लीङ्लिनात्योरचो णौ आद् भवति || जटाभिरालापयते स्वं पूजां प्रापयतीत्यर्थः । लोकमुल्लापयते वञ्चयतीत्यर्थः । श्येनो वर्तिकामपलापयते अभिभवतीत्यर्थः । अन्यत्र लाययति श्लेषयतीत्यर्थः । अथ स्वादिः । अङे इति न घः । प्रहाययति प्राजीयत् । आपयति आपिपत् । अथ क्र्यादिः । प्रीञ् कान्तितर्पणयोः || नक् धूनयति अदूधुनत् । स्तारयति अतस्तरत् । जारयति अजीजरत् ॥ व्ली वरणे । पक् व्लेपयति अविव्लिपत् । री रेषणे च । रेपयति अरीरिपत् ॥ 

१५३२ मारणतोषणनिशाने ज्ञश्च | ४|१|२०५।

मारणादिषु जानातेरचो णौ ह्रस्वो भवति अम्ञौ तु दीर्घो वा ॥ ज्ञपयति मृगान् व्याधः । ज्ञपयति गुरुं शिष्यः । ज्ञपयति शरान् व्याधः । अन्यत्र ज्ञापयति धर्म गुरुः ॥ अथ तुदादिः । वार् । भर्ज्जयति अबभर्जन् भ्रज्जयति अबभ्रज्जत् । अञ्णिति निषेधान्न ङिद्वत्वं । कोटयति अचूकुटत् । स्फुर स्फुरणे । चिस्फुरोर्वेति वात् । स्फारयति अपिस्फरत् स्फोरयति अपुस्फुरत् । रभ इति नम् । आरम्भयति आररम्भत् । लम्भयति अललम्भत् ॥ अथ तनादिः ॥ घटादीति ह्रस्वः । वनयति अवीवनत् । अथ चुरादिः । पीड गहने । पीडयति अपिपीडत् अपीपिडत् । एवं प्रागुक्तप्रक्रियया शेषं योज्यम् ॥ 

भावकर्मकर्मकर्तृषु लिङि || वा ञिटि णिलुक् । स्पर्द्धिषष्टि | पक्षे इट् । स्पर्द्धयिषीष्ट । लिटि स्पर्द्धयांचक्रे । लुङि ञिः अस्पार्द्धि । सौ वा ञिट् । अस्पर्द्धिषाताम् अस्पर्द्धयिषाताम् । लुटि वा ञिट् स्पर्द्धिता स्पर्द्धयिता । लृङ्लृटोः अस्पर्द्धिष्यत अस्पर्द्धयिप्यत स्पर्द्धिष्यते स्पर्द्धयिष्यते एवं सर्वत्र योज्यम् ॥ 

ञौ केषांचिद्विशेषोऽस्ति । अघटि अघाटि । अव्यथि अव्याथि । अप्रथि अप्राथि । अम्रदि अम्रादि । अत्वरि अत्वारि । अक्रपि अक्रापि । अज्वरि अज्वारि । अनटि अनाटि । अकणि अकाणि । अरणि अराणि । अश्रणि अश्राणि । अज्वलि अज्वालि । अस्मरि अस्मारि । अदरि अदारि । अध्वनि अध्वानि । अरभि अरामि । अवमि अवामि । अगमि अगामि । अनमि अनामि । अयमि अयामि । अक्रमि अक्रामि । अभ्रमि अभ्रामि । अकमीति न ह्रस्वः । अचामि । अग्लपि अग्लापि । अस्नपि अस्नापि । अथ दिवादिः ॥ अशर्मि अशामि । अरन्धि अरन्धिषाताम् अरन्धयिषाताम् । अजरि अजारि । अजाने अजानि । अज्ञपि अज्ञापि ॥ अथ तुदादिः || अरम्भि अलम्भि | अवनि अवानि । शेषं सुगमम् । इति णिञ्प्रकरणम् ॥ 

अथ सन् प्रपञ्च्यते । सनीटि द्विर्भावादि । विवन्दिषते || 

१५३३ यौ हेलादे रलः संस्त्वोः |४|१|१५२ ।

 इदुदुपान्त्यस्य रलन्तस्य हलादेर्धातोरिडादौ सनि क्त्वाप्रत्यये च किद्वद्वा भवति ॥ मुमुदिषते । मुमोदिषते । जिहत्सते । अञ्चिकिषत । तितिजिषते तितेजिषते । अट्टि हिंसातिक्रमणयोः । अट्टिटिषते । स्फुटि विकसने पुस्फुटिषते पुस्फोटिषते । जुगुप्सिषते जुगोपिषते । तित्रप्सते तित्रपिषते । चिक्षंसते चिक्षमिषते । षेवृङ् सेवने । न स्विदीति न षिः सिसेविषते । जिघाक्षते जिगाह्रिषते। क्रादीतीट् । सिस्मयिषते । न किदिति नेट् । चुकूषते । घुमीतीस् । मेङ् प्रतिदाने प्रतिमित्सते । दित्सते । पिप्यासते । ओः पुयञ्ज्ये इति इत् पिपविषते । डिडयिषते । दिद्योतिषते दिद्युतिषते । न वृद्भ्य इति नेट् । चिवृत्सति । तङीट् । विवर्तिषते विवृत्सति । विवर्धिषते । चिक्लृप्सति चिकल्पिषते । जिज्वरिषति । सनीति दीर्घे कित्त्वा सुस्मूर्षते । रिरंसते । बुभुत्सति बुभुत्सते । भ्रस्जृधेति वेट् पिपतिषति । अनिटीस् न च द्विः सस्य लुक् पित्सति । सिषत्सति । क्रुश आह्वानरोदनयोः चुक्रुक्षति । रुरु- क्षति जिगीषति । घुत्वादिम् । धित्सति । पिपासति । जिघ्रासति । तिष्ठा सति । दित्सति । दिदासति । इट्यकित्त्वादर् । अरिरिषति । तितरिषति । वा इट ईट् । तितरीषति तितीर्षति । चितै संज्ञाने । चिचितिषति चिचेति- षति । न स्विदीति न षिः सिसंङ्क्षति । यियप्सति । अतङीट् जिगमिषति सञ्जिगंसते । निनंसति । यियंसति । चिक्रमिषति प्रचिक्रंसते । बिभ्रमिषति । जिजीविषति । अचिक्षति अचिक्षिषति । दिदृक्षते दिदङ्क्षति । दिधक्षति | शिश्वयिषति । विवत्सति विवदिषति । यियक्षति यियक्षते । विवप्सति विवप्सते । विवक्षति विवक्षते । विवासति विवासते । विव्यासति विव्यासते । जुहूषति जुहूषते । बिभक्षति बिभक्षते । रिरङ्क्षति रिरङ्क्षते । चिखनिषति चिखनिषते । न किदादीति नेट् । जुघुक्षति जुघुक्षते । भ्रस्जृघेति वेट् । शिश्रयिषति शिश्रयिषते । शिश्रीषति शिश्रीषते । जिही- र्षति जिहीर्षते । भ्रस्जृधेति वेट् । भृञ् भरणे । बिभरिषति । बुभूर्षति । निनीषति । अथ अदादिः ॥ रुद्विन्मुषीति किद्वत्त्वान्नैङ् । विविदिषति ॥ 

१५३४ इघ्नः | ४|१|१३८ ।

 इणिगिङादेशस्य गमो इनश्वाचः सनि दीर्घो भवति || जिघांसति आजिघांसते । मिमार्जिषति मिमृक्षति । रुरुदि- षति । रुद्विन्मुषीति किद्वत्त्वान्नैङ् सुषुप्सति । अनिनिषति । शिश्वसिषति । सुसूषते । जिजागरिषति । अस्सन्निति वचनसामर्थ्याद्वेट् दिदरिद्रिषति दिदरिद्रासति । शिशासिषति । विवशिषति । रुरूषति । युयूषति । भ्रस्जृधेति वेट् । यियविषति ॥ 

१५३५ सनीङश्च |४/२/१२६|

इङः एत्योश्च सनि गम् भवति न ज्ञाने || अतङ इतीट् । जिगमिषति अधिजिगमिषति । ज्ञाने । प्रतीषिषति । यियासति । अदादित्वान्नेम् मिमासति । चिख्यासति । ईरिरिषते । सुसू- पति । गम् गंस्नोरिति नेट् इघ्न इति दीर्घः । अधिजिगांसते । दिद्विक्षति | दिद्विक्षते । अस्जृधेति वेद् । ऊर्णुनविषति ऊर्णुनविषते ऊर्णुनुविषति ऊर्णुनुविषते ऊर्णुनूषति ऊर्णुनूषते । तुष्टृषति तुष्टृषते ॥ अथ ह्वादिः । बिभीषति । षुपूर्षति । जिहासते । माङ् माने मित्सते । बुभूर्षति । डुदाञ् दाने । दित्सति दित्सते । विविक्षति विविक्षते । अथ दिवादिः । षिवू तन्तुसन्ताने । सिसेविषति सुस्यूषति । निनृत्सति निनर्तिषति । चिक्षिप्सति ॥ 

१५३६ राधेर्वर्धे ||४|१|६१ |

 वधे राधोऽचः सनीस् भवति न च द्विः ॥ अपरित्सति । विव्यत्सति । पुपुक्षति । शक मर्षणे शिक्षति । ष्विदौ गात्रप्रक्षरणे । सिष्वित्सते । जिह्वासति । शिशमिषति । ऋधू वृद्धौ ॥ 

१५३७ सीर्दोप्ज्ञीप् सन्यृधाब्ज्ञपेर्न च |४|१|५७ |

 ऋधः सकारादौ सनीर्द् भवति आपः ईप् ज्ञपेर्ज्ञीप् न च द्विः ॥ इति । अर्दिधिषति । रिरत्सति रिरधिषति । निनङ्क्षति निनशिषति । जिजीर्षति जिजरिषति । शिशासति । जिजनिषते । पित्सते । दीङ् क्षये ॥ 

१२३८ दीङः सनि | ४|१|१८||

 दीङः सनि आद्वा भवति ॥ दिदासते दिदीषते । मीङ् हिंसायां मित्सते । पिप्रीषते ॥ अथ स्वादिः || वुवूर्षति वुवूर्षते । विवरिषति विवरिषते विवषिति विवरीषते । दुधूषति दुधूषते । प्रजिघीषति । ईप्सति ॥ 

१५३९ दिब्दीब् दन्भः | ४|१| ५८ |

दन्भस्सदौ सनि दिब्दीपौ वा भवतः न च द्विः ॥ धिप्सति धप्सिति । दिदम्भिषति || अथ क्र्यादिः ॥ मीञ् हिंसायां । मित्सति मित्सते लुलूषति लुलूषते । तिस्तरिषति तिस्तरिषते तिस्तीर्षति तिस्तीर्षते । जिज्ञासति जिज्ञासते || क्लिशौ विबा- धने || चिक्लिक्षति चिक्लिशिषति चिक्लेशिषति । मुष स्तेये । मुमुषिषति ॥ अथ तुदादिः । विभ्रक्षति विवर्क्षति बिभ्रज्जिषति बिभर्जिषति । चिकृत्सति । चिकर्तिषति ॥ कॄ विक्षेपणे || क्रादीतीट् । चिकरिषति । जिगरिषति ॥ दृङ् आदरे । दिदरिषते । पिपृच्छिषति । मिमङ्क्षति । विव्रक्षति विव्रश्चिषति । उब्जिजिषति । एषिषिषति । चुकुटिषति । पुस्फु- रिषति । आरिप्सते । लिप्सते ॥ अथ तनादिः ॥ षणूञ् दाने । वेट् । सिसनिषति सिसनिषते ॥ 

१५४० सनि |४| १|२६८|

 षणः सनि अनिट्याद् भवति ॥ सिषासति सिषासते । अथ रुधादिः । विभित्सति बिभित्सते । अञ्जिजिषति । एवं सर्वे योज्यं ॥ 

णिञः सनि । पिस्पर्धयिषतीत्यादि । न स्विदीति न पिः । सिस्वादयिषति । सिसाहयिषति ॥ 

१५४१ श्रुस्रुद्रुप्रुप्लुच्योर्वा | ४ | १।९८ |

श्र्वादीनां सनि द्विर्भावे पूर्वस्योवर्णस्य अवर्णपरे यञि परे इद्वा भवति ॥ च्युङ् ज्युङ् प्रुङ् पूल्लङ् गाङ् श्यैङ् गतौ || चिच्यावयिषति चुच्यावयिषति पिप्रावयिषति पुप्रावयिषति । पिप्लावयिषति पुप्लावयिषति । दिद्रावयिषति दुद्रावयिषति । सिस्रावयिषति सुस्रावयिषति ॥ 

१५४२ संञ्जविष्वाण | ४|१|७४ |

 सोर्णौ सनि द्विर्भावे पूर्वात् परस्य सस्य षिर्भवति वा । सिषञ्जयिषति सिसञ्जयिषति । णौ सन्ङे इति इक् । जुहावयिषति । वेक् । शुशावयिषति शिश्वाययिषति ॥ अथ अदादिः || स्वपेर्णावुरित्युत् सुष्वापयिषति । लुङ्लृणाविति वा गाङ् । अधिजिगापयिषति । अध्यापिपयिषति ॥ अथ स्वादिः || शिश्रावयिषति शुश्रावयिषति ॥ अथ क्र्यादिः ॥ ज्ञीप्सति । ओः पूयञ्ज्ये इतीत् पिपावयिषति । लिलावयिषति ॥ अथ रुधादिः || अञ्जिजयिषति ॥ शेषं सुगमं ॥ यङः सनि पूर्ववदेव प्रक्रिया न विशेषः । पास्पर्द्धिषते इत्यादि । यङो णिञि पास्पर्द्धयतीत्यादि । सनादीनां भाव – कर्मकर्मकर्तृष्वविशेषः ॥ किञ्च ॥ 

२५४३ वन्मुचोऽनाप्येऽचः |४|१|५९ |

 मुचः सादौ सन्यचः ओत् वा भवति न च द्विः कर्मकर्तरि ॥ मोक्ष्यते वत्सः स्वयमेव । मुमुक्ष्यते वत्सः स्वयमेव || 

लट्लृटोरतङ्तङ्वच्छत्रानशौ । मगादि प्राग्वत् । स्पर्द्धमानः स्पर्द्धमाना स्पर्द्धमानं स्पर्द्धिष्यमाणः स्पर्द्धिष्यमाणा स्पर्द्धिष्यमाणं । बीभत्समानः बीभत्सिष्यमाणः । वन्दमानः । नन्दिष्यमाणः । तितिक्षमाणः तितिक्षिष्यमाणः । पनायन् पनायन्ती पनायत् पनायिष्यन् पनायिष्यन्ती पनायिष्यती पनायिष्यत् पनिष्यमाण इत्यादि । एवं पणायन् पणायिष्यन् पाणेष्यमाणः । स्मयमानः स्मेष्यमाणः । कवमानः कोष्यमाणः । शित्त्वान्नात् । श्यायमानः । लृट्यात् श्यास्यमानः | धरमाणः धरिष्यमाणः । मयमानः मास्यमानः । दयमानः दास्यमानः । पवमानः पविष्यमाणः । डयमानः डयिष्यमाणः । द्योतमानः द्योतिष्यमाणः । वर्तमानः वर्त्स्यन् वर्तिष्यमाणः । कल्पमानः कल्प्स्यन् कल्पिष्यमाणः । घटमानः घटिष्यमाणः । ज्वरन् ज्वरिष्यन् । स्मरन् स्मरिष्यन् । श्रान् श्रास्यन् राजन् राजमानः । राजिष्यन् राजिष्यमाणः । सीदन सत्स्यन् । शीयमानः शत्स्यन् । धयन् धास्यन् । पिबन् पास्यन् । जिघ्रन् घ्रास्यन् । धमन् ध्मास्यन् । तिष्ठन् स्थास्यन् । मनन् म्नास्यन् । यच्छन् दास्यन् । ऋच्छन् अरिष्यन् । तरन् तरिष्यन् तरीष्यन् । ऋतीयमानः ऋतीयिप्यमाणः अर्तिष्यन् । चिकित्सन् चिकित्सिष्यन् । स्कन्दन् स्कन्त्स्यन् । गोपायन् गोपायिध्यन् गोपिष्यन् गोप्स्यन् । धूपायन् धूपायिष्यन् धूपिष्यन् । गच्छन् गमिष्यन् । संगच्छमानः सर्गस्यमानः । सर्पन् स्रप्स्यन् । सर्प्स्यन् । नमन् नंस्यन् यच्छन् यंस्यन् । क्रामन् क्रममाणः क्रमिष्यन् । प्रक्रंस्यमानः | भ्रमन् भ्रमिष्यन् । अक्ष्णुवन् अक्षन् अक्ष्यन् अक्षिष्यन् पश्यन् । द्रक्ष्यन् । दशन् दङ्क्ष्यन् । दहन् धक्ष्यन् । श्वयन् श्वयिष्यन् । वसन् वत्स्यन् । वदन् वदिष्यन् । यजन् यजमानः । यक्ष्यन् यक्ष्यमाणः । रज- न् रजमानः । रङ्क्ष्यन् रक्ष्यमाणः । दीदांसन् दीदांसमानः । दीदांसिष्यन् । दीदांसिष्यमाणः । शीशांसन् शीशांसिष्यमाणः । गूहन् गूहमानः । गूहिष्यन् गूहिष्यमाणः । घोक्ष्यन् घोक्ष्यमाणः । श्रयन् श्रयमाणः । श्रयिष्यन् श्रयिष्यमाणः । नयन् नयमानः । नेष्यन् नेष्यमाणः || 

अथ अदादिः || 

१५४४ शतुः क्वसुः | १|४|१०३ |

विदो लटः शतुः क्वसुर्वा भवति || कोतावितौ विदन् विद्वान् वेदिष्यन् । घ्नन् घ्नती । अनदन्तत्वान्न मक् । आघ्नानः । हनिष्यन् आहनिष्यमाणः । सन् भविप्यन् । मृजन् मार्जन् । मार्क्ष्यन्ती मार्क्ष्यती । मार्जिष्यन्ती मार्जिष्यती । वचन् वक्ष्यन् । रुदन् रोदिष्यन् | स्वपन् स्वप्स्यन् । अनन्। जक्षत् जक्षिष्यन् । जाग्रत् जागरिष्यन् । दरिद्रत् दरिद्रिष्यन् । चकासत् चकासिष्यन् । शासत् शासिष्यन् । उशन् वशिष्यन् । रुवन् रविष्यन् । क्षुवन् क्षविष्यन् । संक्ष्णुवानः संक्ष्णविष्यमाणः । स्नुवन् स्नविष्यन् । युवन् यविष्यन् । यन् एष्यन् । यन् इयन् एष्यन् । यान् यास्यन् । आचक्षाणः आख्यास्यमानः । ईराणः ईरिप्यमाणः ॥ 

१५४५ आसीनः || २ |४५|

आसेरानस्यासीन इति निपात्यते ॥ आसीनः आसिष्यमाणः । वसानः वसिष्यमाणः । शिञ्जानः शिञ्जिष्यमाणः । सुवानः सविष्यमाणः सोष्यमाणः । अधीयानः अध्येष्यमाणः । द्विषन् द्विषाणः । द्वेक्ष्यन् द्वेक्ष्यमाणः || 

अथ ह्वादिः । बिभ्यत् भेष्यन् । जिह्रियत् ह्रेष्यन् । इय्रत् अरिष्यन् । मिमानः मास्यमानः । बिभ्रत् बिभ्राणः । भरिष्यन् भरिष्यमाणः । नेनिजत् नेनिजान: । नेक्ष्यन् नेक्ष्यमाणः ॥ अथ दिवादिः ॥ नृत्यन् नर्त्स्यन् नर्तिष्यन् । विध्यन् व्यत्स्यन् । पुष्यन् पोक्ष्यन् । शाम्यन् शमिष्यन् । रध्यन् रधिष्यन् । रत्स्यन् । नश्यन् नङ्क्ष्यन् नशिष्यन् । तृप्यन् त्रप्स्यन् तर्प्स्यन् तर्पिष्यन् श्यन् शास्यन् । जायमानः जनिष्यमाणः । विद्यमानः वेत्स्यमानः । रज्यन् रज्यमानः । रङ्क्ष्यन् रङ्क्ष्यमाणः ॥ अथ स्वादिः ॥ वृण्वन् वृण्वानः । वरिष्यन् वरीष्यन् वरिष्यमाणः वरीष्यमाणः । शृण्वन् श्रोष्यन् । आप्नुवन् आप्स्यन् ॥ अथ क्र्यादिः || प्रीणन् प्रीणानः । प्रेष्यन् प्रेष्यमाणः । पुनन् पुनानः । पविष्यन् पविष्यमाणः । जनन् जानानः ज्ञास्यन् ज्ञास्यमानः ॥ 

अथ तुदादिः || भृज्जन् भृज्जमानः भ्रक्ष्यन् भर्क्ष्यन् भ्रक्ष्यमाण: भर्क्ष्यमाणः । कृन्तन् कर्त्स्यन् कर्तिष्यन् कृषन् क्रक्ष्यन् कर्क्ष्यन् । सृजन् स्रक्ष्यन् । मज्जन् मङ्क्ष्यन् । मृशन् म्रक्ष्यन् मर्क्ष्यन् । इच्छन् एषिष्यन् । कुटन् कुटिष्यन् । कुवमानः कुविष्यमाणः । उद्विजमानः उद्विजिष्यमाणः । लभमानः लप्स्यमानः ॥ अथ रुधादिः ॥ भिन्दन् भिन्दानः भेत्स्यन् भेत्स्यमानः । इन्धानः इन्धिष्यमाणः । अञ्जन् अञ्जिष्यन् । अञ्जोऽसेरिति वा इट् । इत्यादि सर्वं प्रागुक्तप्रक्रियया योज्यं ॥ 

पूर्ववल्लिट: अतङ्वत् तङ्वत् क्वसुकानौ ॥ पस्पर्द्धानः पस्पर्द्धाना पस्पर्द्धानं । बबाधानः । ववन्दानः | जहदानः । सेहानः । आनृजानः । त्रेपाणः । पनायांचक्रवान् । ङयामुम् । पनायांचक्रुषी । पनायांचकृवत् पेनानः । एवं पणायांचकृवान् पेणानः । कामयाञ्चक्राणः चकमानः । अयांचक्राणः । दयांचक्राणः । ऊयांचक्राणः । ईक्षांचकाण: कासांचक्राणः । सस्रसानः । दिग्यानः । दिद्युतानः । विव्यथानः । एकाचत्वादिट् । नेटिवान् । सस्मृवान् । आदन्तत्वादिट् । शश्रिवान् । फेणिवान् । पफण्वान् । खेनिवान् सस्वन्वान् । रेजिवान् रराज्वान रेजानः रराजानः । भ्रेजानः बभ्राजानः । वेमिवान् । ववन्वान् । जिगिवान् विजिग्यानः । ऋ आरिवान् । पुनः किद्वद्वचनान्नार्। तितीर्वान् । ऋतीयांचकाणः आनृत्वान् । चिकित्सांचकृवान्, चिकित्वान् । गोपायांचकृवान् जुगुप्वान् । धूपायांचकृवान् दुधूप्वान् ॥ 

१५४६ गहन्विदृश्विशो वा | ४|२| १६८ |

गमादिम्य: क्वस इड्वा भवति | जग्मिवान् जगन्वान् | सञ्जग्मानः । भ्रेमिवान् बभ्रण्वान् । ईर्ष्यांचक्रवान् देलिवान फेलिवान् । शशस्वान् । वेट् ददृशवान् ददृश्वान् । आनर्ह्वान् । वेक् । शुशुवान् शिश्विवान् । ऊषेवान् । ऊदिवान् । ईजिवान् ईजानः । ऊपिवान् ऊपानः । ऊहिवान ऊहानः । ऊयिवान् ऊविवान् चविवान् ऊयानः ऊवानः ववानः । भेजिवान् भेजानः । ररञ्ज्वान् ररञ्जानः । चखन्वान् चख्नानः । दीदांसांचकृवान दीदांसांचक्राणः । शीशांसांचकृवान् शीशांसांचक्राणः । जुगुहान् जुगुहानः । शिश्रिवान् शिश्रियाणः । निनीवान् निन्यानः ॥ अथ अदादिः । विविदिवान् विदांचकृवान् विविद्वान् । जघ्निवान् जघन्वान् आजघ्नानः । बभूवान् । ममृज्वान् । ऊचिवान् ॥ 

१५४७ श्र्विण्वस्सदोऽनुवचश्च कर्तरि भूते |१| ४|८१|

 श्र्वादिभ्य: कर्तरि भूतसामान्ये लिटः क्वसुर्भवति अनुवचः कानः ॥ अनूचानः साङ्गे प्रवचनेऽधीती । रुरुद्वान् । सुषुप्वान् | आनिवान् । शश्वस्वान् । जजक्ष्वान् । जजागृवान् । जागरांचकृवान् । दरिद्रांचकृवान् । चकासांचकृवान् । शिशिष्वान् । ऊशिवान् । संचुक्ष्णुवानः । सुष्णुवान् । नुनुवान् । ईयिवान् । ययिवान् । चख्यानः चचक्षाणः । ईरांचक्राणः । आसांचकाणः । सुषुवाणः । अधिजगानः । ऊर्णुनुवान् ऊर्णुनुवानः । तुष्टुवान् तुष्टुवानः ॥ 

अथ ह्वादिः || बिभयांचकृवान् बिभीवान् । जिह्रयांचकृघान् जिह्नीवान् । पपृवान् पुपूर्व्वान् । आरिवान् । जहिवान् । ममानः । बिभरांचक्रवान् बिभरांचक्राणः । बभृवान् बभ्राणः । दधिवान् दधानः || अथ दिवादिः ॥ त्रेसिवान् तत्रस्वान् । ऊचिवान् । जिजीर्वान् । शशिवान् । जज्ञानः । पिप्रियाणः || अथ स्वादिः ॥ तिस्तीर्वान् तिस्तिराणः । ववृवान् वव्राणः । दुधूवान् दुधुवानः । शुश्रुवान् । प्रजिघिवान् । देभिवान् ॥ अथ क्र्यादिः ॥ चिकीर्वान् चिकिराणः । शिशीर्वान् शशृवान् । पुपूर्वान् पप्टवान् । दिदीर्वान् ददृवान् । जिजीवान् जज्ञानः । श्रेथिवान् शश्रथ्वान् । ग्रेथिवान् जग्रथ्वान् । अश भोजने । नञ्पूर्वत्वे ॥ 

१५४८ अनाश्वान् | १|४|८२ |

नञ्पूर्वादश्नातेः अनाश्वान् इति निपात्यते ॥ अथ तुदादिः । बभ्रुज्ज्वान् बभ्रुज्जानः । विश प्रवेशने । वेट् । विविशिघान् विविश्वान् उज्झांचकृवान् । ईषिवान् । विविच्वान् । सस्व- जानः ॥ अथ रुधादिः । ईधानः । समिन्धांचक्राणः । अनज्वान् ॥ अथ चुरादिः || लुण्टयांचकृवान् । इत्यादि सर्वं नेयम् ॥ 

अथोपसर्गाधिकारा उच्यन्ते ॥ 

१५४९ क्रीञ्तन्यवस्यादेर्लुग्बहुलम् |४| २|२०९ |

क्रीञ्तनोः परतः अवस्यादेरतो लुग् बहुलं भवति ॥ वक्रीणीते अवक्रीणीते । वतनोति अवतनोति || 

१५५० धाञ्नाह्यपेः |४| २|२१० |

 धाञ्नह्यो परतः अपेरतो लुग्वा भवति ॥ पिदधाति अपिदधाति । पिनह्यति अपिनह्यति || 

१५५१ सम्पर्युपात् कृञः सड् भूषसमवाये | ४|२| २११।

 सम्पर्युपेभ्यः परस्य कृञः सड् भवति भूषसमवाययोः ॥ परिष्करोति । उपस्करोति । संस्करोति दध्नौदनमित्यादि ॥ 

१५५२ उपाद्विकारप्रतियत्नवाक्याध्याहारे |४/२/२१२| 

उपात् परस्य कृञः सड् भवति विकारप्रतियज्ञवाक्याध्याहारेषु ॥ गच्छन्नुपस्कुरुते । एधो दकस्योपस्कुरुते । पदमुपस्कुरुते || 

१५५३ किरतेर्लबने |४/२/२१३ |

उपात् किरतेः सड् भवति लवने सति || उपस्किरन् लुनाति ॥ 

१५५४ प्रतेश्च वधे |४ |२| २१४ |

प्रतेरुपाच्च परस्य किरतेस्सड् भवति हिंसायाम् || प्रतिस्कीर्णं ह उपस्कीर्णं ह ते वृषल भूयात् । हिंसानुबन्धी विक्षेपस्ते भूयादित्यर्थः ॥ 

१५५५ चतुष्पद्यपाद्धर्षात् |४/२/२१५ |

अपात् किरतेः सड् भवति हर्षाच्चतुष्पदि कर्तरि ॥ अपस्किरते हृष्टो गौः ॥ 

१५५६ विशुनि भक्षाश्रयाय |४/२/२१६ |

अपात् किरतेस्सड् भवति भक्षाय वौ कर्तरि आश्रयाय च शुनि च ॥ अपस्किरते कुक्कुटः । अपस्किरते श्वा || 

१५५७ प्रात्तुम्पतेर्गवि | ४ |२| २१८ |

प्रात्परस्य तुम्पतेः सड् भवति गवि कर्तरि ॥ प्रस्तुम्पति गौः ॥ 

अथ षत्वविधिरुच्यते ॥ 

१५५८ प्रादुसश्चाच्यस्तेष्षिः |४ |२| २१९ |

उपसर्गात् प्रादुसश्च परस्यास्तेः सस्य अचि ये च परे षिर्भवति । अत्रापि क्विञः सः षिः । शर्न्नम इति परिभाषाऽऽश्रीयते । अभिषन्ति अभिष्यात् । प्रादुष्षन्ति प्रादुष्ष्यात् ॥ 

१५५९ सुञ्सूसोस्तुस्तुभोऽव्यप्यद्धे |४।२/२२०।

उपसर्गात् परेषां अद्विरुक्तानां सुञादीनां सस्य षिर्भवति मध्ये अटि सत्यपि असत्यपि ॥ अभिषुणोति अभ्यषुणोत् । अभिषुवति अभ्यषुवत् । परिष्यति पर्यष्यत् । अभिष्टौति अभ्यष्टौत् ॥ ष्ठुभूञ् स्तम्भे । अभिष्टोभते अभ्यष्टोभत । द्विरुक्तानां न भवति । अभिसुसूषति षो अन्तकर्मणि । अभिसिषासति ॥ 

१५६० स्थासेनिषेधसिच्सञ्जां द्व्यटि |४/२/२२१।

उपसर्गात स्थादीनां सस्य षिर्भवति द्विर्भावे अटि च सत्यपि ॥ अधिष्ठास्यति अधितष्ठौ अध्यष्ठास्यत् । अभिषेणयति अभिषिषेणयिषति अभ्यषेणयत् । प्रतिषेधति प्रतिषिषेध प्रत्यषेधत । अभिषिञ्चति अभिषिषेच अभ्यषिञ्चत् । अभिषजति अभिषिषङ्क्षति अभ्यषजत् ॥ 

१५६१ स्तम्भोऽङप्रतिस्तब्धनिस्तब्धे |४।२/२२२ । उपसर्गात् स्तम्भेः षिर्भवति ङप्रत्ययं प्रतिस्तब्धनिस्तब्धौ च वर्जयित्वा द्विर्भावे अटि च सत्यपि ॥ विष्टभ्नाति वितष्टम्भ व्यष्टभ्नात् । अङेत्यादि किं? व्यतस्तम्भत् प्रतिस्तब्धो देवदत्तः । निस्तब्धः चैत्रः || 

१५६२ अवाच्चालम्बनाविदूर्योर्क्षु | ४|२| २२३ |

अवात् स्तम्भेः सस्य विर्भवति आलम्बनाविदूर्यौर्जित्येष्वर्थषु द्व्यटि सत्यपि न ङे॥ अवष्टभ्नाति दुर्गम् अवतष्टम्भ अवाष्टभ्नात् । अवष्टभ्नाति शरत् अवतष्टम्भ अवाष्टभ्नात् ।  अवष्टभ्नाति वृषलः अवतष्टम्भ अवाष्टभ्नात् । अवातस्तम्भत् ॥ 

१५६३ वेश्च स्वनोऽशने | ४|२| २५४ |

वेरवाच्च परस्य स्वनतेः सस्य षिर्भवति अशने अर्थे द्व्यटि सत्यपि ॥ विष्वणति विषष्वाण व्यष्वणत् अवष्वणति अवषष्वाण अवाष्वणत् । अभोजने। विस्वनति मृदङ्गः । अवस्वनति घण्टा || 

१५६४ सदोऽप्रतेर्लौ त्वादेः |४।२/२२५ |

अप्रतेरुपसर्गात् सदः सस्य षिर्भवति द्व्यटि सत्यपि लिटि तु द्वयोरादेरेव भवति ॥ निषीदति निषापद्यते न्यषीदत् निषसाद । अप्रतेरिति किं । प्रतिसीदति ।। 

१५६५ स्वन्जेश्च | ४|२| २२६ |

उपसर्गात् स्वन्जेः सस्य षिर्भवति द्व्यटि सत्यपि लिटि तु द्वयोरादेः ॥ परिष्वजते । परिषिष्वङ्क्षते पर्यष्वजत परिषस्वजे || 

१५६६ पारीनिवेः सेवः |४/२/२२७|

परिनिविभ्यः सेवः सस्य षिर्भवति द्व्यटि सत्यपि ॥ षेवृङ सेवने । परिषेवते परिषिषेविषते पर्यषेवत निषेवते निषिषेविषते न्यषेवत विषेवते विषिषेविषते व्यषेवत | 

१५६७ सट्स्तुस्वञ्जां वा त्वटि |४| २|२२९|

परिनिविभ्यः सडादीनां सस्य षिर्भवति अटि तु वा ॥ परिष्करोति पर्यष्करोत् पर्यस्करोत् । परिष्टौति पर्यष्टोत् पर्यस्तौत् । निष्टौति न्यष्टोत् न्यस्तौत् । विष्टौति व्यष्टौत् व्यस्तौत् । परिष्वजते पर्यष्वजत पर्यस्वजत । निष्वजते न्यष्वजत न्यस्वजत । विष्वजते व्यष्वजत व्यस्वजत ॥ 

१५६८ सीवूसहोऽङेऽसोः | ४|२|२३० |

परिनिविभ्यः परस्य सीवूसहोः सस्य अङे षिर्भवति वा त्वटि न सोभावे ॥ परिषीव्यति पर्यषीव्यत् पर्यसीव्यत् । निषीव्यति न्यषीव्यत् न्यसीव्यत् । विषीव्यति व्यषीव्यत् व्यसीव्यत् । परिषहते पर्यषहत पर्यसहत । निषहते न्यषहत न्यसंहत । विषहते व्यषहत व्यसहत । अङ इति किं? पर्यसीषिवत् न्यसीषिवत् व्यसीषिवत् पर्यसीषहत् न्यसीषहत् व्यसीषहत् । असोरिति किं? परिसोढव्यः निसोढा विसोढा ॥ 

१५६९ स्यन्दतेर्वाऽभ्यनोश्चाप्राणिनि |४ |२| २३१ | अभ्यनोः परिनिविभ्यश्च स्यन्दतेः सस्य षिर्भवति वा अप्राणिनि कर्तरि सति ॥ अभिष्यन्दते अभिस्यन्दते । अनुष्यन्दते अनुस्यन्दते । परिष्यन्दते परिस्यन्दते । निष्यन्दते निस्यन्दते । विष्यन्दते विस्यन्दते तैलं । प्राणिनि अभिस्य- न्दते मत्स्यः ॥ 

१५७० वेः स्कन्दोऽक्तयोः ||४/२/२३२ |

 षेः स्कन्दः सस्व षिर्भवति वा न क्तयोः || वष्कन्दति विस्कन्दति । अक्तयोरिति किं । विस्कन्नः विस्कन्नवान् ॥ 

१५७१ परेः |४| २|२३३ |

 परेः स्कन्दः सस्य षिर्वा भवति || परिष्कन्दति परिस्कन्दति । परिष्कन्नः परिस्कन्नः ॥ 

१५७२ स्फुरस्फुलोर्निर्ने |४/२/२३४ |

निर्निभ्यां स्फुरस्फुलोः सस्य षिर्वा भवति ॥ निःष्फुरति निःस्फुरति निष्फुरति निस्फुरति । निःष्फुलति निःस्फुलति निष्फुलति निस्फुलति ॥ 

१५७३ वेः |४| २|२३५ |

वेः स्फुरस्फुलोः सस्य षिर्वा भवति || विप्फुरति विस्फुरति । विष्फुलति विस्कुलति || 

१५७४ स्कभ्नः |४।२/२३६ |

 वेः स्कभ्नातेः सस्य विर्नित्यं भवति ॥ विष्कम्नाति । नावचनान्नैधादेः । विस्कम्भते || 

१५७५ निर्दुस्सुवेस्समसूतिस्वपोऽवः |४| २|२३७|

 निसादिभ्यः समसूत्योरवकारस्य स्वपेर्धातोश्च सस्य षिर्भवति ॥ निष्षमः दुष्षमः सुषमः विषमः निष्षूतिः दुष्षूतिः सुषूतिः विषूतिः निष्षुप्यते दुष्षुप्तः सुषुप्तिः विषुप्तिः । अव इति किं? दुःस्वप्नः सुस्वप्नः ॥ 

               ॥अथ णत्वविधिर्दश्यते॥

१५७६ हिनुमीनानिणोऽदुरोऽन्तरश्च णः |४/२/२३८ |

ष्रान्नो ण इति परिभाषोपतिष्ठते । अदुर उपसार्गादन्तरश्च परस्य हिनु मीना आनि इत्येतेषां णादेशस्य च नस्य णो भवति || प्रहिणोति प्रमीणाति प्रभवाणि प्रणयति अन्तर्णयति अन्तर्भवाणि । अदुर इति किं? दुर्नयति ॥ 

१५७७ शः ।४।२।२३९ ।

अदुर उपसर्गादन्तरश्च परस्य शकारान्तस्य धातोर्नस्य णो भवति ॥ प्रणश्यति अन्तर्णश्यति । अदूर इति किं । दुर्नश्यति । अशान्तत्वे णो न भवति । प्रनष्टः || 

१५७८ नेर्घुमानद्गत्पत्पदिस्यतियातिवातिद्रातिप्साति- हन्तिवपिवहिशमूचिञ्देग्धौ |४| २|२४० |

अदूर उपसर्गादन्तरश्व परस्य नेर्घ्वादौ धातौ परे णो भवति ॥ प्रणिदधाति प्रणिददाति । प्रणिमयते प्रणिमिमीते । णद अव्यक्ते शब्दे । प्रणिनदति प्रणिगदति । 

। प्रणिपतति प्रणिपद्यते । प्रणिष्यति । प्रणियाति । प्रणिवाति । प्रणिद्राति । प्रणिप्साति । प्रणिहन्ति । प्रणिवपति । प्रणिवहति । प्रणिशाम्यति । प्रणिचिनोति । प्रणिदेग्धि । अन्तर्णिदधाति इत्यादि । अदुर इति किं? दुर्निदधाति दुर्निदेग्धि || 

१५७९ शेषेऽषान्तकखपाठे वा |४।२।२४१|

अदुरं उपसर्गादन्तरश्च परस्य नेः शेषे घ्यादिभ्योऽन्यस्मिन् धातुपाठे निर्दिष्टे परे णो वा भवति न षान्ते कखादौ च ॥ प्रणिपचति प्रनिपचति । अन्तर्णिपचति अन्तर्निपचति । प्रणियोजति प्रनियोजति । अन्तर्णियोजति अन्तर्नियोजति । अषान्तकखेति किं? प्रनिपिनष्टि । प्रनिकिरति । प्रनिखनति । पाठ इति किं । प्रनिसासाति प्रनिपापचीति ।। 

१५८० परेरनितेः |४ |२| २४२ |

परेरनितेर्नस्य णो वा भवति ॥ पर्यनिति पर्यणिति ॥ 

१५८१ अन्ते च |४| २|२४३ |

 अदुर उपसर्गादन्तरश्च परस्थानितेर्नस्य णो वा भवति पदान्ते अपदान्ते च ॥ प्राणिति अन्तरणिति । हे प्राण् हे परान् । अदुर इति किं? दुरनिति ॥ 

१५८२ द्वयोः | ४|२|२४४ |

 अदुर उपसर्गादन्तरश्च परस्यानितेर्द्विर्भावे द्वयोर्णो भवति ॥ प्राणिणिषति प्राणिणत् । अन्तरणिणिषति अन्तराणिणत् ॥ 

१५८३ घ्नः |४| २|२४५ |

 अदुर उपसर्गादन्तरश्च परस्य हनो नस्य णो भवति ॥ प्रहण्यते अन्तर्हण्यते ॥ 

१५८४ म्वि वा | ४|२|२४६ |

 अदुर उपसर्गादन्तरश्च परस्य हनो नस्य मवयोर्णो वा भवति || प्रहण्मि प्रहन्मि । महण्वः प्रहन्वः । अन्तर्हण्मि अन्तर्हन्मि । अन्तर्हण्वः अन्तर्हन्व || 

१५८५ निंसनिक्षनिन्दः कृति वा | ४|२|२४८|

अदुर उपसर्गादन्तरश्च परस्य निंसादीनां नस्य णो वा भवति कृति परे ॥ णिसुङ् चुम्बने । णिक्ष चुम्बने । णिदु कुत्सायां । प्रणिंसनं प्रनिंसनम् । प्रणिक्षणं प्रनिक्षणम् । प्रणिन्दनं प्रनिन्दनम् । अन्तर्णिसनमित्यादि ॥ 

१५८६ अषोऽचोऽभाभूपूञ्कंगंप्यायिवेपः |४|२|२४९|

अषकारान्ताददुर, उपसर्गादन्तरश्च पराद्धातोः परस्य कृतः अचः परस्य नस्य णो भवति न भादेः ॥ प्रयाणं महाणम् अन्तर्याणं । अष इति किं । निष्पानम् | अच इति किम्? प्रभग्नः । अभादेरिति किं । प्रभानं प्रभवनं प्रपवनं प्रकमनं प्रगमनं प्रप्यायनं । टुवेपृङ् चलने । प्रवेपनं ॥ 

१५८७ नमीजादेरेव | ४|२| २५० |

अषकारान्ताददुर उपसर्गादन्तरश्च परस्य इजादेरेव धातोर्नमि सति अचः परस्य कृतो नस्य णो भवति ॥ इखु गतौ । प्रेङ्खणं परेङ्गणम् । इजादेरिति किं । मकुङ् मण्डने । प्रमङ्कनं ॥  

१५८८ णिहलिजुपान्त्याद्वा | ४|२| २५१ |

अषकारान्ताददुर उपसर्गादन्तरश्च परात् ण्यन्तात् हलः परो य इच् तदुपान्त्याश्च धातोरचः परस्य कृतो नस्य णो भवति वा न भादेः ॥ प्रयापणं प्रयापनं । कुप क्रोधे । प्रकोपणं प्रकोपनं । न भादेः। प्रभावना प्रभावना प्रपावना प्रकामना प्रगमना प्रप्यायना प्रवेपना ॥ 

१५८९ रो लोऽयौ |४| २|२५३ |

उपसर्गस्य रेफस्य अयिधातौ परे लो भवति । पलायते ॥ 

१५९० निष्प्रतेर्वा |४| २|२५४ |

 निष्प्रत्यो रेफस्य अयिधातौ परे लो वा भवति ॥ निलयते निरयते । प्लत्ययते प्रत्ययते इत्यादि । शेषं शास्त्रे ज्ञातव्यम् ॥ 

॥अथ तङ्विधिरभिधीयते ॥

१५९१ ऊह्यसोर्वोपसर्गात् | १।४ | ३ |

 उपसर्गात् पराभ्यामूहि असु इत्येताभ्यां परस्य लस्तङ् वा भवति ॥ समूहति समूहते । असू क्षेपणे । निरस्यति निरस्यते ॥ 

१५९२ युजोऽजुदः | १|४|४ |

 अजन्तादुदश्चोपसर्गात् परात् युजृञो लस्तङ् भवति || प्रयुङ्क्ते उद्युङ्क्ते ॥ 

१५९३ परिव्यवात् क्रियः | १|४ | ६ |

परिव्यवेभ्यः क्रीञो लस्तङ् भवति || परिक्रीणीते विक्रीणीते अवक्रीणीते || 

१५९४ परावेर्जेः | १|४|७|

 पराविभ्यां जेर्लस्तङ् भवति ॥ पराजयते विजयते ॥ 

१५९५ समस्तृतीयया | १|४|९|

तृतीयया युक्तात् समश्चरेर्लस्तङ् भवति ॥ अश्वेन संचरते || 

१५९६ क्रीडोऽकूजे | १|४|१०|

समः क्रीडो लस्तङ् भवति न कूजने ॥ क्रीडृ विहारे संक्रीडते । कूजने संक्रीडति रथः ॥ 

१५९७ पर्यन्वाङः | १|४|११ ।

पर्यन्वाङ्भ्यः क्रीडो लस्तङ् भवति ।। परिक्रीडते अनुक्रीडते आक्रीडते ॥ शपनाथ इति तङ् ॥ शपि आक्रोशे । देवदत्ताय शपते । अन्यत्राक्रोशे शपति चैत्रम् । नाथृङ् णाथृङ् याच्ञाशीरुपतापैश्वर्येषु । सर्पिषो नाथते । याच्ञादौ नाथति । कलासु शिक्षते । अन्यत्र शिक्षति । ओदनं भुङ्क्ते । त्राणे भुवं भुनक्ति ॥ 

१५९८ हृञो गतिताच्छील्ये | १|४|१३ |

गतिताच्छील्ये हृञो लस्तङ् भवति || पैतृकमनुहरते अश्वः । पितुरागतं गमनं स्वभावतो गच्छतीत्यर्थः ॥ 

१५९९ न्यः सम्माननाचार्यकभृत्युत्सञ्जनज्ञानव्ययवि गणने |१|४|१४|

सम्माननादिष्वर्थेषु णीञो लस्तङ् भवति || सम्मानने नयते वैद्ये। आचार्य के माणवकमुपनयते । भृतौ कर्मकरानुपनयते । उत्सञ्जनमुत्क्षेणम् । तत्र दारकमुदानयते । ज्ञाने नयते विद्वान् स्याद्वादे । व्यये शतं विनयते । विगणने वृषलः करं विनयते ॥ 

१६०० लोः कृपः | १|४|१८ |

कृपेर्लुटस्तङ् वा भवति ॥ कल्प्तासि कल्पितासे || 

१६०१ द्युद्भ्यो लुङः | १|४ | १९|

द्युतादिभ्यो लुङस्तङ् वा भवति ॥ अद्युतत् अद्योतिष्ट । अक्ऌपत् अकल्पिष्ट अक्ऌप्त || 

१६०२ वृद्भ्यः सस्यात् | १|४|२०|

वृतादिभ्यः सन्स्याभ्यां तङ् वा भवति।  विवृत्सति विवर्तिषते । वर्त्स्यति वर्तिष्यते । अवर्त्स्यत् अवर्तिष्यत । चिक्ऌप्सति चिकल्पिषते चिक्ऌप्सते । कल्प्स्यति कल्पिष्यते कल्प्स्यते अकल्प्स्यत् अकल्पिष्यत अकल्प्स्यत || 

१६०३ क्रमोऽनुपसर्गात् | १|४|२१|

अनुपसर्गात् क्रमो लस्तङ् वा भवति ॥ क्रमते क्रामति । उपसर्गात् । संक्रामति ॥ 

१६०४ वृत्तिसर्गतायने | १|४| २२ |

वृत्त्यादिषु क्रमो लस्तङ् नित्यं भवति ॥ वृत्तौ शास्त्रे बुद्धिः क्रमते । सर्गे तात्पर्ये सूत्राय क्रमते । तायने क्रमन्ते गुणाः । क्रमते राजा भुवनं ॥ 

१६०५ पेरोपात् | १ |४| २३ | 

परोपाभ्यां क्रमो लस्तङ् भवति || पराक्रमते उपक्रमते || 

१६०६ वेः पादविक्षेपे | १|४/२४ |

 वेः क्रमो लस्तङ् भवति पादविक्षेपे || सुष्ठु विक्रमते अश्वः अन्यत्र विक्रामति राजा || 

१६०७ प्रोपाभ्यां समर्थाभ्याम् | १|४|२५|

 प्रोपाभ्यां समर्थाभ्यां क्रमो लस्तङ् भवति । भोक्तुं प्रक्रमते उपक्रमते । प्रारभत इत्यर्थः || 

१६०८ ज्योतिरुद्गतावाङः | १/४/२६ |

आङः क्रमो लस्तङ् भवति ज्योतिषामुदये ॥ आक्रमते चन्द्रः । अन्यत्र आक्रामति शैलम् ॥ 

१६०९ नुदाञ्प्रच्छः | १|४|२७|

 आङ नुदाञ्प्रच्छिभ्यो लस्तङ् भवति ॥ आनुते सृगालः । धनमादत्ते । आपृच्छते गुरुम् ॥ 

१६१० गमेः प्रतीक्षायाम् | १|४|२८|

 आङो ण्यन्तात् गमेः लस्तङ् भवति प्रतीक्षायाम् || आगमयते गुरुम् । अन्यत्र आगमयति विद्याम् ॥ 

१६११ ह्वः स्पर्धे |१|४|२९|

आङो ह्वेञो लस्तङ् भवति स्पर्धे || मल्लो मल्लमाह्वयते । अन्यत्र आह्वयति मित्रम् ॥ 

१६१२ संनिवेः | १| ४ | ३० |

 सन्निविभ्यो ह्वेञो लस्तङ् भवति || संहृयते निह्वयते विह्वयते ॥ 

१६१३ उपात् | १|४| ३१ ।

 उपात् ह्वेञो लस्तङ् भवति ॥ उपह्वयते ॥

१६९४ यमो विवाहे | १|४|३२|

उपायमो लस्तङ् भवति विवाहे ॥ उपयच्छते कन्याम् । अन्यत्र उपयच्छति शकटम् । गृह्णातीत्यर्थः ॥ 

१६१५ स्थः पथिमैत्रीदेवार्चासङ्गममन्त्रकरणे | १|४|३३|

उपात्तिष्ठतेर्लस्तङ् भवति पथ्यादिष्वर्थेषु ॥ अयं पन्थाः सुन्नमुपतिष्ठते । मैत्र्यां चैत्रमुपतिष्ठते । देवाचीयां जिनेन्द्रमुपतिष्ठते । सङ्गमे गङ्गा यमुनामुपतिष्ठते । मन्त्रकरणे मृत्युञ्जयेनोपतिष्ठते ॥ 

१६१६ लिप्सौ वा |१| ४ | ३ ४ |

 उपात्तिष्ठतेर्लस्तङ् वा भवति लिप्सौ कर्तरि || भिक्षुर्गृहं गृहमुपतिष्ठते ॥ 

१६१७ उदोऽनूर्ध्वेहे |१| ४ | ३५ |

उदस्तिष्ठतेर्लस्तङ् भवति अनूर्ध्वे ईहे चेष्टायाम् || शास्त्रे उत्तिष्ठते । उद्युङ्क्ते इत्यर्थः । अन्यत्र आसनादुत्तिष्ठति । ग्रामे शतमुपतिष्ठति ॥ 

१६१८ संविप्रावात् | १| ४ | ३६ |

संविप्रावेभ्यः तिष्ठतेः लस्तङ् भवति ॥ सन्तिष्ठते वितिष्ठते प्रतिष्ठते अवतिष्ठते ॥ 

१६१९ स्थेयप्रकाशने | १|४|३७|

 स्थेये प्रमाणभूते विषये प्रकाशने च तिष्ठतेर्लस्तङ् भवति ॥ तिष्ठते प्रमेयमकलङ्के । तिष्ठते कन्या च्छात्रेभ्यः ॥ 

१६२० प्रतिज्ञाने |१| ४ | ३८ |

प्रतिज्ञाने अभ्युपगमे तिष्ठतेर्लस्तङ् भवति ॥ सर्वमनेकान्तात्मकमातिष्टते जैनः। 

१६२१ समो गिरात् | १ | ४ | ३९ |

प्रतिज्ञाने समो गिरतेर्लस्त भवति || उपयोगलक्षणमात्मानं सहिरते जैनः।

१६२२ अवात् | १|४|४०|

अवाद् गिरतेर्लस्तङ् भवति ॥ अवगिरतेऽन्नम् ॥ 

१६२३ संप्रतेर्ज्ञस्मृतौ | १|४|११|

 संप्रतिभ्यां जानातेर्लस्तङ् भवति न स्मृतौ ॥ सञ्जानीते प्रतिजानीते । स्मृतौ मातरं सञ्जानाति ॥ 

१६२४ निह्नवे | १ |४ |४२ |

 निह्नवे अपलापे जानातेर्लस्तङ् भवति || शतमुपजानीते । अन्यत्र चैत्रमुपजानाति ॥ 

१६२५ सनोऽननोः | १|४|४३|

 सनन्ताज्जानातेर्लस्तङ् भवति नानोः ॥ धर्मं जिज्ञासते । अनोः शिष्यमनुजिज्ञासति ॥ 

१६२३ श्रुवोऽप्रत्याङः | १ |४| ४४ |

सनन्तात् शृणोतेर्लस्तङ् भवति न प्रत्याङ्भ्याम् || धर्मं शुश्रूषते । प्रत्याङ्भ्यां तत्त्वं प्रतिशुश्रूषति । आशुश्रूषति ॥  

१६२७ स्मृदृशः | १|४| ४५ |

सनन्ताभ्यां स्मृदृशिभ्यां लस्तङ् भवति || सुमूर्षते दिदृक्षते ॥ 

१६२८ गन्धानावक्षेपसेवासाहसप्रतियत्नप्रकथाव्यये | १ | ४ | ४९ |

गन्धनादिषु कृञो लस्तङ् भवति ॥ गन्धने सूचने कार्यमुत्- कुरुते । अवक्षेपे दुर्वृत्तानपकुरुते । सेवायां गणकान् प्रकुरुते । साहसे परदारान् प्रकुरुते । प्रतियत्ने एधो दकस्योपस्कुरुते । प्रकथायां व्याख्यानं प्रकुरुते । व्यये शतं प्रकुरुते ॥  

१६२९ प्रसहनेऽधेः | १|४|५०|

प्रसहने अभिभवे अधेः कृञो लस्तङ् भवति || चैत्रमधिकुरुते । अन्यत्र ग्रामे अधिकरोति । स्वामिनं करोतीत्यर्थः ॥ 

१६३० दीप्तिज्ञानेहाविमत्युपसम्भाषोपमन्त्रणे वदः | १|४|५१ |

दीप्त्यादिषु वदेः लस्तङ् भवति || दीप्तौ स्याद्वादे वदते विद्वान् । ज्ञाने वैद्ये वदते । ईहायां धर्मे वदते । विमतौ तत्त्वे विवदते । उपसम्भाषायां कर्मकरानुपवदते । उपमन्त्रणे रहसि वधूमुपवदते ॥ 

१६३१ व्यक्तवाचां सहोक्तौ |१|४|५२ |

व्यक्तवाचां सहोक्तौ वदेर्लस्तङ् भवति || संवदन्ते जैनाः । व्यक्तवाचामिति किम् ? सम्प्रवदन्ति कुकुटाः ॥ 

१६३२ विप्रलापे वा |१| ४ | ५३ |

विप्रलापे वदेर्लस्तङ् वा भवति ।। विप्रवदन्ते विप्रवदन्ति कुतीर्थ्याः ॥ 

१६३३ कर्मण्यसत्यनोः | १|४|५४ |

अनोर्वदेर्लस्तङ् भवति कर्मण्यसति || गुरोरनुवदते शिष्यः । कर्मणि वाद्युक्तमनुवदति ॥ 

१६३४ शोपस्थः | १|४।५५ |

 कर्मण्यसति जानातेरुपात्तिष्ठतेश्व लस्तङ् भवति ॥ सर्पिषो जानीते। योगी योगे उपतिष्ठते । कर्मणि स्वरेण पुत्रं जानाति । राजानमुपतिष्ठति ॥ 

१६३५ समोऽर्तिस्वरतिश्रुदृश्विद्गंप्रच्छ्रच्छः | १|४|५६ |

कर्मण्यसति समोऽर्त्यादिभ्यो लस्तङ् भवति ॥ समियृते संस्वरते संशृणुते सम्पश्यते संवित्ते संगच्छते सम्पृच्छते समृच्छते । कर्मणि रूपं सम्पश्यतीत्यादि ||

१६३६ यङ्घ्नः स्वेऽङ्गे चाङः | १|४|५८ |

कर्मण्यसति स्वाङ्गे कर्मणि च आङो यमिहनिभ्यां लस्तङ् भवति || आयच्छते आहते । आयच्छते पाणिम् । आहते शिरः । अस्वाङ्गे आयच्छति रज्जुम् । आहन्ति चोरम् ॥

१६३७ व्युदस्तपः | १|४|५९ |

 कर्मण्यसति स्वाङ्गे कर्मणि च व्युद्भ्यां तपेर्लस्तङ् भवति ॥ वितपते उत्तपते राजा । वितपते उत्तपते पाणिम् । अस्वाङ्गे वितपति भुवं सविता || 

१६३८ न प्राणिन्यणिञो णिञस्तस्य | १|४|६० |

अकर्मकादणिञन्ताण्णिञो लस्तङ् न भवति प्राणिनि कर्तरि || आस्ते देवदत्तः आसयति देवदत्तम् । एवं शाययति बालम् । अप्राणीति किम्? शोषयते व्रीहीन् ॥ 

१६३९ भीष्मिल्यां षाकारे | १|४|६२ |

 णिजन्तानां भीष्मिलीनां षाकारयोर्लस्तङ् भवति ॥ मुण्डो भीषयते । जटिलो विस्मापयते । श्येनो वर्तिकामपलापयते || 

१६४० गृधिवञ्च्योर्विप्रलम्भे |१।४/६३ ।

विप्रलम्भे गृधिवञ्चिभ्यां णिञो लस्तङ् भवति || माणवकं गर्धयते । माणवकं वञ्चयते । प्रतारयतीत्यर्थः ॥  

धेट्पादिति वा तङ् फलेशत्वे । धापयते शिशुं । पाययते आदयते दमयते आयामयते आयासयते परिमोहयते रोचयते नर्तयते वादयते वासयते । चल्यद्यर्थादिवर्जितेभ्यः । एषयते वेधयते । अफलेशत्वे । धापयतीत्यादि । पदान्तरात् ज्ञाते फलेशत्वे वा तङ्। स्वं पुत्रं धापयते धापयतीत्यादि । चल्यद्यर्थादिप्रतिषेधः किम्? चालयति शाखां । कम्पयति गमयति । आशयति निगारयति भोजयति । अध्यापयति भावयति द्रावयति स्रावयति बोधयति योधयति नाशयति जनयति || 

१६४१ यमः समुदाङोऽग्रन्थे |१|४|६७ |

समुदाङ्भ्यो यमो लस्तङ् भवति फलेशे कर्तरि पदान्तरात् फलेशत्वे ज्ञाते तु वा न ग्रन्थे || संयच्छते वीहीन् । उद्यच्छते भारम् । आयच्छते रज्जुम् । अन्यत्र संयच्छतीत्यादि । अग्रन्थ इति किम् ? । उद्गच्छति व्याकरणं । व्याकरणविषये उद्योगं करोतीत्यर्थः । 

१६४२ न पर्याङ्के रमः | १ | ४ | ६८ |

पर्याङ्विभ्यो रमतेर्लस्तङ् न भवति || परिरमति आरमति विरमति || 

१६४३ उपात् | १|४|६९ |

उपाद्रमेर्लस्तङ् न भवति || उपरमति चैत्रम्।

 १६४४ वाऽकर्मकात् | १|४|७० |

 अकर्मकादुपाद्रमतेर्लस्तङ् वा न भवति || उपरमति उपरमते दोषात् ॥ 

१६४५ व्यादाञोऽपराङ्गे |१| ४|७१।

 व्यादाञो लस्तङ् न भवति अपराङ्गे कर्मणि ॥ व्याददाति मुखं व्याघ्रः । पराङ्गे व्याददते पिपीलिकाः पतङ्गमुखं ॥ 

१६४६ परानोः कुः | १|४ | ७२ |

परानुभ्यां कृञो लस्तङ् न भवति ॥ पराकरोति अनुकरोति ॥ 

१६४७ प्रत्यत्यभेः क्षिपः | १ | ४ | ७३ |

प्रत्यत्यभिभ्यः क्षिपेर्लस्तङ् न भवति || प्रतिक्षिपति अतिक्षिपति अभिक्षिपति ॥ 

१६४८ प्राद्वहः | १|४|७४ |

प्राद्वहेर्लस्तङ् न भवति ॥ प्रवहति ॥

१६४९ परेर्मृषेश्च | १|४/७५ |

 परेर्मृषेर्वहेश्व लस्तङ् न भवति ॥ परिमृष्यति । परिवहति ॥ 

१६५० व्यतिहृतेऽगतिहिंसाशब्देऽहृवहश्चापरस्परान्योन्येतरेतरे | १|४|७६ ।

व्यतिहारे गतिहिंसाशब्दार्थवर्जिताद्धातोर्हरतिवहतिभ्यां च लस्तङ् भवति न परस्परादिप्रयोगे || व्यतिभवन्ते ग्रामाः । व्यतिलुनते वृषलाः सम्प्रहरन्ते राजानः । व्यतिवहन्ते नद्यः । गत्यर्थस्य व्यतिगच्छन्ति । हिंसार्थस्य व्यतिघ्नन्ति | शब्दार्थस्य जल्प रप लप व्यक्तायां वाचि । व्यतिजल्पन्ति । परस्परादिप्रयोगे व्यतिलुनन्ति परस्परस्य अन्योन्यस्य इतरे- तरस्य वा । इति सर्वे योज्यम् || 

॥अथ लकारार्था निर्दिश्यते ॥

सतीति वर्तमानार्थे लट् । पचति ॥ 

१६५१स्मे च लट् | ४ | ३ | २१५ |

 पुरास्मशब्दयोरुपपदयोर्भूतानद्यतनेऽर्थे लड् भवति || पचति स्म । पचति पुरा । पुरास्म पचति ॥ 

१६५२ ननौ पृष्टोक्तौ | ४ | ३ |२१६ |

 पृष्टोक्तौ प्रतिवचने भूतार्थे धातोर्लड् भवति ननुशब्दे उपपदे || किमकार्षीः देवदत्त । ननु करोमि ||

१६५२ किंवृत्तेऽर्थित्वे | ४ | ३ |२८६ |

प्रष्टुरर्थित्वे सति किंवृत्ते उपपदे भविष्यति लड्वा भवति ॥ को भवतां भिक्षां ददाति दास्यते । कतमो भवतो भोजयति भोजयिष्यति ।। 

१६५४ अर्थ्यसिद्धौ |४।३|२८७ |

 अर्थ्यस्य दातुः फलसिद्धौ विवक्षितायां भविष्यति लड् वा भवति || यो भक्तं ददाति स स्वर्गं गच्छति । यो भक्तं दास्यति स स्वर्गं गमिष्यति ॥ 

१६५५ लेटि हेतौ | ४|३।२८८ |

 लेडन्ते उपपदे लेटो लेडन्तार्थस्य हेतौ निमित्ते वर्त्स्यत्यर्थे धातोर्लट् प्रत्ययो वा भवति ॥ उपाध्यायश्चेदागच्छति अगमिष्यति अथ सूत्रमधीष्व ॥ 

१६५६ लेङ् चोर्ध्वमौहूर्तिके ।४।३।२८९ |

लेडन्ते उपपदे तद्धेतौ ऊर्ध्वमौहूर्तिके भविष्यति लेङ् लट् च वा भवतः ॥ ऊर्ध्वं मुहूर्तादुपाध्यायश्वेदागच्छेत् आगच्छति आगमिष्यति अथ त्वं सूत्रमधीष्व ॥ 

१६५७ गर्हेऽपिजातोर्लट् | ४|४|११० ।

अपिजात्वोरुपपदयोर्गर्हे गम्यमाने धातोर्लड् भवति ॥ अपि संयतो भवानादाय कृतं सेवते । जातु तत्रभवान् हिनस्ति || 

१६५८ कथमि लेङ् च वा | ४|४|१११|

 कथंशब्दे उपपदे गर्हे लट् लेङ् च वा भवतः ॥ कथं तत्रभवान् भूतानि हिनस्ति हिंस्यात् हिंसि- ष्यतीत्यादि || अनद्यतने लङ् ॥ अपचत् ॥ 

१६५९ लङ् च स्मेन | ४|४|१३८ ।

 स्मेन सह माङि उपपदे धातोर्लङ्लुङौ भवतः ॥ मास्म करोत् मास्म कार्षीत् ॥ आशिषि लेट् ॥ पचतु ॥ 

१६६० इच्छार्थे लेङ् लेट् |४|४|१२५ |

इच्छार्थे धातावुपपदे धातोर्लेङ्लेटौ भवतः ॥ इच्छामि भुञ्जीत भुङ्कां भवान् ।। विधिनिमन्त्रणेति विध्यादिषु लेङ्लेटौ भवतः । विधौ नियोगे पचेत् पचतु भवान् ॥ निमन्त्रणे नियमतः कर्तव्ये । सन्ध्यासु भवान् वन्दनां कुर्यात् करोतु ॥ आमन्त्रणे कामचारतः कर्तव्ये । देवदत्त इह भवानासीत आस्ताम् ॥ अधीष्टे सत्कारपूर्वक व्यापारे । भगवान्नः प्रसीदेत् प्रसीदतु ॥ सम्प्रश्ने सम्प्रधारणे । किं नु खलु व्याकरणमधीयीय अध्ययै उत धर्मशास्त्रं ॥ प्रार्थने याच्ञायाम् । अङ्ग पुत्र अधीयीथाः अधीष्व ॥ 

१६६१ प्रैषानुज्ञावसरे लेट्घ्यप् |४|४|१२७|

 प्रैषादिषु धातोर्लेड्घ्यपौ भवतः ॥ प्रैषे चैत्रौदनं पच । अनुज्ञायां साधो वन्दनां करु । अवसरे सम्प्रति सङ्गच्छ ॥ 

१६६२ अधीष्टे | ४|४|१३० |

स्मशब्दे उपपदे अधीष्टे लेट् भवति ॥ अङ्ग राजन्नणुव्रतानि रक्षस्म || 

१६६३ भृशाभीक्ष्णे लेट् तस्मिन् तथार्थे |४|४|१३९ ॥

 भृशाभीक्ष्णयोर्लेड् भवति तस्मिन्नेव धातौ तथार्थे साधनोपग्रहविशिष्टे उपपदे सति ॥ 

१६६४ भृशादौ हिः | १|४|११८ |

भृशादौ लेटो हिर्भवति ॥ लुनीहि लुनीहि इत्येवं लुनाति लुनीतः लुनन्तीत्यादि सर्वलकारवचनसाधनस्थानीयम् १६६५ प्रचये वा सामान्यार्थे |४|४|१४०।

 सामान्यार्थे धातौ उपपदे प्रचये नानाधात्वर्थसमुच्चये गम्यमाने धातोर्लेड् वा भवति ॥ व्रीहीन् वप लुनीहि पुनीहि इत्येवं यतते चेष्टते इत्यादि । पक्षे यथासम्भवं लकारो वेदितव्यः ॥ 

१६६६ क्षिप्राशंसार्थे लृड्लेङ् | ४|४|१०४ |

 क्षिप्राशंसार्थयोरुपपदयोर्धातोर्यथासङ्ख्यं लृड्लेङौ भवतः ॥ उपाध्यायश्वेदागच्छति क्षिप्रमध्येष्ये । सम्भावये अधीयीय || 

१६६७ किंवृत्ते लेङ्लृटो | ४|४|११२ ॥

किंवृत्ते उपपदे गर्हे लेङ्लृटौ भवतः ॥ किं तत्रभवान् अनृतं ब्रूयात् वक्ष्यति || 

१६६८ अमर्षाश्रद्धेऽन्यत्रापि |४|४|११३ ॥

 किंवृत्ते अकिंवृत्तेऽप्युपपदे अमर्षे अश्रद्धायां लेङ्लृटौ भवतः ॥ न क्षमे न श्रद्दधे किं तत्रभवान् अदत्तं गृह्णीयात् ग्रहीष्यति । न क्षमे न श्रद्दधे तत्रभवान्नाम अदत्तं गृह्णीयात् ग्रहीष्यति || 

१६६९ येद्यदियदाजातौ ले | ४|४|११५ |

यदादिषु उपपदेषु अमर्षाश्रद्धयोर्लेङ् भवति ॥ न क्षमे न श्रद्दधे यत्तत्रभवान् अकल्प्यं सेवेत । यदि गुरुरसत्यं ब्रूयात् । यदा संयतो हिंस्यात् । जातु धर्मः सुखं व्यभिचरेत् ॥ 

१६७० गर्हे च यच्चयत्रे | ४|४|११६ |

यच्चयत्रयोरुपपदयोः गर्हे अमर्षाश्रद्धयोश्च लेङ् मवति ॥ धिग्गर्हं न क्षमे न श्रद्दधे यच्च तत्रभवानाक्रोशेत । यत्र गुरुरसत्यं ब्रूयात् ॥ 

१६७१ चित्रे | ४|४|११७।

यच्च यत्रयोरुपपदयोश्चित्रे विस्मये लेङ् भवति ॥ चित्रमिदं यच्च तत्रभवान् अकल्प्यं सेवेत । यत्र गुरुं प्रतारयेत् ॥ 

१६७२ बाढेऽच्युते लेङ् | ४|४|११९ ।

बाढार्थयोरप्युतयोरुपपदयोर्लेङ् भवति ।। अपि कुर्यात् उत कुर्यात् 

१६७३ सम्भाव्येऽलभ्यर्थात् | ४|४|१२० |

 सम्भाव्येऽर्थे धातोर्लेङ् भवति अलम्यर्थाच्छक्तौ गम्यमानायाम् ॥ अपि पर्वतं शिरसां भिन्द्यात् ॥ 

१६७४ सतीच्छार्थात् | १|४|१२२ ।

इच्छार्थाद्धातोस्सति वर्तमाने लेङ् वा भवति || पक्षे लट् । इच्छेत् इच्छति । उश्याद्वष्टि ॥ 

१६७५ वर्त्स्यति फलकारणे | ४|४|१२३ ।

भविष्यति फले कारणे चार्थे वर्तमानाद्धातोर्लेङ् वा भवति ॥ पक्षे लृट् । यदि गुरून् उपासीत उपासिष्यते शास्त्रान्तं गच्छेत् गमिष्यति ॥ 

१६७६ कामाविष्कारेऽकच्चिति | ४|४|१२४ |

कामाविष्कारे इच्छाप्रकाशने धातोर्लेङ् भवति न कच्चित्युपपदे || इच्छामो भुञ्जीत भवान् । कश्चिति । कञ्चिज्जीवति ते पिता ॥ विध्यादौ लेङ प्रागेव दर्शितः ॥ 

१६७७ लेङ्यदि |४|४|१३२ |

 यदि सति कालवेलासमयेषूपपदेषु अवसरे धातोर्लेङ् भवति || कालो बेला समयो यद् भुञ्जीत भवान् ॥ 

१६७८ तृघ्यप् चार्हे | ४|४|१३३ |

अर्हे धातोर्लेङ् तृध्यपौ च भवन्ति ॥ भवान् खलु कन्यां विवहेत् ॥ 

१६७९ शक्तौ लेङ्घ्यप् |४|४|१३५ ।

शक्तो गम्यमानायां धातो- र्लेङ्घ्यपौ भवतः ॥ भवान् खलु भारं वहेत् || आशिषि लिङ् पच्यात् ॥ परोक्ष इति लिट् ॥ पपाच किल ॥ 

१६८० अत्यन्तापह्नवे लिट् |४।३|२११|

अत्यन्तापह्नवे सर्वथापलापे भूतानद्यतने लिड् भवति ॥ किं त्वं कलिङ्गेषु स्थितोऽसि नाहं कलिज्ञान् जगाम ॥ भूते लुङ् अपाक्षीत् ॥ 

१६८१ माङि लुङ् | ४|४|१३७ |

माङयुपपदे धातोर्लुङ् भवति ॥ अमाङेति नाट् । मा भवान् पाक्षीत् || परिदेवने लुट् पक्ता ॥ लेङ्निमित्ते इति लृङ् यद्यपक्ष्यत् तदा अभोक्ष्यत || 

१६८२ वा शेषात् |४|४|१०९ ।

लृट्च्छेषेऽयदाविति सूत्रं यावत् येर्था वक्ष्यन्ते तेषु लृङ् वा भवति ॥ कथं नाम तत्रभवान् भूतान् अर्हिसिप्यत् । किं तत्रभवान् अनृतमवक्ष्यत् । न क्षमे न श्रद्दधे तत्रभवान् नामादत्तमग्रहीष्यत् । यतत्रभवानकल्प्यमसेविष्यत । यत्तत्रभवानाक्रोक्ष्यत् ॥ भविष्यति लृट् पक्ष्यति || 

१६८३ स्मृत्यर्थेऽयदि लृट् |४|४|२०९ |

स्मृत्यर्थे उपपदे भूतानद्यतने लृड् भवति न यदि || अभिजानासि देवदत्त काश्मीरेषु वत्स्यामः । यदि । अभिजानासि देवदत्त यत्कलिङ्गेष्ववसाम || 

१६८४ साकांक्षे वा | ४ | ३ |२१० |

 साकाङ्क्षे वाक्यान्तरे सति स्मृत्यर्थे उपपदे भूतानद्यतने लृट् वा भवति । स्मरसि देवदत्त काश्मीरेषु वत्स्यामस्तत्र भोजनं च भोक्ष्यामहे । स्मरसि देवदत्त काश्मीरष्ववसाम तत्रौदनं च अभुञ्ज्महि ॥ 

१६८५ किंकिलास्त्यर्थयोर्लृट् | ४|४|११४।

 किंकिलशब्दसमवाये अस्त्यर्थे चोपपदे अमर्षाश्रद्धयोर्धातोर्लृट् भवति । न क्षमे न श्रद्दधे किंकिल नाम तत्रभवानकल्प्यं सेविष्यते । अस्ति नाम तत्र भवानकल्प्यं सेविष्यते ॥ 

१६८३ लृट् छेषेऽयदौ | ४|४|११८ |

शेषे यच्चयत्राभ्यामन्यस्मिन् उपपदे चित्रे धातोर्लृट् भवति न यदौ । आश्चर्यं नाम पङ्गुः पर्वतमारोक्ष्यति । यदौ आश्चर्यं यदि पङ्गुः पर्वतमारोहेत् ॥ 

|| इति तिङन्तसङ्ग्रहः ॥

जयति जगदीशमस्तकमणिकिरणकलापकल्पितार्घ्यविधि ।

जिनचरणकमलयुगलं गणधरगणनीयनखरकेशरकम् ॥

॥ श्रीरस्तु ॥

॥ अथ कृत्संग्रहः ॥

प्रणम्रजनतापुण्यकृतं प्रहतदुष्कृतम् ।

श्रीवर्धमानमाराध्य कृत्संग्रहमहं ब्रुवे ||

अथ धातुभ्यः कृत्प्रत्ययाः प्रदर्श्यन्ते || 

१६८७ घ्याद्यतिङ् कृत् | १|१|४३|

घ्याणादिप्रत्ययरूपं कृत्संज्ञं भवति न तिङ् ॥ 

१६८८ कृद् बहुलम् | ४ | ३ |५८ |

 कृत्प्रत्यया निर्दिष्टे अनिर्दिष्टे चार्थे बहुलं प्रयोगानुसारेण भवन्ति ॥ 

१६८९ घ्यण् | ४|३|६०।

धातोर्घ्यण् प्रत्ययो भवति ॥ साप्यानाप्यादिति सकर्मकात् कर्मण्यकर्मकाद् भावे । घणावितौ । अर्हे शक्तौ वा । एध्यं देवदत्तेन । अनुपान्त्यत्वान्नात आत् । वन्द्यः । स्वाद्यः । लोचृञ् दर्शने । लोच्यं त्राप्यं पान्यः पाण्यः सेव्यः । शिक्षि विद्योपादाने । शिक्ष्यः आशंस्यः ॥ 

१६९० जनाल्वापतो घ्यण् |४|३|५१ |

जनादिभ्यो घ्यण्प्रत्ययो भवति कर्तरि वा || आप्लाव्योऽयम् आप्लाव्यमनेन आपात्योऽयम् आपात्यमनेन । धार्यं द्योत्यं सार्यं तार्यं निगाद्यं नाट्यं । जल्प रप लप व्यक्तायां वाचि । राप्यं लाप्यम् आचाम्यं वाप्यं ॥ 

१६९१ क्तेऽनिट्चजः कुर्घिति | ४|१|१७१ ।

 क्तेऽनिटश्वजान्तस्य धातोर्घिति प्रत्यये कुर्भवति ॥ आसन्नः पाक्यं ॥ 

१६९२ घ्यण्यावश्यके |४| १ | १७६ |

आवश्यके घ्यणि चजोः कुर्न भवति ॥ 

१६९३ लुग्घ्यप्यवश्यमः | २।२।६८|

अवश्यमो घ्यपि लुक् भवति || अवश्यपाच्यं । त्यज हानौ । घ्यणि || 

१६९४ त्यज्यजः |४| १|१७९ |

 त्यज्यजोर्घ्यणि कुर्न भवति ॥ त्याज्यः । अत एव यजो वो घ्यग् । याज्यः । भाग्यः रङ्ग्यः याच्यः हार्यम् ॥ अथादादिः । आद्यं वेद्यं घात्यः ॥ 

१६९५ वाक्यार्घनिदाघावदाघं नाम्नि | ४|१|१७२।

वाक्यादयो यण्घञन्ता निपात्यन्ते नाम्नि विषये || वाक्यं पदसमुदायः । अन्यत्राकुत्वं । वाच्यं । जागर्यं याव्यम् आशास्यं || दीव्यं बोध्यं । जन्योऽयं । मजन्वध इति नात् जन्यमनेन । कार्यं शार्यं सेक्यं मोक्यं मार्यम् ॥ 

१६९६ पाणिसमवात् सृजः | ४ | ३ |६१|

पाणेः समवाच्च सृजेर्घ्यण भवति ॥ क्यपोऽपवादः । पाणिना सृज्यत इति पाणिसर्ग्या रज्जुः । स्वकृतास्युक्तमिति समासः समवसर्ग्यं संसृज्यः । अञ्णीति अङित्त्वादेङ् । कोट्यं । तान्यः मान्यं रोध्यं रेक्यं वेक्यं योग्यं ॥ 

१६९७ निप्राद्युजः शकि | ४|१|१७७ |

निप्राभ्यां युजो घ्यणि कुर्न भवति शक्यर्थे ॥ नियोक्तुं शक्यो नियोज्यः प्रयोज्यः । अन्यत्र । योग्यः प्रयोग्यः ॥ 

१६९८ भुजोऽदौ | ४|१| १७८ |

 भुजो घ्यण्यद्यर्थे कुर्न भवति ॥ भोज्यमन्नम् । अन्यत्र | भोग्यो देशः । पाल्यः व्यङ्ग्यः ॥ 

१६९९ वाधारेऽमावस्या | ४ | ३ |६३ |

 आधारे अमावस्येति वा निपात्यते ॥ पक्षे घ्यण् । अमा वसतोऽस्यां तिथौ सूर्याचन्द्रमसौ इति अमावस्या अमावास्या || 

१७०० प्राक्स्त्रि प्राप्तोऽसमः |४/३/५९ |

 स्त्रियां क्तिन्नित्यतः प्राक् यः प्रत्ययो वक्ष्यते स एकस्मिन्नर्थे असरूपो विसदृशः प्राप्तो भवति नापवादी || 

१७०१ तव्यानीयौ | ४ | ३ |६७॥

धातोस्तव्यानीयौ प्रत्ययौ पर्यायेण भवतः || एधितव्यम् एधनीयं देवदत्तेन । बीभत्सितव्यं बीभत्सनीयं । वन्दितव्यो वन्दनीयः । हतव्यं हदनीयं । तितिक्षितव्यं तितिक्षणीयं । तेजितव्यं तेजनीयं । जुगुसितव्यं जुगुप्सनीयं गोपितव्यं गोपनीयं । त्रप्तव्यं त्रपितव्यं त्रपणीयं । मीमांसितव्यं मीमांसनीयं । पनायितव्यं पनितव्यं पनायनीयं । पणायितव्यं पणितव्यं पणायनीयं पणनीयं । क्षन्तव्यं क्षमितव्यं क्षमणीयं । कामयितव्यं कामनीयं । कमितव्यं कमनीयं । सेवितव्यं सेवनीयं । गाढव्यं गाहितव्यं गाहनीयं । स्मेतव्यं स्मयनीयं । कोतव्यं कवनीयं धर्तव्यं धरणीयं । मातव्यं मानीयं । पवितव्यं पवनीयं । ढयितव्यं डयनीयं । वर्तितव्यं वर्तनीयं । स्यन्तव्यं स्यन्दितव्यं स्यन्दनीयं कल्प्तव्यं कल्पितव्यं कल्पनीयं । स्मर्तव्यं स्मरणीयं । सोढव्यं सहितव्यं सहनीयं । रन्तव्यं रमणीयं । बोद्धव्यं बोधनीयं । सतव्यं सदनीयं । क्रोष्टव्यं कोशनीयं । रोढव्यं रोहणीयं । भवितव्यं भवनीयं । स्रोतव्यं स्रवणीयम् || 

१७०२ प्रब्रूपस्थोऽनीयः | ४ | ३ | ५० |

प्रब्रूपस्थाभ्यामनीयः कर्तरि वा भवति ॥ पक्षे कर्मणि । उपस्थातव्यो गुरुः शिष्येण । उपस्थानीयो गुरोश्शिष्यः । उपस्थानीयो गुरुश्शिष्येण । ध्यातव्यं ध्यानीयं । तरितव्यं तरीतव्यम् तरणीयम् । ऋतीयितव्यम् ऋतीयनीयम् । अर्तितव्यम् अर्तनीयम् । चिकित्सितव्यं चिकित्सनीयम् । नन्दितव्यं नन्दनीयम् । सङ्क्तव्यं सञ्जनीयम् । गोपायितव्यं गोपायनीयम् । गोप्तव्यं गोपितव्यं गोपनीयम् । धूपायितव्यं धूपायनीयम् । धूपितव्यम् धूपनीयम् । गन्तव्यं गमनीयम् । स्रप्तव्यं सर्प्तव्यं सर्पणीयम् । नन्तव्यं नमनीयम् । यन्तव्यं यमनीयम् । क्रमितव्यं क्रमणीयम् दर्शनीयम् । श्वयितव्यं वयनीयम् । वस्तव्यं वसनीयं । यष्टव्यं यजनीयं । वोढव्यं वहनीयं । पक्तव्यं पचनीयं । रङ्कव्यं रञ्जनीयं । दीदांसितव्यं दीदांसनीयं । शीशांसितव्यं शिशांसनीयं । शप्तव्यं शपनीयं । गोढव्यं गूहितव्यं गूहनीयं । श्रयितव्यं श्रयणीयं । हर्तव्यं हरणीयं । कर्तव्यं करणीयं । नेतव्यं नयनीयम् ॥ 

अथ अदादिः । अत्तव्यम् अदनीयं । वेदितव्यं वेदनीयं । हन्तव्यं हननीयं । मार्ष्टव्यं मार्जितव्यं मार्जनीयं । वक्तव्यं वचनीयं । रोदितव्यं रोदनीयं । स्वप्तव्यं स्वपनीयं । जागरितव्यं जागरणीयं । दरिद्रितव्यं दरिद्रणीयं । रवितव्यं रवणीयम् । एतव्यम् अयनीयम् । ईशितव्यम् ईशनीयं । सोतव्यं सवितव्यं सवनीयं । शयितव्यं शयनीयं । दोग्धव्यं दोहनीयम् ॥ 

अथ ह्वादिः || होतव्यं हवनीयम् || अथ दिवादिः || देवितव्यं देवनीयं । नर्तितव्यं नर्तनीयं । शोष्टव्यं शोषणीयं । शक्तव्यं शकनीयं । शमितव्यं शमनीयं । रोष्टव्यं रोषितव्यं शेषणीयं । लोब्धव्यं लोभितव्यं लोभनीयं । रद्धव्यं रचितव्यं रन्धनीयं । नंष्टव्यं नशितव्यं नशनीयं । त्रप्तव्यं तर्तव्यं तर्पितव्यं तर्पणीयं । द्रोग्धव्य द्रोढव्यं द्रोहितव्यं द्रोहणीयं । बहुलवचनात् कर्तृकरणयोरप्यनीयः || मोहयत्यात्मानं मुह्यत्यनेनात्मेति वा मोहनीयं कर्म । एवं ज्ञानावरणीयादयः । मन्तव्यं मननीयं । स्रष्टव्यं सर्जनीयम् || अथ स्वादिः || सोतव्यं सवनीयम् । अष्टव्यम् अशितव्यम् अशनीयम् ॥ अथ क्र्यादिः || केतव्यं क्रयणीयं । ग्रहीतव्यं ग्रहणीयं । ज्ञातव्यं ज्ञानीयं । वरितव्यं वरीतव्यं वरणीयम् || अथ तुदादिः || तोत्तव्यं तोदनीयं । भ्रष्टव्यं भर्ष्टव्यं भ्रज्जनीयं भर्जनीयं । क्रष्टव्यं कर्ष्टव्यं कर्ष- णीयं । कर्तितव्यं कर्तनीयं । करितव्यं करीतव्यं करणीयं । मङ्क्तव्यं मज्जनीयम् । एष्टव्यम् एषितव्यम् एषणीयं । कुटितव्यं कुटनीयं । कुवितव्यं कुवनीयम् । उद्वेजितव्यम् उद्वेजनीयम् । आरब्धव्यं रम्भणीयं । लब्धव्यम् लम्भनीयम् || अथ तनादिः ॥ तनितव्यं तननीयं । मनितव्यं मननीयम् ॥ अथ रुधादिः ॥ रोद्धव्यं रोधनीयं । भङ्क्तव्यं भञ्जनीयम् । अङ्क्तव्यं अञ्जितव्यम् अञ्जनीयम् ॥ अथ चुरादिः || चोरयितव्यं चोरणीयम् ॥ 

१७०३ प्वच्चत्तकिशक्शसियत्सहियजोऽय्वासुंवपंरप- लपापत्रपडिपदभचमुर्यः | ४ | ३ | ६८ |

पवर्गान्तादजन्ताच्चतादेश्च धातोर्यो भवति न य्वादेः ऋवर्णान्ताश्च ॥ घ्यणोऽपवादः । बीभत्स्यं । यतैङ् प्रयत्ने । यत्यं । गोप्यं । लबुङ् अवस्रंसने । लग्ब्यं । वल्भि भोजने वल्भ्यं । क्षम्यं काम्यं कम्यं स्मेयम् । एङवौ। कव्यम् ॥ 

१७०४ ये ४/२/८८|

आदन्तस्य यप्रत्यये ईद्भवति ॥ एङ् । भेयं देयं । पव्यं क्षोभ्यं सह्यं वम्यं ॥ 

१७०५ भूगो यो वा | ४ | ३ | ४९ |

भूगाम्यां यः कर्तरि वा भवति ॥ भव्यो देवदत्तः । भव्यं देवदत्तेन । स्रव्यं जेयं धेयं पेयं घ्रेयं ध्मेयं स्थेयं म्रेयं देयं । गेयं। गेयो गाधानां चैत्रः । गेया गाधा चैत्रेण । देयं गोप्यं धूप्यं तप्यं गम्यं  नम्यं क्रम्यं भ्रम्यं शस्यं श्वेयं यज्यं वेयं ह्वेयं । चतेङ् याचने ॥ चत्यं शप्यं श्रेयं नेयं ॥ अथ अदादिः ॥ स्वप्यं दरिद्र्यं रव्यम् आख्येयं सव्यं शेयम् अध्येयम् ऊर्णव्यम् || अथ ह्वादिः || हव्यं हेयं हेयं मेयं धेयम् देयं ॥ अथ दिवादिः ॥ क्षेप्यं शक्यम् शम्यं दम्यं तम्यं श्रम्यं क्षम्यं सेयं सव्यम् || अथ स्वादिः ॥ श्रव्यं ॥ क्र्यादिः ॥ क्रेयं प्रेयं लव्यं ज्ञेयम् । णू स्तवने । कुटादित्वान्नैङ् । प्रणूयः आरभ्यं लभ्यम् ॥ 

१७०६ य्याङः ।४।२।२०४ |

आङो लभो यादौ प्रत्यये नम् भवति ॥ आलम्भ्यः क्रोधः ॥ 

१७०७ स्तुतावुपात ।४/२/२०५ |

उपाल्लभः यादौ प्रत्यये स्तुतौ नम् भवति || उपलम्भ्यो देवः । अन्यत्र उपलभ्यं धनं । चोर्यं मृग्यम् इत्यादि ॥ 

१७०८ गन्मद्यमोऽनुपसर्गात् | ४ | ३ |६९ |

अनुपसर्गेभ्यो गदादिभ्यो यो भवति ॥ गद्यं मद्यं यम्यम् । अनुपसर्गादिति किं? निगाद्यं प्रमाद्यं नियाम्यम् ॥ 

१७०९ चरः | ४ | ३ |७० |

अनुपसर्गाच्चरो यो भवति ॥ चर्यं व्रत्तम् | उपसर्गात्सञ्चार्योऽक्षः || 

१७१० आङोऽगुरौ | ४ | ३ |७१ |

आङ्श्चरेर्यो भवति न गुरौ ॥ आचर्यो धर्मः । गुरौ आचार्यः समन्तभद्रः ॥ 

१७११ पणोपसृव्रवदाद्विक्रयेर्तुमत्युपेयागर्ह्ये | ४ | ३।७२ 

पणादिभ्यो यथासङ्ख्यं विक्रेयादिष्वर्थेषु यो भवति ॥ पण्यं विक्रेयम् । उपसर्या ऋतुमती । वर्या उपेया वेश्या । अवद्यं गर्ह्यं पापम् । अन्यत्र | पाण्यो गुरुः । उपसार्यस्साधुः । वृत्या गौः । अवाद्यो जनवादः ॥ 

१७१२ स्वामिवैश्येऽर्ते |४| ३ |७३ |

अनुपर्गादर्तेर्यो भवति स्वामिवैश्ययोः || अर्यः स्वामी । अर्यो वैश्यः । अन्यत्र आर्यः || 

१७१३ क्षय्यजय्यो शक्तौ |१|२| १०७]

 एतौ यान्तौ शक्तौ निपात्येते || क्षेतुं शक्यः क्षय्यः । जेतुं शक्यः जय्यः ॥ 

१७१४ ऋय्यः क्रयार्थे |४| २|१०८ |

 क्रयविषये क्रय्य इति निपात्यते ॥ 

१७१५ सङ्गतेर्जर्यम् |४।३|४७ |

सङ्गते विशेष्ये अजर्यमिति कर्तारि निपात्यते || अजर्यं सङ्गतम् ॥ 

१७१६ ओरावश्यके | ४ | ३ |६२ ।

उवर्णान्तादावश्यके द्योत्ये घ्यण् भवति ॥ भाव्यम् अवश्यभाव्यं काव्यम् अवश्यकाव्यं । पाव्यम् अवश्यपाव्यं । लाव्यम् अवश्यलाव्यं । साव्यम् अवश्यसाव्यं । धाव्यम् अवश्यधाव्यम् ॥ 

१७१७ वदः सुपः क्यप् च | ४|३|७४ |

 सुबन्तादनुपसर्गाद् वदः क्यप् यश्च भवतः ॥ कपावितौ क्यपीक् । ब्रह्मोद्यं ब्रह्मवद्यं ॥ 

१७१८ हत्याभूयं भावे | ४ | ३ |७५ |

 सुपोऽनुपसर्गात् हत्या मूयमिति भावे निपात्यते || ब्रह्मणो हननं ब्रह्महत्या स्त्रियामेव । बन्धोर्भावः बन्धुभूयं नपुंसक एव || 

१७१९ अग्निचित्या | ४ | ३ |७६ |

स्त्रियां भावे इदं निपात्यते ॥ अग्नेश्चयनमग्निचित्या | 

१७२० खेयमृषोद्यम् | ४ | ३ | ७७ |

 खनः क्यपि खेयमिति निपात्यते मृषाद्वदो मृषोद्यमिति । न भावे || 

१७२१ कुप्याज्यभिद्योद्ध्यसिध्ययुग्यं नाम्नि | ४ | ३ |७८ |

 एते नाम्नि क्यबन्ता निपात्यन्ते ॥ कुप्यं धनम् । आज्यं घृतं । भिद्योद्ध्यौ नदौ । सिध्यः पुष्यनक्षत्रं । युग्यं यानम् ॥ 

१७२२ शास्वृञ्दृजुषस्त्वेत्यृदुपान्त्यादनृच्कृप्चृतः | ४|३ ७९ |

शासादिभ्यः ऋदुपान्त्येभ्यश्च क्यप् भवति न ऋच्कृप्वृद्भ्यः ॥ शिष्यं ॥ 

१७२३ ह्रस्वस्य तक् पिति कृति | ४|१|४२।

 ह्रस्वान्तस्थ धातोः पिति कृति तग् भवति || अकावितौ । आवृत्यं जुष्यं स्तुत्यम् इत्यम् अधीत्यं वृत्यं वृध्यं नृत्यं कृत्यं कृष्यमित्यादि । ऋचादेः । अर्च्यं कल्प्यं चर्त्यम् ॥ 

१७२४ ग्रहः पदास्वैरिबाह्यापक्ष्ये |४| ३|८१|

पदादिष्वर्थेषु ग्रहः क्यप् भवति ॥ प्रगृह्यं पदं । कर्मगृह्यः आत्मा कर्मपरतन्त्रः । कुलगृह्या स्त्री कुलबाला । बाह्येति स्त्रीनिर्देशात् न पुंनपुंसकयोः । धर्मगृह्यः साधुः । धर्मपक्ष्यः ॥ 

१७२५ भृञोऽनाम्मि | ४|३|८२ |

भृञः क्यप् भवति न नाम्न्नि || भृत्योऽनुजीवी । भृत्यं कुलं । नाम्नि भार्या वधूः । 

१७२६ समो वा | ४ | ३ | ८३ ।

समो भृञः क्यप् भवति वा ॥ सम्भृत्यः सम्भार्यः || 

१७२७ कृमृज्षशन्सगुहदुहजपः | ४ | ३ |८४ |

क्रादिभ्यो वा क्यप् भवति | कृत्यं कार्यं मृज्यं मार्ग्यम् । वृषू सेवने । वृष्यं वर्ष्य शस्यं शंस्यं गुह्यं गोह्यं दुह्यं दोह्यं जप्यं जाप्यम् 

१७२८ रुच्याव्यथ्यौ |१| ३|४८ |

एतौ क्यबन्तौ कर्तरि निपात्येते ॥ रोचत इति रुच्य: मोदकः । न व्यथते इति अव्यथ्यश्चैत्रः || 

१७२९ ण्वुत्रज्लिहादिभ्यश्च |४| ३।८५|

धातोर्लिहादिभ्यश्च ण्वु तु अच् प्रत्यया भवन्ति ॥ णचावितौ । वोरकः । एधत इति एधकः एधिता एधः । बीभत्सकः बीमत्सिता बीभत्सः । बन्दकः वन्दिता वन्दः | हादकः हत्ता हदः । तितिक्षकः तितिक्षिता तितिक्षः । तेजकः तेजिता तेजः । जुगुप्सकः जुगुप्सिता जुगुप्सः । गोपकः गोपिता गोपः । त्रापकः त्रपिता त्रप्ता त्रपः । मीमांसकः मीमांसिता मीमांसः । पनायकः पनायिता पनायः । पानक: पनिता पनः । मजन्वध इति नात् । क्षमकः क्षन्ता क्षमिता क्षमः । कामकः कामयिता कमिता कामः क्रमः । सेवकः सेविता सेवः । गाहकः गाढा गाहिता गाहः । स्मायकः स्मेता स्मयः । कावकः कोता कवः । धारकः धर्ता धरः । मायकः माता मायः । पावकः पविता पवः । वर्तकः वर्तिता वर्तः । स्यन्दकः स्यन्दिता स्यन्ता स्यन्दः । कल्पकः कल्प्ता कल्पिता कल्पः । स्मारकः स्मर्ता स्मरः । साहकः सोदा सहिता सहः । रामकः रन्ता रमः । बोधकः बोद्धा बोधः । क्रोशकः क्रोष्टा कोशः । रोहकः रोढा रोहः । भावकः भविता भवः | स्रावकः स्रोता स्रवः । तारकः तरिता तरीता तरः । चिकित्सकः चिकित्सिता चिकित्सः । नन्दकः नन्दिता नन्दः । सञ्जकः सङ्क्ता सञ्जः । गोपायकः गोपायिता गोपायः । गोपकः गोप्ता गोपिता गोपः । गामकः गन्ता गमः । सर्पकः स्रप्ता सर्प्ता सर्पः । नामकः नन्ता नमः । क्रमकः क्रमिता क्रमः । भ्रमकः अमिता भ्रमः । अक्षकः अष्टा अक्षिता अक्षः । दर्शकः द्रष्टा दर्शः । श्वायकः श्वयिता श्वयः । वासकः वस्ता यसः । याजकः यष्टा यजः । वाहकः वोढा वहः । पाचक: पक्ता पचः । रञ्जकः रङ्क्ता रञ्जः । शापकः शप्ता शपः । गूहकः गोढा गूहिता गूहः । श्रायकः श्रयिता श्रयः । हारकः हर्ता हरः । कारकः कर्ता करः । नायक: नेता नयः || 

अथ अदादिः || आदकः अता घसः । वेदक: वेदिता देव । घातकः हन्ता हनः । मार्जकः मार्ष्टा मार्जिता मार्जः । वाचकः वक्ता वचः । स्वापकः स्वप्ता स्वपः । जागरकः जागरिता जागरः । दरिद्रायकः दरिद्रता दरिद्रः । रावकः रविता रवः । आमकः एता अयः । ईशकः ईशिता ईशः । सावकः सोता सविता सवः । शायकः शमिता शयः । दोहकः दोग्धा दोहः । लेहकः लेढा लेहः ॥ 

अथ ह्वादिः॥ हावकः होता हवः ॥ अथ दिवादिः || देवकः देवित देव: । नर्तकः नर्तिता नर्तः । शोषकः शोष्टा शोषः । श्लेषकः श्लेष्टा श्लेषः । शाककः शक्ता शकः । शमकः शमिता शमः । रोषकः रोष्टा रोषिता रोषः । कोपकः कोपिता कोषः । लोभकः लोकधा लोभिता लोभः । रन्धकः रक्षिता रद्धा रन्धः । नाशकः नेष्टा नशिता नशः । तर्पकः तर्पिता त्रप्ता तर्प्ता तर्पः । द्रोहक : द्रोग्धा द्रोढा द्रोहिता द्रोहः । मानकः मन्ता मनः । योधक: योद्धा योधः । सर्जकः स्रष्टा सर्जः । अथ स्वादिः || सावकः सोता सवः । आशकः अष्टा अशिता अशः ॥ अथ क्यादिः ॥ क्रायकः क्रेता क्रयः । ग्राहकः ग्रहीता ग्रहः । ज्ञायकः ज्ञाता ज्ञः । वारकः वरिता वरीता वरः || अथ तुदादिः ॥ तोदकः तोत्ता तोदः । भ्रज्जकः भर्जकः भ्रष्टा भर्ष्टा भ्रज्जः भर्जः । कर्षकः क्रष्टा कर्ष्टा कर्षः । कारकः करिता करीता करः । मज्जकः मङ्क्ता मज्जः । एषकः एष्टा एषिता एषः । कोटकः कुटिता कुटः । कावकः कुविता कुवः । उद्वेजकः उदेजिता उद्वेजः । आरम्भकः आरब्धा आरम्भः । लम्भकः लब्धा लम्भः ॥ अथ तनादिः ॥ तानकः तनिता तनः । मानकः मनिता मनः ॥ अथ रुधादिः || रोधकः रोद्धा रोधः । भञ्जकः भङ्क्ता भञ्जः । अञ्जकः अङ्क्ता अञ्जिता अञ्जः ॥ अथ चुरादिः || चोरकः चोरयिता चोरः इत्यादि ॥ 

१७३० मन्यादिभ्योऽनः | ४ | ३ |८६ |

नन्द्यादिभ्यः अनप्रत्ययो भवति कर्तरि ॥ नन्दयतीति नन्दनः वासनः वामनः दूषणः भूषण: साधनः वादन: शोभनः रोचनः सहनः तपनः मदनः जनार्दनः मधुसूदनः वित्तनाशनः कुलदमन इत्यादयः शिष्टप्रयोगानुसारेण नेयाः ॥ 

१७३१ ग्रहादिभ्यो णिन् | ४ | ३ |८७ |

ग्रहादिभ्यो णिन् भवति कर्तरि ॥ गृह्णातीति ग्राही उत्साही उद्वाही उद्भासी स्थायी मन्त्री सम्मर्दी विसारीत्यादयः प्रयोगगम्याः || 

१७३२ नेर्वपश्रुशाविशरक्षः | ४ | ३ |८८ |

 नेर्वपादिभ्यो णिन् भवति कर्तरि || निवापी निश्रावी निशायी निवेशी निरक्षी || 

१७३३ नञो याचृव्याहृसंव्याहृव्रजवदवसः |४।३|८९ |

नञो यात्रादिभ्यो णिन् भवति || अयाची अव्याहारी असंव्याहारी अव्राजी अवादी अवासी || 

१७३४ अचोऽचिन्ते |४ | ३ |९० |

 नञोऽजन्तेभ्यो णिन् भवत्यचित्ते कर्तरि ॥ अकारी परशुः । अहारी गन्धः । सचिते । अकर्ता चैत्रः ॥

१७३५ रुधराधोऽपात् |४|३|११|

अपाद्रुधराधिभ्यां णिन् भवति || अपरोधी अपराधी ॥ 

१७३६ इन्च परिभ्वः | ४ | ३ | १२ |

परेर्भुवः इणिनौ भवतः ॥ परिभवी परिभावी || 

१७३७ ज्ञाकृगॄप्रीगुपान्त्यात् कः | ४ | ३ | ४ |

ज्ञादिभ्यः इगुपान्त्येभ्यश्च कर्तरि को भवति || अचोऽपवादः । क इत् । इटि चातो लुगित्यातो लुक् । प्रज्ञः किरः अवकिरः गिरः निगिरः गिलः निगिलः प्रियः विलिखः बुधः युधः विकृषः || 

१७१८ उपसर्गादातोऽनिक् | ४ | ३ |९५।

 उपसर्गादादन्तात् को भवति के च यञो नेक् ॥ प्रस्थः ॥ 

१७३९ प्रष्ठोऽग्रगामी | २|२| १४६ |

अग्रगामिन्यर्थे प्रष्ठ इति निपात्याते || सुग्लः सुम्लः सुत्रः सुरः व्यालः | अनिगिति किम् । आह्वः प्रह्वः प्रज्यः ॥ 

१७४० पाघ्राध्माधेड्दृशश्शः | ४ | ३ |९६ |

उपसर्गात् पादिभ्यः शो भवति ॥ कापवादः । श इत् । शित्त्वात् पिबादि । उत्पिबः उज्जिघ्रः विधमः विधयः उत्पश्यः ॥ 

१७४१ धारिपारिवेद्युदेजिचेतिसातिसाहिलिम्पवि न्दोऽनुपसर्गात् |४| ३|९७|

अनुपसर्गेभ्यो धार्यादिभ्यो ण्यन्तेभ्यो लिम्पविन्दाभ्यां च शो भवति || धारयः पारयः वेदयः उदेजयः चेतयः सातयः साहयः लिम्पः विन्दः । उपसर्गात् । सन्धारयिता प्रलिपः प्रविदः || 

१७४२ धुन्यो णः | ४ | ३ | १८|

अनुपसर्गाभ्यां धुनीभ्यां णो भवति ।। धावः नायः । उपसर्गात् । प्रधवः प्रणयः ॥ 

१७४३ सहादिग्रहाद्वा | ४ | ३ | ९९ |

अनुपसर्गेभ्यस्सहादिभ्यो ग्रहेश्व णो वा भवति ॥ साहः सहः रामः रमः बोधः बुधः ज्वालः ज्वलः चाल: चल: हाल: हल: पातः यतः पादः पदः मादः मदः वामः वमः क्षारः क्षरः सादः सदः शादः शदः भावः भवः ग्राहः ग्रहः । उपसर्गात् । विबुधः उज्ज्वलः प्रभवः इत्यादि || 

१७४४ श्यात्तन्व्यधास्रुसंस्ववसावह्रतीण्श्वसः | ४ | ३ | १०० ।

श्यैङः आदन्तात्तनादिभ्यश्च णो भवति ॥ प्रतिश्यायः धायः दायः ग्लायः म्नायः तानः उचानः व्याधः आस्रावः संस्रावः अवसाय: अवहारः अत्यायः श्वासः उच्छ्वासः ॥ 

१७४५ नृत्खवजो वुट् च्छिल्पनि | ४ | ३ | १०१। नृतादिभ्यो वुड् भवति शिल्पिनि कर्तरि || टित्त्वात् स्त्रियां ङी । नर्तकः नर्तकी खनकः खनकी । अत एव निपातनात् न्लुक् । रजकः रजकी ॥ 

१७४६ पाणिघट् ताडघट् | ४ | ३ | १०२ ।

 एतौ शिल्पिनि कर्तरि निपात्येते ॥ पाणिना इन्तीति पाणिघः पाणिघी मार्दङ्गिकादि । तालं हन्तीति तालघः तालघी ॥ 

१७४७ गस्थकः | ४ | ३|१०३ |

गायतेः शिल्पिनि कर्तरि थको भवति । गाथकः ॥ 

१७४८ टनण् | ४ | ३ | १०४ |

गायतेः शिल्पिनि कर्तरि टनण् भवति । टणावितौ । यम् । गायनः गायनी ॥ 

१७४९ हो व्रीहिकाले | ४ | ३ | १०५ |

जहातेष्टनण् भवति व्रीहौ काले चार्थे | हायना त्रीहयः । हायनः कालः ॥ 

१७५० प्रसृल्वः साधौ वुच् | ४ | ३ |१०६ |

प्रवादिभ्यः साधुत्वविशिष्टेऽर्थे वुच् भवति || च इत् । साधु प्रवते प्रवकः एवं सरकः लवकः । अन्यत्र ण्वुः । प्रावकः सारकः लावकः ॥ 

१७५१ आशिषि वुन् | ४|३|१०७ |

आशिषि धातोर्वुन् भवति ॥ न इत् । जीवतादित्याशास्यमानो जीवकः जीवका । नित्त्वान्नेत् । एवं भवकः शयकः ॥ 

१७५२ नाम्नि क्तिः | ४ | ३ |१०८ ।

 आशिषि धातोः क्तिर्भवति नाम्नि ॥ शमयतात् पापानीत्याशास्यमानः शान्तिः । क्विजलीति दीर्घः । ग्रहादिनियमान्नेट् । भूतिरित्यादि ॥ 

१७५३ कर्मणोऽण् | ४ | ३ | १०९ ।

कर्मणः पराद्धातोरण् भवति ॥ अजाद्यपवादः || कुम्भं करोतीति कुम्भकारः काण्डलावः वेदाध्यायः चर्चापाठः छत्रधारः द्वारपाल : भारवाहः गोदोहः । स्त्रियां कुम्भकारी इत्यादि ॥

१७५४ सत्यागदास्तोः कारे | २/२/७३ |

सत्यादीनां कारशब्दे मम् भवति ॥ सत्यं करोतीति सत्यंकारः । अगदं करोतीत्यगदंकारः । अस्तुंकारः ॥ 

१७६५ भ्राष्यग्न्योरिन्धे | २|२|७४ |

भ्रष्ट्राग्न्योरणन्ते इन्धशब्दे परे मम् भवति || भ्रष्ट्रमिन्धः अग्निमिन्धः || 

१७५६ शीलिकामिभक्ष्याचरीक्षिक्षमो णः | ४ | ३ | ११० |

 कर्मणः शील्यादिभ्यो णो भवति || धर्मशीलः धर्मशीला धर्मकामः पायुभक्षः कुशलाचारः परापेक्षः । क्लेशक्षमः ॥ 

१७५७ गोऽनुपसर्गात् टक् | ४ | ३ | १११ |

कर्मणोऽनुपसर्गात् गायतेष्टक् भवति || टकावितौ । इटि चातो लुक् । वक्त्रगः वक्त्रगी ॥ 

१७५८ सुराशीधोः पिबात् | ४ | ३ |११२।

 सुराशीधुभ्यामनुपसर्गात् पिबतेष्टक् भवति ॥ सुरापः सुरापी शीधुपः शीधुपी || 

१७५९ आतोऽह्वावामोऽड् | ४ | ३ | ११३ |

कर्मणोऽनुपसर्गादादन्ताद्वातोरड् भवति न ह्वावामाभ्यः ॥ ड इत् । अन्त्याजादिलक् । धनदः तनुत्रमित्यादि । ह्वावामाभ्योऽण | जिनह्वायः तन्तुवायः धान्यमायः || 

१७६० दाज्ञः प्रे | ४ | ३ | ११४ |

कर्मणः प्रपराभ्यां दाज्ञाभ्यामड् भवति ॥ सुखप्रदः वचनप्रज्ञः ॥ 

१७६१ क्लेशतमसोऽपे | ४ | ३ | ११७ |

क्लेशतमोभ्यामपाद्धन्तेरड् भवति || क्लेशापहः तमोऽपहः ॥ 

१७६२ अमनुष्ये टक् | ४ | ३ |११९ |

कर्मणो हन्तेष्टक् भवति अमनुष्ये कर्तरि ॥ वातघ्नमाविकं क्षीरं पित्तघ्नं माहिषं पयः । पतिघ्नी पाणिरेखा । मनुष्ये कर्तरि । आखुघातः वृषलः । पापघातः मुनिः ॥ 

१७३३ जायापतेर्लक्षणे | ४ | ३ | १२० |

जायापतिभ्यां हन्तेष्टक् भवति मनुष्ये कर्तरि लक्षणे गम्यमाने ॥ जायाघ्नो वरः । पतिघ्नी कन्या ॥ 

१७६४ राजधः | ४ | ३ | १२२ ।

राजानं हन्तीति राजघ इति निपात्यते ॥ 

१७६५ अर्होऽ: |४।३|१२३|

कर्मणोऽर्हः अप्रत्ययो भवति ॥ अणोऽपवादः । पूजार्हो जिन: । पूजार्हा प्रतिमा || 

१७६६ शक्तिलाङ्गलाङ्कुशयष्टितोमरधनुर्घटाद् ग्रहः | ४ | ३ |१२४ |

शक्त्यादिभ्यो ग्रहेरड् भवति ॥ शक्तिग्रहः लाङ्गलग्रहः अङ्कुशग्रहः यष्टिग्रहः तोमरग्रहः धनुर्ब्रहः घटग्रहः । अन्यस्मात् । पाशग्राहः ||

१७६७ सूत्रद्धारणे | ४ | ३ | १२५ |

सूत्राद् ग्रहेरड् भवति धारणेऽर्थे ॥ सूत्रग्रहः ॥ 

१७६८ हृञो वयोऽनुद्यमे | ४ | ३ | १२६ |

कर्मणो हृञोऽद् भवति वयस्यनुद्यमे च कर्तरि ॥ कवचहरः कुमारः । विषहरो मणिः । उद्यमे भारहारः ॥ 

१७६९ आङि शीले | ४ | ३ | १२७ |

कर्मणः आङो हृञोऽद् भवति शीले स्वभावे द्योत्ये || पुष्पाण्याहर्तुं शीलमस्य पुष्पाहरः सुखाहरः ॥

 १७७० दृतिनाथात् पशाविः | ४ | ३ | १२८ |

 दृतिनाथाभ्यां हृञ इद् भवति पशावर्थे ॥ दृतिहारिः नाथहरिः पशुरित्यर्थः 

१७०१ फलेग्राह्यात्मम्भरिकुक्षिम्भरि | ४ | ३ | १२९ ।

 फलेग्रह्यादयः इदन्ता निपात्यन्ते ॥ फलेग्रहिः वृक्षः । आत्मम्भरिः कुक्षिम्भरिः । एतौ स्वोदरपूरके ॥ 

१७७२ शकृत्स्तम्बाद्वत्सव्रीहौ कृञः | ४ | ३ | ११०।

 शकृत्स्तम्बाभ्यां कृञ इद् भवति यथासङ्ख्यं वत्से व्रीहौ चार्थे ॥ शकृत्करिर्वत्सः । स्तम्बकरिर्व्रीहिः । अन्यत्र कर्तरि । शकृत्कारः स्तम्बकारः ॥ 

१७७३ किंयत्तद्सबहोरः | ४ | ३ | १३१ |

किमादिभ्यः कृञोऽद्भवति ॥ किंकरः यत्करः तत्करः बहुकरः । स्त्रियां किंकरेत्यादि । 

१७७४ दिवाविभानिशाप्रभाभास्कारारुष्कर्त्रन्तान- न्तादिनान्दीलिपिलिषिषलिचित्रक्षेत्रजङ्घाबाह्वहर्धनुर्भ 

क्तसङ्ख्याट्टः |४|३|१३२|

दिवादिभ्यः कृञष्टो भवति । दिवाकरः विभाकरः निशाकरः प्रभाकरः भास्करः कारकरः अरुष्करः कर्तृकरः अन्त- करः अनन्तकरः आदिकरः नान्दीकरः लिपिकरः लिबिकरः बलिकर: चित्र- करः क्षेत्रकरः जङ्घाकरः बाहुकरः अहस्करः धनुष्करः भक्तकरः एककरः द्विकरः इत्यादि । स्त्रियां चित्रकरीत्यादि ॥ 

१७७५ हेतुतच्छीलानुकूलेऽशब्दश्लोककलहगाधावैर- चाटुसूत्रमन्त्रपदात् ||४ | ३ | १३३ |

कर्मणः कृञः हेतौ तच्छीलेऽनुकूले च कर्तरि टो भवति न शब्दादेः || यशस्करी विद्या । पूजाकरः प्रैषकरः । शब्दादेः । शब्दकारः श्रोककारः कलहकारः गाधाकारः वैरकारः चाटुकारः सूत्रकारः मन्त्रकारः पदकारः ॥ 

१७७६ भृतौ कर्मण: |१| ३ | १३४ |

कर्मणः कृञष्टो भवति भृतौ द्योत्यायाम् || कर्मकरः । अन्यत्र | कर्मकारः || 

१७७७ क्षेमप्रियमद्रात् खाण | ४ | ३ | १३५।

 क्षेमादिभ्यः कृञः खाणौ भवतः ॥ 

१७७८ खित्यरुर्द्विषतश्चानव्ययस्य |२| २|७८ |

 अजन्तस्यारुद्विषतोश्च खिदन्ते उत्तरपदे मम् भवति नाव्ययस्य ॥ अमावितौ क्षेमंकरः क्षेमकारः प्रियकरः प्रियकारः मद्रंकरः मद्रकारः || 

१७७९ मेघर्ते खच् |४| ३ | १३६ ।

 मेघर्तिभ्यां कृञः खच् भवति ॥ खचावितौ । मेघंकरः ऋतिंकरः ॥ 

१७८० भयात् | ४|३|१३७ |

भयात् कृञः खच् भवति || भयंकरः अभयंकरः || 

१७८१ प्रियवशाद्वदः | ४ | ३ | १३८ ।

प्रियवशाभ्यां वदः खच् भवति || प्रियंवदः वशंवदः ॥ 

१७८२ द्विषत्परातस्तापैः | ४ | ३ | १३९ |

द्विषत्पराभ्यां तापेः खच् भवति || 

१७८३ खचि |४|११२०८ |

ण्यन्तस्य खचि ह्रस्वो भवति ॥ मम् द्विषन्तपः परन्तपः || 

१७८४ मितनखपरिमाणात् पचः | ४ | ३ | १४०।

 मितनखाभ्यां परिमाणवाचिनश्च पचः खच् भवति || मितम्पचा ब्राह्मणी । नखम्पचा यवागूः । प्रस्थम्पचं कुलं ॥ 

१७८५ ह्रस्वः | २/२/७९ |

अनव्ययस्याजन्तस्य खिदन्ते उत्तरपदे ह्रस्वो भवति ॥ खारिंपचं कुलम् ॥ 

१८८६ करीषाभ्रकूलात् कषः | ४ | ३ | १४१ |

करीषादेः कषः खच् भवति || करीषंकषः अभ्रंकषः कूलंकषः || 

१७८७ सर्वात् सहश्च | ४ | ३ | १४२ |

सर्वात् कषः सहश्च खच् भवति ॥ सर्वंकषः सर्वंसहः || 

१७८८ भृतॄवृधारिजिदमितपश्च नाम्नि | ४ | ३ | १४३ |

कर्मणो भ्रादिभ्यः सहश्च खच् भवति नाम्नि | विश्वम्भरा भूः । रथन्तरं साम । पतिंवरा कन्या । वसुन्धरा भूः । शत्रुञ्जयो गिरिः । अरिन्दमः शत्रुतपः शत्रुंसहः इत्येते क्षत्रियाः || 

१७८९ वाचंयमो व्रती | ४ | ३ | १४४ |

 वाचंयम इति निपात्यते व्रतिन्यर्थे ॥ 

१७९० मन्याण्णिन् | ४ | ३ | १४५ |

कर्मणो मन्यतेर्णिन् भवति ॥ पण्डितं मन्यते इति पण्डितमानी || 

१७९१ कर्तुः श्खः | ४ | ३ | १४६ ।

कर्मणो मन्यतेः श्खो मवति कर्तरि कर्मणि ॥ शित्त्वात् श्यः । पण्डितमात्मानं मन्यते पण्डितंमन्यः विद्वन्मन्यः । अनव्ययस्येति न मम्ह्रस्वौ । दोषामन्यो दिवसः || 

१७९२ एजेः |४| ३ | १४७|

कर्मण एजेर्ण्यन्तात् श्खो भवति ॥ अङ्गमेजयः || 

१७९३ शुनीस्तनाड्वेटः | ४ | ३ | १४८ |

शुनीस्तनाभ्यां धेटः श्खो भवति || शुनिन्धयः स्तनन्धयः ॥ 

१७९४ कूलादुदि रुज्वहः | ४ | ३ | १५१ |

कूलादुदो रुजिवहिभ्यां श्खो भवति || शित्त्वान्नेङ् । कूलमुद्रुजः कूलमुद्वहः ॥ 

१७९५ वहाभ्राल्लिहः | ४ | ३ | १५२ |

 वहाभ्राभ्यां लिहः श्खो भवति || बहलिहः अभ्रंलिहः || 

१७९६ विध्वरुस्तिलात्तुदः | ४ | ३ | १५३ |

 विध्वरुस्तिलेभ्यस्तुदः श्खो भवति ॥ विधुन्तुदः । सस्य जश्त्वचर्त्वे । अरुन्तुदः तिलन्तुदः ॥ 

१७९७ शर्धललाटवातात् हाक्तपाजः | ४|३|१५४ |

शर्षात् हाकः श्खो भवति ललाटात्तपः वातादजः || शर्धंजहः ललाटंतपः वातमजः ॥ 

१७९८ पुरन्दर भगन्दरेरम्मदोग्रंपश्यासूर्यपश्याः ||३| | १५५ ॥

एते श्खान्ता निपात्यन्ते || पुरन्दरः शक्रः । भगन्दरो व्रणम् । इरस्मदो मेघाग्निः । उयंपश्यः शत्रुः । असूर्यम्पश्याः राजदाराः ॥ 

१७९९ सुभगाठ्पस्थूलपालितनग्नान्धप्रियात् सुपोऽच्वे- शच्वौ खस्नुखुकञ्भुवः | ४ | ३ | १५६ |

अच्व्यन्तेभ्यः सुभगादिभ्यः सुबन्तेभ्यो भुवश्च्व्यर्थे खस्नुखुकञौ भवतः ॥ स्वञावितौ स्नाविट् ञित्यात् । असुभगः सुभगो भवतीति सुभगंभविष्णुः सुभगम्भावुकः । आढ्यंभविष्णुः आत्मम्भावुकः । स्थूलम्भविष्णुः स्थूलम्भावुकः पलितम्भविष्णुः पलितम्भावुकः । नमम्भविष्णुः नमम्भावुकः । अन्धम्भविष्णुः अन्धम्भावुकः । प्रियम्भविष्णुः प्रियम्भावुकः || 

१८०० कञः करणे खनट् |४| ३ | १५७॥

अच्व्यन्तेभ्यः सुभगादिभ्यः कृञः च्व्यर्थे खनट् भवति करणे वाच्ये ॥ असुभगं सुभगं करोति अनेनेति सुभगंकरणं धनं । सुभगंकरणी विद्या । आढ्यं स्थूलकरणं स्थूलंकरणं पलितंकरणं नग्नंकरणम् अन्धंकरणं प्रियंकरणम् || 

१८०१ भावे चाशितंभवः | ४ | ३ | १५८ ।

भावे करणे चाशितंभव इति निपात्यते || आशितस्य भवनं आशितो भवत्यनेनेति वा आशितंभवः ओदनः ॥ 

१८०२ गमः खखड्डाः |४| ३|१५९ |

सुबन्ताद्गमः खखड्डा भवन्ति || डित्यन्त्याजादिलुक् । भुजङ्गमः तुरङ्गमः भुजङ्गः तुरङ्गः दूरगः सर्वगः इत्यादि बहुलं योज्यम् || 

१८०३ विहायसो विहश्च | ४ | ३ | १६० |

विहायसो गमः खखड्डा भवन्ति विहायसो विहश्चादेशः । विहङ्गमः विहङ्गः विहगः ॥ 

१८०४ उरगः । ४।३।१६१ ।

उरसा गच्छतीत्युरग इति शिष्टम् ॥

 १८०५ सुगदुर्गमाधारे | ४ | ३ | १६२ |

आधारे एतौ निपात्येते ॥ सुखेन गम्यते अस्मिन्निति सुगः देशः । दुःखेन गस्यते अस्मिन्निति दुर्गः ॥

 १८०६ नाम्न्यः शमः | ४ | ३ | १६४ |

शमोऽव्ययाद्धातोरद् भवति नाम्नि || शम्भवः शङ्करः शंवदः इत्यादि || 

१८०७ आधारात् |४| ३ | १६५|

आधारात् सुपः शीङोऽद् भवति ॥

१८०८ तत्पुरुषे कृति बहुलम् | २|२| १४ |

हलन्ताददन्ताच्च सप्तम्याः कृदन्ते उत्तरपदे श्लुग् बहुलं भवति तत्पुरुषसमासे ॥ बिले शेते बिलशय: बिलेशयः । खे शेते खशयः खेशयः इत्यादयः ॥ 

१८०९ भिक्षासेनादायाच्च चरष्टः | ४ | ३ | १६८ |

भिक्षादेराधाराच्च चरष्टो भवति ॥ भिक्षां चरतीति भिक्षाचरः सेनाचर: आदायचरः । आदायेति प्यान्तः । कुरुषु चरतीति कुरुचरः || 

१८१० कृदन्ते वा मम् रात्रेः २/२/७२ |

रात्रेः कृदन्ते उत्तरपदे मम् वा भवति ॥ रात्रिं चरतीति रात्रिचरः रात्रिचरः । स्त्रियां भिक्षाचरीत्यादि । 

१८११ पुरोऽग्रतोऽग्रेः सर्त्तेः | ४ | ३ | १५९ |

 पुरसादिभ्यः सर्त्तेष्टो भवति || पुरस्सरः अग्रतस्सरः अग्रेसरः । पुरस्सरीत्यादि ॥ 

१८१२ स्थः कः | ४|३|१७१ |

सुपस्तिष्ठतेः को भवति ॥ कित्त्वादातो लुक् । समे तिष्ठतीति समस्थः । एवं विषमस्थः स्वस्थः ॥ 

१८१३ गोऽम्बाम्बसव्यापद्वित्रिभूम्यग्निमञ्जिपुञ्जिशेकु- शङ्कुक्वङ्गुबर्हिर्दिविपरमेः ष्ठः | २|२|१४५|

गवादिभ्यः स्थस्य षत्वष्टुत्वे निपात्येते || गोष्ठम् अम्बाष्ठः अम्बष्ठः सव्यष्ठः अपष्ठः द्विष्ठः त्रिष्ठः भूमिष्ठः अमिष्ठः मञ्जिष्ठः पुञ्जिष्ठः शेकुष्ठः शङ्कुष्ठः कुष्ठः अङ्गुष्ठः बर्हिष्ठः दिविष्ठः परमेष्ठः 

१८१४ दुहो घश्च | ४ | ३ | १७२ |

सुपो दुहः को भवति । हो घश्च ॥ कामदुधा ॥ 

१८१५शोकापनुदतुन्दपरिमृजस्तम्बेरमकर्णेजपास्सुखा- हरालस्य हस्तिसूचकाः | ४ | ३ | १७३ |

शोकापनुदादयः कान्ता यथासङ्खयं सुखाहराद्यर्थेषु निपात्यन्ते || शोकापनुदः सुखहरः । तुन्दपरिमृजोऽलसः । स्तम्बेरमो हस्ती | कर्णेजपः सूचकः ॥ 

१८१६ मूलविभुजादयः | ४ | ३ | १७४ |

 मूलविभुजादयः कान्ताः शिष्टप्रयोगानुसारेण साधवो वेदितव्याः || मूलानि विभुजतीति मूलविभुजो रथः । नखान् मुञ्चन्तीति नखमुचानि धनूंषि । कौ मोदते कुमुदं । द्वाभ्यां पिवतीति द्विपः । एवमनेकपः कच्छपः पादपः मधुपः इत्यादयः ॥ 

१८१७ विण् भजः |४।३|१७५ |

सुपो भजो विण् भवति ॥ स सर्वोऽप्रयोगी | गुणभाक् देहभाक् कर्मभाक् शोभाविभाजि ॥ 

१८१८ स्पृशोऽनुदकात् क्विप् | ४ | ३ | १७६ |

 सपः स्पृशः क्विप् भवति नोदकात् ॥ स सर्वोऽप्रयोगी | घृतस्पृक् । उदकात् उदकस्पर्शः ॥ 

१८१९ अदोऽनन्नात् | ४ | ३ | १७७ |

 सुपोऽदः क्विप् भवतिनान्नात् ॥ प्रासुकमत्तीति प्रासुकात् भक्तात् । अनन्नादिति किम् | अन्नादः ॥ 

१८२० क्रव्यात्क्रव्यादावामपक्वादौ | ४ | ३ | १७८|

क्रव्याददः आममांसभक्षे क्रव्यादिति क्विबन्तो निपात्यते । पक्वमांसभक्षे क्रव्याद इति अण् निपात्यते || 

१८२१ मंन्वन्क्वनिब्विच्च दृश्यते | ४ | ३ | १७९ |

 सुबन्ताद्धातोः मन् वन् क्वनिप् विच् क्विप् च प्रत्ययो दृश्यते || मनि । शर्म वर्म कर्म हेम धाम दामेत्यादि । वनि ॥ 

१८२२ वन्यनुनासिकस्याः |४|१/२६६ |

धातोरनुनासिकस्य आद् भवति वनि प्रत्यये परे || विजावा अग्रेगावा सुखावा अतिक्रावा । क्वनिपि ह्रस्वस्येति तक् । कृत्वा परिकृत्वा । ईहल्यप्ये इतीत् । धीवा पीवा स्त्रियां ङी ।। 

१८२३ ङ्यां वनो रः | १|३|७७|

 बनो रो भवति ङ्यां परतः ॥ कृत्वरी धविरी पीवररीत्यादि । विचि । विश प्रवेशने । वेट् । जागः शुभंयाः । सोमं पिबतीति सोमपाः । क्विपि । अन्तरिक्षसत् दिविषत् द्युसत् सुकृत् शतसूः मित्रद्विट् द्विद् मित्रध्रुक् मित्रध्रुट् ॥ 

१८२४ नहिवृतिवृषिव्यधिसहितनिरुचि क्वौ तिकारकस्य | २|२| १० |

अजन्तस्य तेः कारकस्य च क्विबन्ते नाह्यादावुत्तरपदे दीर्घो भवति || उपानत् नीवृत् प्रावृट् मर्मावित् जलासट् ॥ 

१८२५ गमादीनां क्वौ |४|१| २६४ |

 हनादीनां गमादीनां च क्विपि लुग् भवति ॥ परीतत् नीरुक् । गोधुक् कामधुक् अश्वयुक् । युङ् तत्त्ववित् काष्ठभित् भित् छित् भवच्छित् शत्रुजित् प्रजित् अनन्तजित् अग्रणीः । ग्रामं नयतीति ग्रामणीः । नीः पक् । विराट् सम्राट् स्वाराट् मित्रभूः प्रतिभूः स्वयम्भूः । उखायाः स्रंसते उखाखत् पर्णध्वत् विभ्राट् प्राङ् प्रत्यङ् सम्यङ् सध्यङ् ऋत्विक् इत्यादयः दृश्यत इति वचनात् यथासम्भवं केवलादपि धातोः शिष्टप्रयोगेषु लक्षणीयाः ॥ बहुलाधिकारात् कर्तृकर्मकरणा- दिकारकविशिष्टार्थाः प्रयोज्याः || 

१८२६ त्यदाद्यन्यसमानाद् गौणाद् दृशेराप्ये क्विकट्क्साः | ४ | ३ | १८० |

उपमानवाचिनस्त्यदादेरन्यसमानाभ्यां च दृशेः कर्मणि क्विकट्क्सा भवन्ति ॥ क्विः सर्वोऽप्रयोगी । कटावितौ । स इव दृश्यत इति विगृह्य आत्वादि । तादृक् तादृशः तादृशी तादृक्षः तादृक्षा यादृक् यादृशः यादृक्ष: अमूहक् अमूदृशः अमूदृक्षः ईदृक् एतादृक् युष्मादृक् त्वादृक् भवादृक् मादृक् कीदृक् अन्यादृक् सदृक् ॥ 

१८२७ शीलेऽजाते: | ४ | ३ | १८२ |

सुबन्ताद्धातोः शीले णिन् भवति न जातेः ॥ उष्णं भोक्तुं शीलमस्य उप्णभोजी । प्रस्थायी प्रबोधी प्रयायी । जातेः । ब्राह्मणानामन्त्रयिता ॥ 

१८२८ व्रताभीक्ष्ण्ये | ४ | ३ | १८३।

 सुपो धातोव्रताभीक्ष्ण्ययोर्णिन् भवति ॥ स्थण्डिलशायी अम्बुपायी || 

१८२९ साधौ | ४ | ३|१८४ |

सुपो धातोस्साधौ णिन् भवति ॥ साधुकारी साधुदायी ॥ 

१८३० ब्रह्मवादी |४।३|१८५ ।

साधु ब्रह्माणं वदतीति ब्रह्मवादी ॥

१८३१ व्यभेर्भुवो भूते | ४ | ३ | १८६ |

 व्यभिभ्यां भुवो भूतेऽर्थे णिन् भवति ॥ विभूतवानिति विभावी । अभिभूतवान् अभिभावी ॥ 

१८३२ करणाद्यजः | ४ | ३ | १८७